Felietonoj

Multaj el ni kun emocio, spirdetene sekvis la antaŭnelongan surgrundiĝon de la paŝveturilo Perseverance sur Marso. Tiu ĉi ĉiela korpo estas de jaroj unu el la ĉefobjektoj, pri kiuj diversmaniere okupiĝas sciencistoj. La Luno fariĝis kvazaŭ ne plu atrakcia. Tamen hodiaŭ mi volas prezenti al vi gesinjoroj polon, kiu grave kontribuis al la unuaj esploroj sur la Luno, kiu ankaŭ aŭtoris la unuan lunan paŝveturilon LRV. Mieczysław Grzegorz Bekker ekde la plej frua aĝo intimis kun la mondo de tekniko kaj scienco kaj siajn revojn ligis kun la malkovrado de la kosmo, inspirita de sia patro, laboranto de sukeraĵista industrio. Kune kun pli juna frato Mieczysław li instalis en la hejma ĝardeno sian propran astronomian observejon helpe de lignaj traboj, paperaj tuboj kaj lensoj el la teatra lorno. Sciencema knabo, Mieczysław Grzegorz Bekker, naskiĝis la 25-an de majo 1905. Post la abiturienta ekzameno li studis en la Mekanika Fakultato de la Varsovia Politekniko kaj sekve laboris en la Militista Instituto pri Inĝenieriaj Esploroj. Post la studoj li subiĝis al militista servo de la Sapeista Lernejo en Modlin. Post la reorganizo de la Instituto li estis ligita kun la Komandantaro de Blendarmilaro kaj en la jaroj 1936-39 li lekciis en la militista studumo de la Varsovia Politekniko, kie li establis Laboratorion de Specialaj Veturiloj. La praktikan, teorian kaj didaktikan laboron de talenta inĝeniero ĉesigis la eksplodo de la 2-a mondmilito kaj Bekker estis mobilizita. Kiam germanoj konkeris la landon kun retiriĝantaj polaj militistaj fortoj Mieczysław Bekker evakuiĝis al Rumanio kaj de tie li atingis Francion. Tie ĉi Bekker estis jam konata kiel konstruktoro de militistaj terenaj veturiloj kaj komencis laboron en la ministeria Tanka Fako en Parizo. Post la kapitulaco de Francio li akceptis la laborproponon de la kanada provizministerio en ĝia Tanka Sekcio. Unu jaron poste akirinte la aprobon de la elmigra pola registaro en Londono li eniris la kanadan armeon. En la jaroj 1943-1956 kiel kanada oficiro li laboris en la Departemento de Nacia Defendo en Otavo. En tiu periodo li laboris pri evoluigo, projektado kaj movteorio de veturiloj moviĝantaj ekster la firma grundo. Jam en 1954 li komencis laboron por la usonaj armeaj fortoj kaj du jarojn poste li elmigris al Usono, kie li laboris en Militista Laboratorio de Terenaj Veturiloj. Baldaŭ li estis nomumita profesoro en la Miĉigana Universitato, sekve li laboris kiel direktoro de la Esplorinstituo de General Motors en Santa Barbara. Profesoro Bekker laboris ĉefe pri teorio koncerne kunagadon de radoj kaj ĉenbendoj kun mola grundo. Tiu ĉi nova sciencbranĉo ricevis apartan nomon tera mekaniko. Kiam en 1961 NASA anoncis konkurson por veturilo kapabla moviĝi tra la luna spaco Genreal Motors komisiis al Mieczysław Bekker ĝian prilaboron. Post okjara laboro la veturilo kreiĝinta sub lia gvido en la kunprodukto kun Boeing estis preta. Profesoro Bekker aŭtoris la teknikajn solvojn, kiuj ebligs al LRV – luna paŝveturilo, sigle Rover moviĝi tra la luna grundo. Ĝi servis dum la anaraj flugoj de Apollo 15 (1971), Apollo 16 kaj Apollo 17 (ambaŭ 1972). La plej interesa teknika solvo estis la kreitaj de li radoj de LRV. Ili estis faritaj el la drata ŝtala reto ekipita per titanaj ladetoj, grandigantaj la kuniĝon de la radoj al la surfaco de la tera satelito. Ĉiu rado estis ekipita per aparta motoro. La veturilo pezis 200 kilogramojn, longis 3,25 metrojn kaj estis vasta je 1,8 metroj. Ĝi povis kunporti 500-kilograman kargon kaj moviĝi tra 100-kilometra distanco. LRV aŭtorita de Bekker grandigis je 70 procentoj informojn akirtajn pri la Luno. Laŭ la opinioj de ĉiuj astronaŭtoj liaj veturiloj bonege plenumis siajn taskojn estante facile stireblaj, bonege surgrimpante deklivojn, atingante lokojn, kiujn ne povus piede atingi homo en peza skafandro. Mieczysław Bekker projektis ankaŭ aliajn terenajn veturilojn por la usonaj armeaj fortoj, dum jaroj lekciante en usonaj altlernejoj, plej longe en la Miĉigana Universitato. Krom konkretaj inventaĵoj Mieczysław Bekker aŭtoris plurajn, gravajn sciencaj publikaĵojn, li aŭtoris kelkajn patentojn. Liajn atingaĵojn koncerne evoluon de tekniko estis aprecitaj de la mondo. Li fariĝis honorofica doktoro de la politekniko en Munkeno, de la universitatoj en Otavo kaj Bolonjo. Emeritiĝinte profesoro Bekker laboris en la komitato de la sciencista konsilio ĉe la usona prezidento, li estis konsilanto kaj scienca konsultanto de kelkaj usonaj kaj kanadaj institucioj. Bedaŭrinde la meritoj de granda konstruktoro forgesiĝis, ekz. ne plu eblas trovi lian nomon en la registro de NASA-sciencistoj. Aliflanke lia nomo troviĝas en la Aleo de Meritiĝintoj por la Kosmaj Esploroj. Ankaŭ poloj ne multe memoras pri li – ekster la loko kie li pasigis la junaĝon Konin – kvankam de kelkaj jaroj profesoro Bekker estas la patrono de la lianoma programo de la Nacia Agentejo por Akademia Interŝanĝo. Tion necesas konstati kun plezuro, ĉar profesoro Mieczysław Bekker ĉiam sentis sin polo kaj estis emocie ligita aparte kun lokoj, en kiuj li komencis sian profesian karieron. La unuan fojon li venis postmilite al Pollando en 1971. Tiam li vizitis sian lernejon en Konin, iamajn kolegojn, konatojn kaj familianojn. Li mortis la 8-an de januaro 1989 en Santa Barbara.

El la elsendo 26.02.2021. Legas Barbara – 8′ 05″

La lastan dimanĉon la monda socio omaĝis la gepatrajn lingvojn okaze de la Internacia Tago de la Gepatra Lingvo lanĉita de Unesko. Ankaŭ la E-komunumo de jaroj engaĝiĝas memorigante kaj – en la pasinteco – ankaŭ sisteme suflorante la manierojn kiel engaĝiĝi al la omaĝado. La tegmenta devizo de la nunjara Tago estis Subtenado de plurlingveco favore al inkluziva edukado kaj socia intergiĝo. La ĉefa celo ekde la proklamo de la Tago estis, ke oni pli grandan atenton donu al konservo de la lingva diverseco de la mondo, ĉar la ritmo laŭ kiu malaperas lingvoj estas enzorigiga. Laŭ pritaksoj ĉiun duan, trian semajnon malaperas iu difinita lingvo kaj kune kun tio ĝia kultura riĉaĵo. La prognozoj ne optimismigas. Aktuale 97 procentoj de la monda loĝantaro komunikas pere de 4 procentoj de la ekzistantaj lingvoj dum apenaŭ tri procentoj de la monda loĝantaro uzas la ceterajn 96 ekzistantajn lingvojn. Do la plejmulto uzas nur kelkajn lingvojn inter kiuj dominas la mandarena kun 1 miliardo 170 milionoj da parolantoj, kaj la angla kun diversvarianta uzado fare de 1 miliardo 170 milionoj da homoj. Neniu klera persono dubas, ke ĉiu lingvo havas enkoditajn difintajn konojn kaj kulturon, ke perdante lingvon ni samtempe perdas unikan heredaĵon kumulitan, t.e. kreatan kaj peratan de generacioj. Lingvo emfazas nian identecon kaj kulturan variecon, registras propran unikan pensmanieron kaj manieron percepti la mondon. La lingvo ne sole servas al komunikado, socia integriĝo kaj edukado, ĝi peras konojn, tradiciojn, historion de koncerna socio. La pola lingvo estas unu el 25 plej popularaj lingvoj de la mondo, kiun uzas pli ol 40 milionoj da personoj enlande kaj eksterlande. Sed sur la tereno de Pollando funkciaskrome kelkaj aliaj. La Tago de la Gepatra Lingvo okazis la okazo diskuti pri la pola lingvo en la prezidenta palaco pri la temo „Pri la lingvo dum pandemio”. Dum ĉi tiu diskuto kun partopreno de ekspertoj, sed ankaŭ gejunuloj estis traktitaj demandoj rilate novajn vortojn kaj esprimojn kiuj aperis lige kun la pandemio. Oni interparolis pri tio, kiamaniere la lingvo helpas fronti la novan realon kaj kiel ĝin klarigi. La Tago de la Gepatra Lingvo estis la okazo por aparta raporto pri la plej oftaj lingvoeraroj aperintaj interrete en 2020. Specialistoj sekvis kaj analizis en la pola interreta spaco dum 12 monatoj. Sume oni rimakis kaj anlaizis 5 192 736 erarojn. Laŭ tiuj donitaĵoj la eraro en la pola interreta spaco aperas ĉiun 6-an sekundon kaj meze en unu tago la retumantoj faras ĉ. 14 188 erarojn. Ne eblas kompreneble analizi nun la unuopajn kazojn, sed kio gravas 13 el la ĉefaj 15 pasintjaraj eraroj ripetiĝis en 2020. La plej grandaj fontoj de la eraroj estis fejbuko, tvitero kaj jutubo. La raporto elmontris, ke la kvanto de eraroj daŭre kreskas. En la sumigo de la raporto troviĝas tamen valora atentigo apliki la principon >kio vin venenis, kuracu vin<. Tio povas alpreni formon de mesaĝoj, per en kiuj la konoj pri korekta lingvouzo en maniero amuza kaj atrakcia estu disvatigataj”. Aparta parto de la raporto konsistas el analizo de neologismoj aperintaj en la pandemia tempo. Entute oni analizis preskaŭ 700 kazojn kaj analizis 15 plej ofte aperintajn inter ili. La kronvirusrilataj neologismoj aperis ne sole interrete, sed aŭdiĝis en radio, televido, troviĝis en gazetro, en la parola uzo junulara kaj plenkreskula. Evidentiĝis ĉeeokaze ke, ili malfestas du malsamajn tendencojn – de tiuj kiuj serioze traktas panedemion kaj de tiuj, kiuj rilatas al ĝi skeptike. Veridre neniu analizas la uzon skriban kaj parolan en la lingvokomunumo, kvankam ni mem kiel la aktivaj lingvouzantoj konstatas korektecon, erarojn kaj stumblojn en la parola kaj skriba lingvouzo. La plej enzorgiga estas la subnivela lingvouzo de tiuj, kiuj estas taksataj kiel movadaj gvidantoj kaj animantoj, kelkfoje la tiel nomataj ĉefinstruantoj. La varsoviaj elsendoj de la Pola RetRadio klopodas de jardekoj krei komunan altnivelan lingvomedion, kaj dum jaroj ni fiere emfazadis niajn strebojn por la formado la parola ligvokomunumo. Niaj klopodoj ne ĉesas. Kaj mian porokazan felietonon mi ŝatus fini per la citaĵo el ampleksa, parolado de unu el la bonaj oratoroj de la E-komunumo, profesoro Ivo Lapenna. En sia parolso „100 jaroj de Parola E-Kulturo” en Graz antaŭ 35 jaroj li diris i.a.:
[fr. 100 jaoj de Parola E-kulturo]

El la elsendo 23.02.2021. Legas Barbara – 10′ 40″

Hodiaŭ ni volas rakonti al vi gesinjoroj pri la plej bone konserviĝinta defenda rezidejo en la regiono de Krakova-Ĉenstoĥova Ĵuraso (la suda Pollando), la kastelo Pieskowa Skała. Hodiaŭ troviĝas en ĝi muzeo estanta la filio de la Ŝtataj Artkolektoj en la krakova Wawel-kastelo. Krom porokazaj ekspozicioj eblas konatiĝi en ĝi kun ciklo prezentanta la stilajn transformiĝojn en la eŭropa arto ekde la mezepoko ĝis la 20-a jarcento. La kastelon formas reprezenta kvarala renesanca komplekso kun arkadaj galerioj, loĝio kun la horloĝa turo, gotika bastiono, baroka kapelo kaj rekonstruita kastela ĝardeno. La historia arkitekturo, la bona stato kaj pitoreska situo kaŭzas, ke Pieskowa Skała estis kaj restas bonega fono por filma kaj televida produktado. Tie estis kameraataj scenoj por tiaj famaj historiaj filmoj kaj filmserioj kiel i.a. „Janosik”, „Per fajro kaj glavo”, „Inundo”, „Sinjoro Wołodykowski” aŭ „Reĝino Bona”. Nun, en februaro en la kastelo komenciĝis la renovigaj laboroj, en kies daŭro i.a. oni adaptos la kastelon por neplenlertaj vizitantoj, estos efektvigitaj areologiaj esploroj. La laboroj finiĝos en aprilo 2024. Al la publiko oni prezentos tiam ekspozicion pri „Malnovpola kulturo” kun i.a. portreta galerio de la princa familio Sapieha, la unuan fojon estos prezentitaj la 17-jarcentaj stanaj sarkofagoj de Sieniwski-familo, la publiko povos viziti renovigitan kapelon. La kastelo Pieskowa Skała, kies origino radikas en la 14-a jarcento, troviĝas 30 kilometrojn nordokcidente de Krakovo en la koro de la Nacia Ojców-Parko altiĝante super la valo de la rivero Prądnik. Kiel menciite en la komenco ĝi rolis kiel unu el la ĉefaj ĉeneroj de fortikaĵoj defendantaj la okcidentajn limojn de Pollando estante samtempe grava komerca punkto ĉe la itinero el Krakovo, tra Silezio eĉ ĝis Germanio. Konfirmas tion la devenanta el 1370 Libro de havaĵoj kaj privilegioj de kronikisto Jan Długosz. En 1377 la kastelon kiel donacluaĵon ricevis la kortega oficisto Piotr Szafraniec. Reĝo Władysław Jagielo dufoje konfirmis la donacon, sed nur en 1422 la familio fariĝis ĝia efektiva posedanto. Tiam kiel la kastelsinjoro rezidis tie Piotr Szafraniec kiu, akiris la reĝan favoron venkinte teŭtonojn apud Grunwald kaj Tuchola en 1410. En la sekvaj jaroj la familio perdis la signifon kaj i.a. pro la malfierinda konduto de siaj posedantoj, plurkaze portantaj la saman nomon. Laŭ legendoj Piotr Szafraniec praktikis alĥemian arton klopodante akiri oron el simplaj metaloj, sed krome li kulpis pro multaj murdoj. Onidire venigataj al kastelo komercistoj eĉ se regalataj per bankedoj nokte suferis la vivofinon, ĉar la dormoĉambroj anstataŭ planko havis movklapon tra kiu malfeliĉuloj estis falantaj sur rokojn kaj tiel pereadis. Kun malbona famo pri Szafraniec-familio ligiĝas legendo klariganta la signifon de la nomo de la kastelo Pieskowa Skała (hundeta roko). Nome antaŭ multaj jarcentoj vivis nobla knabino Dorotea el la nobela familio Toporczyk. Ŝi enamiĝis al la koretega liutisto, kavalirhelpanto. Tiuepoke tamen ne la nobelfamiliaj filinoj decidis pri la edzoj – nepre nobeloj – sed iliaj patroj. Tiel estis ankaŭ kaze de Dorotenjo. Ŝi estis edzinigita al maljuna Szafraniec, la kastelsinjoro. Dume junaj geamantoj ne povis vivi unu disde la alia. La knabo alivestita kiel monako eniris la kastelon de Szafraniec kaj retrovinte la amatinon komune fuĝis. Tamen la majuna Szafranciec rapide malkovris la aferon kaj organizis postkuron. La geamantoj estis kaptitaj kaj severe punitaj. Ĉevaloj mortposttiris tra la rokaj montaraj vojoj la amanton. Dortenjo kandamnita je malsatmorto estis ŝlosita en unu el la kastelaj bastionoj. Rapidis helpe al ŝi ŝia amata hundeto. Ĝi surgrimpadis la rokon al la malliberigita sinjorino kunportane trovitajn manĝorestaĵojn. Tamen Dorotenjo mortis. La memoro pri la fidela hundo eterniĝis en la nomo de la roko. Malfacilas juĝi pri la vero aŭ malvero de ĉi tiu legendo, ĉiukaze la Kastelo Pieskowa Skała apartenis al Szafraniec-familio eĉ ĝis 1608. Tiuperiode la kastelo estis plukonstruita fariĝinte tipa renesanca magnata rezidejo. Plurfoje la kastelo ŝanĝis siajn posedantojn, sed ĉiuj klopodis beligi ĝin kaj kaze de incendioj zorgeme rekonstrui. Post la 2-a mondmilito la kastelo estis naciigita. Ekde 1949 sub la gvido de profesoro Alfred Majewski daŭris esploraj kaj konservistaj laboroj kun la celo revenigi al la kastela konstruiaĵo aŭtenatajn trajtojn de renesanca arkitekturo. Ĉeokaze estis malkovritaj arkitekturaj elementoj, kiuj en la daŭro de jarcentoj estis surmasonitaj. Bedaŭrine nenio el la historia ekpaĵaro de la kastelo saviĝis. El tio sekvis la decido pri establo de muzeo, por kiu per eksponaĵoj ekipis la kastelon la krakovaj artkolektoj de Wawel. La plej novaj modernigaj planoj entreprenitaj ĉi monate okazas kadre de la projekto „Plurkultura Respubliko”.

El la elsendo 19.02.2021. Legas Barbara – 7′ 30″

Nian hodiaŭan felietonon ni deziras dediĉi al homo, kies nomo Józef Teodor Konrad Korzeniowski verŝajne elvokos neniujn asociaciojn al niaj aŭskultantoj. Sendube tamen por la anglalingvaj, aparte literaturemaj lia nomo Joseph Conrad ne estas enigma. Conrad kies verkoj apartenas al la strikta literatura klasiko el la limo de la 19-a kaj 20-a jarcetoj deklaris iutempe: „Anglaj kritikistoj – ja efektive mi estas angla verkisto – parolante pri mi ĉiam aldonas, ke estas en mi io nekomprenebla, neperceptebla, nekaptebla. Vi solaj povas tion nekapteblan kapti, nepercepteblan kompreni. Tio estas poleco. Poleco, kiun mi enprenis en miajn verkojn pere de Mickiewicz kaj Słowacki”. Konrad Korzeniowski konata poste en la tuta literatura mondo kiel Joseph Conrad naskiĝis la 3-an de decembto 1857 en la loko Berdyczów. Li estis filo de poeto, tradukisto kaj elstara sendependiga aganto Apollon Korzeniowski. Ĝuste Apollon Korzeniowski establis en Varsovio ĝermon de la Nacia Registaro gvidanta poste la kotraŭcaran Januaran Insirekcion de 1863. Post multaj jaroj Conrad deklaris, ke lia „konscia vivo” komenciĝis ĉe la korto de la Varsovia Citadelo (severa varsovia malliberejo), kien kun la avinjo li venadis por peri al la patro nutraĵpakaĵojn. La patro estis kondamnita de rusoj al ekzilo en la norda Rusio, kien akompanis lin la edzino Ewa kunprenante la etan infanon. La ekzila vivmizero faliĉis la vivon de la gepatroj, kiam Konrad havis 8 jarojn. Kiel la unua mortis la patrino, la patro mortis baldaŭ, eĉ se liberigita de la ekzilo, sed jam mortmalsana. Pri la edukado de la orfa infano okupiĝis onklo Tadeusz Bobrowski kaj liaj leteroj al la nevo estas la plej ampleksa fonto de konoj pri la junaĝo de Joseph Conrad. La leteroj de ĉi tiu lasta forbrulis. Malgraŭ klopodoj de la onklo juna Konrad nek en Lvovo nek en Krakovo notis sufice brilajn lernosukcesojn, kiuj ebligus al li karieron en Aŭstra-Hungara Imperio en kies aneksparto troviĝis la du urboj. Aliflanke minacis al li kiel al la filo de ekzilitoj kaj cara subulo rekrutigo al la rusa armeo. En tiu situacio la onklo ne plu peristis pri lernosukcesoj de la nevo kaj permesis al li realigi la junulan revon pri transmaraj aventuroj. Konrad Korzeniowski kiel la 17-jarulo forveturis al Marsejlo kaj tie kiel simpla maristo dungiĝis ĉe komerca ŝipo. Lian francan maristan karieron ĉesigis en 1878 la rifuzo pluvalidigi la francan pasporton. Konrad Korzeniowski transiris en tiu situacio al la brita marino, kiu spertante dinamikan evoluon varbis maristojn el diversaj mondopartoj. Tiel havante 20 jarojn Konrad Korzeniowski komencis lerni la lingvon, en kiu li verkis poste librojn, famigintajn la anglan literaturon. En la servo de brita marino Konrad Korzeniowski pasigis 17 jarojn – navigante velŝipe tra maroj kaj oceanoj – kion kronis la diplomo de kapitano. Sendube temis pri eksterordinara kariero por homo kun tiom malfacila nomo, kiu en dokumentoj aperis en dek tri diversaj ortografiaj versioj. Dum sia marista kariero Konrad Korzeniowski vizitis multajn landojn, aparte ofte en la regiono de Indonezio, kiu aperos kiel scenaro de multaj liaj romanoj. Lia unua verko „La frenezo de Almayer” (Almayer’s Folly: a Story of an Eastern River) aperis en 1895 kiam Konrad Korzeniowski estis jam 38-jaraĝa. Baldaŭ poste li edziĝis al anglino ekloĝinte en vilaĝo proksime de Londono kaj decidinte la fonton de sia vivteno trovi en la anglalingva verkado. Iuj kritikistoj esprimas tiurilate miron, asertante ke pli forta estis ĉe li la franca lingvo, kiun li uzis kiel denaskulo. Tamen en la daŭro de la sekvaj 30 jaroj Joseph Conrad verkis anglalingve pliajn 14 romanojn kaj 8 rakontovolumojn. Ĉiuj iel rilatas al la maro kaj li famiĝis kiel verkisto kiuj plej bele priskribis la epokon de la enirantaj la pasintecon romantikaj velŝipoj, kiu tiom bele kiel li kapablis priskribi la perfidajn ĉarmojn de la maro kaj la pezan maristan laboron. Tamen la intrigo de plimulto de la verkoj de Conrad ne okazas surkve. La fono de liaj romanoj estas la landoj de la Fora Oriento, Afriko kaj Latina Ameriko. Plej ofte Francio, Britio kaj aliaj eŭripaj landoj. La herooj de liaj romanoj estas britoj, francoj, italoj, germanoj, poloj, norvegoj, hispanoj, nederlandanoj. Joseph Conrad, la filo de la polaj patriotoj profunde suferis pri manko de sureveneco de sia patrolando. Kiam Pollandon regajnis en 1918 surevencon Conrad verkis emociigajn sizojn pri la „krimo de dispartioj” kaj elkonstruo de la pola ŝtato, kaj kiam Pollando batalis kotraŭ la bolŝevista invado en 1920 li arde alvokis al ĝi helpi. Sed ne mankis akuzoj. Ekzemple Eliza Orzeskowa – konta al esperantistoj – anakaŭ pro siaj E-lingvaj tradukojriproĉis al li malkonfeson de poleco en la plej morna periodo de la dispartioj. Ekspertoj pri la kreado de Conrad reliefigadas tamen, ke la verkisto neniam distanciĝis de sia polaj radikoj kaj lia verkado estas elemento de pola kulturo, sed florinta sur la anglasaksa grundo. Jospeh Conrad mem ne senfiere deklaris iam , ke „Du aferoj plenigas min per fiero, ke mi, polo estas kapitano de la brita marino kaj ke tute ne malbone mi verkas anglalingve”. Sed kiel atentigas kritikistoj Joseph Conrad-Korzeniowski estis homo de tri kulturoj – la pola, la franca, la angla moviĝante libere tra spacoj de aliaj eŭropaj kulturoj. El Pollando li ĉerpis la koonon de la landa literaturo, unuavice polaj romantikiloj kaj lia preferata Słowacki, el la propraj por ĝi motivoj de fideleco, perfio, devo kaj honoro. La grandaj francaj verkistoj kiel Floubet kaj Maupassant estis por li ĉefaj literaturaj majstroj kaj kiel kuriozaĵon eblas taksi, ke la intigo de liaj romanoj disvolviĝas pli ofte en Francio ol en Britio. Conrad fariĝis klasikulo de la brita prozo, eĉ se lia lingvaĵo enhavas polajn kaj francajn influojn. Fine de sia vivo Conrad havis la intencon reveni al Pollando, sed tro multaj aferoj ligis lin kun Anglio. Li mortis pro la korinfarkto la 3-an de aŭgusto 1924 kaj poereterne ekripzos en Cantenbury.

El le elsendo 12.02.2021. Legas Barbara – 9′ 07″

La hodiaŭan trarigardon de la E-gazetaro ni komencu per periodaĵo, kiu aperis jam en novembro 2020, pri kio ni jam siatempe informis. Al „Esperantologio / Esperanto Studies”, nova serio necesas doni iom pli da atento. Kiel atentigas ĝiaj kunredaktoroj Himphrey Tonkin kaj Orlando Raola tiu ĉi revuo pri ĉiuj fenomenoj rilataj al Esperanto estas historia daŭrigo, prefere kiel difinite „la tria manifestiĝo de ĉi tiu revuo”, kies historio komenciĝis jam en la jaro 1948. Kun tiu historio ligiĝas la figuro de konata dana sciencisto Paul Neergaraard kaj la 6 numeroj de la revuo eldonitaj ĝis 1961. La revuon relanĉis en 1999 Christel Kiselman, kiu en la periodo ĝis 2018 redaktis 8 ĝiajn numerojn. La ideo pri la tria manifestiĝo finmaturiĝis dum la kunveno de Centro de Esploro kaj Dokumentado pri Mondaj Lingvaj Problemoj pri nova aranĝo de la revuo kun ĝuste ŝildo de CED. La alia decido estis, ke la nova numero de Esperantologio enhavu referaĵojn de la Esperantologiaj Konferencoj el la lastaj jaroj. Tiu ĉi, kiu troviĝas ĉe mia skribotablo enhavas referaĵojn de la 2014-a. Ĉi tiu unua numero de la nova serio omaĝas aparte la memoron de Detlev Blanke (1941-1918). Ne senkaŭze. Li estis la ĉefa inspiranto de la Esperantogiaj Konferencoj okazantaj kadre de la Universalaj Kongresoj ekde 1978, kiam okazis eĉ tri ĝiaj sesioj en la kongresa programo. Kiel premisis tiam Blanke „La konferenco estos do forumo por jam agantaj esperantologoj kaj servos samtempe kiel stimulilo por aliaj kapabluloj komenci la sciencan studon de Esperanto”. Verdire ekzistas aktoj – eĉ se ne kompletaj – pri la unuopaj Esperantologiaj Konferencoj, sed kiel emfazas Tonkin kaj Raola – „Ni esperas, ke post rekapto de la ritmo de Esperanologiaj Konferencoj la nova „Espeantologio / Esperanto Studies povos ankaŭ …”ludi denove rolon kiel eldonloko de bona esperantologia kontribuado”. Nun kiel dirite la revuon eldonas CED kunlabore kun la eldonejo Mondial. Ĝi aperas rete kaj papare kaj atendas artikolojn ne sole Esperantlingvajn pri lingvosciencaj, historiaj, literatursciencaj, psikologiaj, sociologiaj kaj politikaj aspektoj de Esperanto. Ankaŭ recenzojn. La ĵus traktitan numeron de „Esperantologio / Esperanto Studies” ni ricevis rete, do jen papera periodaĵo, kiu ankaŭ rilatas al novembro 2020. Temas pri la 11-a numero de „La Revuo Orienta” kun bela foto de Aleksandra Wanatuki pri Torijoj en iu el la famaj sanktejoj de Kioto. Ĉi-foje en la rubriko „Esperanto kaj mi” la leganto ekscias pri la esperantistiĝo kaj esperantista vivo de Judith Kovats el Hungario. Pri tute novaj spertoj el la fizika kaj reta okazigo de la 107-a Japana E-kongreso skribas la prezidanto de la kongresa LKK, Yamaguti Sin’iti kaj Hotta Youri el la kongresa komitato. La revuo daŭrigas la temon ligitan kun ainoj trilingve. La leganto i.a. ekscias pri la veneniga efiko de la planto akonito. La alia artikolo ĉi numere rilatas al la esperantigo de ainaj eposoj – jukaroj. Ampleksa artikolo, kun kiu nejapana leganto ekscias el la E-lingva resumo, rilatas al la rolo de franca monako Alphonse Mistler enonduki Esperanton en Japanion. La aŭtoro de ĉi tiu artikolo Moriwaki Yasumasa informas ankaŭ pri sia vizito en la naskiĝloko de la pastro, kiun li faris gvidata de Edmond Ludwig. „La Revuo Orienta” en la novembra numero citas la tekston de Penny Vos pri la Montesoria instrumetodo kaj Esperanto. Okita Kazumi proksimigas la figuron de la nuna japana ĉefministro Suga Yoshihide. Kaj fine la leganto konatiĝas kun nova direktoro de Japana E-INstituto, Aikawa Takuya. Estas interese ekscii, ke li estas koreologo studanta korean literaturon kaj rekono mi legas liajn fierajn vorton pri la partopreno en la multjara tradicio de la profunda amika interrilatao inter koreaj kaj japanaj esperantistoj. Espereble lia deziro verki pri sia studo en Esperanto realiĝos. Tute freŝe kaj ja sendube surprize atingis nin post multmonata, kvankam anoncita silento, la reta, januara numero de „Novaĵoj Tamtamas” de Esperanto Johohama (Hama Rondo). Kune kun la bondeziroj por 2021 venis trankviliga konfeso, ke kvankam „pro la kriza situacio de Kovim-19 nia agado ŝrumpis, tamen kunlernado per la komputila programo Zoom, aŭ en la posta duono, ĉeestaj lernadoj ja okazis. La plej granda afero ĉe ni estas la akiro de la domo por la „muzeo”. Apartan raporton pri ĉi tiu akiro kaj provizora malfermo la 19-an de decembro ni trovas ene de la numero. La oficiala estas planita por la nunjara aprilo. Sed „Novaĵoj Tamtamas” alportas ankaŭ – sendube optimsiman – rakonton el Edo-epoko pri Amabie, japana folklora sireno, kiu forigos epidemion”. Temas pri monstro, kiu ŝajnas esti sireno kun tri piedoj kaj longaj haroj. Nun ĝiaj diversaj kaj buntaj desegnaĵoj aperis enrete kun preĝovortoj por regajni pacan kaj sanan tempon. La foto pri originala teksto estas tradukita en Esperanton. Ni esperu, bonŝancige por ni ĉiuj. Kaj fine mi sole menciu la februaran numeron de „Turka Stelo”, la revueto de la turka esperantistaro. Ne kredu gesinjoroj, ke temas pri la periodaĵo dank’ al kiu ni ekscios iom pli pri la turka E-movado. Temas pri kultura periodaĵo kun kontribuoj de diverslandaj originale verkemaj kaj tradukemaj esperantistoj. Mi sole bedaŭras pro amasaj ne sole tajperaroj, sed ankaŭ redaktaj malpoluroj. Ĉiukaze mi plene ĝuis la kontribuon pri la greka mitologio kun la rakonto pri Leonido veninta el sub la plumo de Spiros Sarafian el Grekio.

El la elsendo 10.02.2021. Legas Barbara – 8′ 34″

La decido, ke ekde la 1-a de februaro denove refunkcias muzeoj kaj kulturinstitutoj gvidantaj la ekspozicifgaleriojn en Pollando – post pli ol unumonata fermo – elvokis veran entuziasmon. Multaj el ni gapis spirdetene al la atendovicoj de artŝatantoj antaŭ la varsovia Nacia Muzeo, al kiuj – konforme al la ĉie videblaj afiŝoj – estis disponigita la Artgalerio de la Antikva Arto. Sendube la vicojn spronis aldone la ebleco viziti ĉiujn ĉi novmaniere aranĝitajn objektojn tute senkoste ĝis la plej proksima dimanĉo. La remmalfermo de la Nacia Muzeo kongruas kun la jubileo, pasinta la 2-an de februaro, la jubileo de la 60-jariĝo de Faras-artgalerio, al kiu artkolekto ni aludis en nia felietono el la mezo de januaro pri la koninda polo, la patro de la pola mediterenea arkeologio, profesoro Kazimierz Michałowski. Ĝuste la 2-an de februaro 1961 la pola arkeologia misio sub lia gvido venis al Faras. Tio okazis reage je la alvoko de la registaroj de Egiptio kaj Sudano kaj krome de Unesko, kiuj petis la internacian socion helpi en la savado de antikvaĵoj, priinundotaj per akvoj de Nilo sekve de elkonstruo de Granda Asuana Digo. La laboroj de la polaj arkeologoj daŭris en la periodo ekde 1960 ĝis 1964. Ili komenciĝis per esplorado de altaĵo kreiĝita pro sabloŝutiĝo. Profesoro Michałowski ne dubis, ke ne temas pri ajna altaĵo, ĉar ĉirkaŭis ĝin kelkdek faraonepokaj ŝtonblokoj. La antaŭsento ne trompis lin, kvankam ne temis – kiel atendite – pri faraonepoka konstruaĵo, sed pli posta katedralo el la kristana epoko de Nubio, el la periodo inter la 7-a kaj 14-a jarcentoj. Tio fariĝis vera mondskala sensacio. La mondaj amaskomunikiloj ĉi tiun malkovron kaj savon de 120 murpentraĵoj – antaŭ ol ili estis priinunditaj de Nilo – difinis kiel „Miraklon el Faras”. Ĝis hodiaŭ tio kalkuliĝas al la plej grandaj sukcesoj de la pola arkeologio de la 20-a jarcento kaj tieaj malkovroj firme pristampis la grandan sciencan karieron de profesoro Kazimierz Michałowski. La ĉefa tasko estis evidente savi savendaĵojn, ĉefe la murpentraĵojn. Sub la protekto de artkonservistoj en la pentraĵojn estis enpremita vakso kun la tn. kalafonio, gazotavoloj kaj lintavoloj. Nun poste sekvis pena fortranĉado de ili disde la muroj. El inter 169 murpentraĵoj oni sukcesis savi 120. Konforme al la interkonsento inter la registaroj de Egiptio kaj Sudano kaj krome de Unesko ĉiuj trovaĵoj estis dividitaj duone. Unu parto restis en la lando en kiu okazis la foslaboroj, la alia trafis al la lando, kiu efektvigis la malkovron. Tio estis bazo por la Artgalerio de Faras en la varsovia Nacia Muzeo. Tamen la restaŭrado kaj konservado de la pentraĵoj daŭris ĝis 1972. Ĉiuj pentraĵoj estis purigitaj, senpolvigitaj kaj ankaŭ ekzamenitaj per ultraviola radiado. La nunjaraj jubileaj eventoj daŭros ĝis aŭtuno. Oni antaŭvidas pubikaĵon kun nekonataj ĝis nun fotoj kaj aliaj arkivaj metarialoj el la periodo de foslaboroj. Estas planitaj rendevuoj kaj podiaj diskutoj kun la partopreno de publiko, diversaj edukaj eventoj adresitaj al infanoj kaj plenkreskultoj. La partoprenon en ili anoncis elstaraj arkeologoj kaj esploristoj de la nubia kulturo el la polaj centroj kaj el eksterlando. Sed krome jam de kelkaj tagoj la vizitantoj de la varsovia Nacia Muzeo povas konatiĝi kun la novaranĝita (post 10 jaroj) Artgalerio de la Antikva Arto. Troviĝas en ĝi ĉirkaŭ 1800 historiaj objektoj de antikvaj civilizacioj de Egiptio, Proksima Oriento, Greklando kaj Romio. Al la plej interesaj apartenas i.a. sarkofago kaj balzamita korpo de pastro Hor Dżehuti kaj mumio de nekonata ivino, kovrita per hieroglifaĵoj papiruso el la Librego de Mortintoj, rita blinda pordo de mastabo, alivorte tomboŝtono de egipta oficisto Izi, portreto de juna knabo el la setlejo Fajum en Egiptio kaj devenanta el Irano ora masko en la formo de virbova kapo.

El la elsendo 05.02.2021. Legas Barbara – 5′ 48″

La 25-an de januaro pasis la 200-a naskiĝdatreveno de Seweryn Gałęzowski talenta pola kirurgo, sciencisto. Konsiderata kiel elstara pola elmigra aktivulo post la falo de la kontraŭcara Novembra Insurekcio sendube li povas interesi unuavice polojn aŭ interesiĝantojn pri pola historio. Sed iu aparta epizodo en lia biografio inklinis nin doni kelkan atenton al lia interesa figuro en nia hodiaŭa felietono. La deriviĝanta el la pola nobela familio Seweryn Gałęzowski en 1824 diplomitiĝis pri medicino, kirurgio kaj akuŝa arto en la Vilna Universitato baze de la disertacio „De variola mitigata”. Baldaŭ poste li fariĝis asistanto en ĝia Ĥirurgia Kliniko, kaj vicrektoro. Kelkaj sukcesaj kuracprocedoj alportis al li famon de talenta kirurgo. La plej sensacia estis la kazo kuraci blindecon sekve de la ekstrakto de la putriĝinta dento. Pliaj kuracistaj sukcesoj fruktis per la kruco de s-ta Vladimiro, atribuita de la militista gubernatoro de la Pola Reĝolando, Konstanty. La nomumon por la kirurgia katedro en Varsovio d-ro Gałęzowski tamen ne akceptis. Malgraŭ tio en 1828 la fakultata konsilio direktis lin profundigi kirurgiajn studojn kaj konatiĝi kun la organizo de klinikoj en Germanio, Britio, Francio kaj Italio. Eksciinte en Napolo pri la eksplodo de la kontraŭcara Novembra Insurekcio Sewryn Gałęziowski revenis al la lando fariĝinte konfidoplena kunlaboranto de la insurgenta Nacia Registaro. Lia tasko estis la gvidado de la milita hospitalo en Varsovio. Pro la protekto super la vunditoj li ricevis la Oran Krucon Virtuti Militari. Post la falo de la insurekcio d-ro Gałęzowski forveturis al Berlino kaj Getingo fariĝante intima kunlaboranto de Karl Ferdinand Graefe kaj Philipp Franz Walther, publikigante artikolojn en la redaktata de ili „Revuo de Kirurgio kaj Oftomatologio”. Tamen persekutsekvata de rusaj spionoj serĉantaj ĉe li la akton de sentronigo de la rusa caro kiel la kapo de la Pola Reĝolando li en 1834 forveturis al Meksikio. Tie li transprenis la postenon de kuracisto en la gvidata de germanoj minejo de arĝento en Angangueo. Du jarojn poste li translokiĝis al la urbo Meksiko, fariĝante la kunestablinto de la loka universitato kaj ĝia kuracista fakultato. En Meksiko d-ro Seweryn Gałęzowski gvidis ĝuantan grandan estimon privatan kuracistan praktikon. Malgraŭ tio du tagojn semajne li destinadis al la senpaga kuracado de la povra indiana loĝantaro. Kelkfoje li miris, ke en la lando de daŭraj konfliktoj kaj ne kaŝeblaj banditekscesoj neniam li estis atakita. Evidentiĝis, ke la loka loĝantaro dankeme gardestaris laŭe de liaj vojoj, zoris pri lia havaĵo kaj gastejoj en kiuj li laŭvoje haltis. La sukcesa kuracista praktiko ebligis al d-ro Gałęzowski bonstatiĝi. Li kuracis sukcese ankaŭ i.a. usonajn generalojn havante kun ili rektajn kontaktojn dum la kunsidoj de la Medicina-Kirurgia Akademio en Novjorko. Li eĉ entreprenis klopodojn pri akiro de la usona civitaneco, sed en 1848 je la informoj prirevolucioj en Eŭropo, la t.n. Printempo de la Popoloj li revenis al la malnova kontinento. Li persone maltrafis la revolicieventojn renkontinte tamen en Parizo novajn elmigrintojn en Pollando. Demokrato laŭkonvinke, identiĝanta kun neniu partia frakcio, d-ro Seweryn Gałęzowski lasis la kuracistan praktikon. Siajn zorgojn kaj klopodojn li dediĉis al la pola lernejo Batiniol en Parizo. Li savis ĝin kontraŭ bankroto kaj organizis laŭ nova maniero. D-ro Seweryn Gałęzowski mortis en sia pariza loĝejo la 31-an de marto 1878 kaj eterne ekripozis en la tombjo Père-Lachaise.

El la elsendo 29.01.2021. Lagas Barbara – 5′ 56″

La nomon Kazimierz Michałowski ni menciis lastatempe en la felietono de nia egiptia aŭskultanto Michał Łabęda pri la malkovro fare de polaj arkeologoj de Hatŝepsut-templo. Hodiaŭ ni dediĉu la atenton al profesoro Kazimierz Michałowski mem, kiu estas la plej elstara pola egiptologo, la antaŭkuriero de nubiologio, la kreinto de la pola skolo de la meditereanea arkeologio. Dank’ al liaj foslaboroj en Egiptio ne eblas dubigi la kontribuon de la pola arkeologio al la monda scienco. Kazimierz Michalowski naskiĝis la 14-an de decembro 1901 en Tarnopol. Finlerninte en la tiea gimnazio en 1918 li daŭrigis siajn studojn en la Universitato de Jan Kazimierz en Lvovo en la fakultato pri klasika arkeologio kaj arthistorio. Siajn konojn li vastigis en Berlino, Hajdelbergo, Münster, Parizo, Romo kaj Ateno. En la lvova universitato Kazimierz Michałowski doktoriĝis en 1926 fariĝante docento en la katedro pri Klasika Arkeologio de la Lvova Universitato, 4 jarojn poste en la Varsovia Universitato. Ĉi tie en 1931 li organizis Katedron de la Klasika Arkeologio, kiu en 1955 estis alinomita je la Meditereanea. La unuan fojon Kazimierz Michałowski forveturis al Epiptio en 1934. En la jaroj 1936-39 li iniciatis la partoprenon de polaj arkeologiaj esploroj en Edfu en la suda parto de Egiptio, kiujn li gvidis kun francaj arkeologoj. Dum ĉi tiu ekspedicio estis malkovritaj i.a. objektoj el la periodo de Malnova Ŝtato. Jam en 1937 profesoro Michałowski organizis en la varsovia Nacia Muzeo ekspozicion de la atribuitaj al Pollando historiaj trovaĵoj, kiuj vekis enorman interesiĝon de la pola publiko. La junaĝo de Kazimierz Michałowski pasis en la periodo, kiam Pollando estis regajininta sian suverenecon. En la 1918 li rekrutiĝis en la polaj militistaj servoj. Post la studperiodo li revenis en iliajn vicojn en 1920 por denove daŭrgi la sciencistan karieron, restadante kaj avancante en la polaj rezervaj armeaj fortoj. Post la eksplodo de la 2-a mondmilito profesoro Michałowski kiel oficiro fariĝis ostaĝo en la militkaptitejo en la germana Woldenburg. Tiam estis detruitaj liaj manuskriptoj pri la unuaj foslaboroj, aliflanke tie ĉi li gvidis edukkampanjon por kunostaĝuloj kun seminarioj pri egiptologio kaj arkeologio. Post la milito profesoro Michałowski aktive aliĝis al rekonstruo de la scienca vivo de Pollando restante ĝis la vivofino persono politike senpartia. Ekde 1945 li estis membro de la Varsovia Scienca Societo, unu jaron poste li fariĝis membro de la Pola Akademio de Kapabloj, sekve de la Pola Sciencakademio. En 1956 li organizis Instituton de la Meditereanea Arkeologio de la Pola Sciencakademio, kiun li gvidis ĝis sia emeritiĝo komence de la 70-aj jaroj de la pasinta jarcento. Sed la administraciaj devoj ne forlogis profesoron Kazimierz Michałowski de la arkeologiaj esploroj. En la jaroj 1956-59 li gvidis foslaborojn en Mirmeki sur Kriemo en la loko de la antikva greka kolonio. En 1957 li restarigis la arkeologiajn esplorojn en Egiptio, en Tall al-Atrib, kaj por koordini ĉi tiujn laborojn li alkondukis al kreiĝo en 1960 – sub la aŭspicioj de la egipta registaro – de la Stacio (nun Centro) de la Mieditereanea Arkelogio en Kairo, kiun li gvidis ĝis la vivofino kaj taksis kiel sian vivoverkon. La foslaboroj en Tell al-Atrib daŭris 9 jarojn. En ilia daŭro estis malkovritaj malfruromiaj termoj kaj parte rekonstruita impona teatra konstruaĵo, urba komplekso. Sekve de la laboroj de profesoro Michałowski en la antikva Palmira (Sirio), la Malsupra Egiptio kaj Nubio la egipta registaro entreprenis savkampanjon de sanktejoj minancitaj per priinundo post la elkonstruo de Asuana Digo. En sama periodo profesoro Kazimierz Michałowski gvidis sciencajn esplorojn en Aleksandrio (ĝis 1966), kie i.a. estis rekonstruita fragmento de romia kvartalo. En sekvaj jaroj li gvidis malkonstruon de la nubiaj sanktejoj en Daobod (1961) kaj Abu Simbel (1961-1970) kaj laboris pri la rekonstruo de la tomba sanktejo de la reĝino Hatŝepsut en Deir al-Bahari (1961-64). Veran sensacion vekis inter la eksterlandaj esplorekspedicioj lia malkovro de la tempo de Tutmoso la 3-a el la 15-a jarcento antaŭ Kristo. La kreita de profesoro Michałowski pola skolo de la meditereanea arkeologio – kiun oni traktas kiel modelan – ligas foslaborojn, esplorojn kun konservistaj laboroj. En tiu kunteksto menciindaj estas pluraj aliaj, unikaj laŭ la monda skalo, malkovroj. Profesoro Michałowski i.a. difinis la periodon de la elformiĝo de la kanono de la religia arkitekturo en Egiptio kaj apartigis tute novan sciencbranĉon, kiu estas nubilogio. Ĉi-lasta verko ligiĝas kun lia verŝajne plej fama malkovro, nome la elfoso de la granda kopta katedrado en Farras. La pola sciencista ekspedicio montris al la mondo belegan frukristanan bazilikon, episkopan nekropolon kaj palacon. Profesoro Michałowski malkovris en la baziliko spirrabajn murpentraĵojn el la 8-12 jarcentoj post Kristo, kio ebligis dinfini la kristanigon de Nubio je la 6-a jarcento. Post ĉi tiu malkovro la nomo de profesoro Kazimierz Michałowski fariĝis monde konata kaj li akiris nesubfoseblan famon kaj prestiĝon inter polaj kaj eksterlandaj arkeologoj. Parto de freskoj el Faras formas aktuale apartan, unikan en Eŭropo, artgalerion, en la Nacia Muzeo en Varsovio. Ne eblas mencii en mia felietono ĉiujn honordoktorecajn titolojn kaj prestiĝajn postenojn. Ni limiĝu al mencio, ke li estis i.a. eksperto de la speciala komitato ĉe Unesko por la savado de la sanktejoj en Abu Simbel. La sciencista aktvado de profesoro Michałowski kongruis kun liaj neelĉerpeblaj fizikaj fortoj. Ankoraŭ kiel emerito li estris la Katedron de la Meditereanea Arkeologio ĉe la Varsovia Universitato, li sidis en la prezidumo de la Pola Sciencakademio kaj estis membro de multaj sciencaj societoj kaj scienakademioj en Pollando kaj eksterlande. Ne mencieblaj estas en mallonga felietono ĉiuj verkoj de profesoro Michałowski dediĉitaj al arkelogio kaj egiptologio, ĉiuj distingoj kaj honoromaĝoj. Samtempe profesoro Kazimierz Michałowski senlace kaj daŭre aktivis por popularigado de la meditereanea arkeologio, egiptologio prezentante plurajn prelegojn, gvidante seminariojn. Li asertis, ke sciencistoj kaj esploristoj havas la devon dividi kun la socio rezultojn de siaj laboroj. Al la kutimoj de profesoro Michałowski apartenis kunsidoj antaŭ la komenciĝo de la sciencistaj ekspedicioj, en kiuj ĉiuj partoprenantoj devis pruvi konon de fakulaj scioj pri sia laboro kaj post la fino de foslaboroj komune partopreni la prilaboron de publikaĵo pri la finiĝinta laborsezono. Sed profesoro Michałowski ne estis eburstatua figuro. Al miaj familiaj anekdotoj kalkuliĝas la rakonto de miaj gepatroj, kiuj vizitante la Farras-galerion en la varsovia Nacia Muzeo estis alparolitaj de la profesoro. Li entuziasme eksplikis al ili nuancojn de la malkovro en Farras en la maniero kvazaŭ ili estus la plej gravaj aŭskultantoj de liaj klarigoj.

El la elsendo 15.01.2021. Legas Barbara – 11′ 07″

Rekte antaŭ la Kristnasko atingis la Redakcion du E-periodaĵoj, al kiuj hodiaŭ mi volas doni ioman atenton. Ni komencu de la decembra, kvina numero de „Esperanolehti”. La inaŭguraj vortoj de la prezidanto Tuomo Grundström pensigas la leganton pri la prepozicioj „inter, kontraŭ kaj kun” en la kunteksto de limoj. Liajn ĉi-rilatajn rezonadojn mi konsideras gravaj sojle de la nova jaro, kiu kiel ŝajnas – legante diverslandajn aktualaĵojn – firmigos negativaĵojn ligitajn kun la pandemio. Al pandemio tiukuntekste referencas la aŭtoro mem memorigante: „Limoj inter landoj estas konkretaj. Tion ni dum ĉi tiu jaro 2020 respertis pli konkrete ol plimulto el ni povas memori. Pro la pandemio registaroj strikte limigis internacian trafikon, kaj en multaj ŝtatoj kaj regionan eĉ landan”. Kaj reference al la menciitaj de li limrilataj prepozicioj mi plene konsentas kun lia konkludo: „La ĉelima prepozicio estu ne kontraŭ, sed kun. Trans limo, regiona, nacia, ŝtata, ĉiu ajn, estas io aŭ iu kun kiu ni rilatas. Limoj staras inter ni, kaj interdependeco etendiĝas trans ili. Transpaŝi limojn estas elekti kunecon anstataŭ kontraŭeco. Helpi tion celas nia komunlingva ideo”. La organo de E-Asocio de Finnlando aperigas ĉi-numere ampleksajn fragmentojn de la intervjuo kun Osmo Buller el la reta sezonoj.ru, kiu estis farita okaze de la 70-jariĝo de la eksa Ĝenerala Direktoro de UEA. Sed antaŭ ol Osmo Buller ekspostenis en Roterdamo li komencis sian aktivadon kiel meza esperantisto kaj por ni en E-Redakcio estas ĉiam kortuŝe sekvi lian deklaron, ke al la E-komunumo alkondukis lin kiel radioŝatanton niaj elsendoj de la publika Pola Radio. El la menciita intervjuo multon ni ekscias pri diversaj aspektoj de lia laboro en la CO, sed ankaŭ pri lia ekstermovada politika kaj socia vivo en Finnlando antaŭ kaj post la vivo en Roterdamo. Min, kaj verŝajne multajn aliajn, devas pensigi lia klarvida retrorigardo al momentoj, kiuj kiel kunruliĝantaj ŝtoneroj, alkondukis al la krizo de UEA, en kiu la subtaksado de la CO kaj daŭra malfortigado de ĝi ŝanceligis la forton de la Asocio. Sed Buller ne estas obstina. Li ne kaŝas, ke „pro la pandemio nia kiel ĉiuj aliaj movadoj devis evoluigi virtualajn agadformojn”. Sed samtempe li avertas „Oni tamen ne blindiĝu de ili, ĉar vera sento de kunpartopreno kaj komunumeco kreskas en ĉeestaj renkontiĝoj, kiujn virtualaj surogatoj ne povas anstataŭi”. La citata intervjuo kun Osmo Buller okaze de lia 70-jariĝo en novembro 2020 havas emfazan titolon „Mi ne bezonas penti”. La titolon „Mi fieras pro…. ” mi donus al lia deklaro pri la preferata, ŝatata laboro dum la oficado, kio estis redaktado, kunpensado kun revuredaktoro por la rubriko „Malferme”, „kies ideo – kiel li atentigis malfierinde – lastatempe iel perdiĝis. Tiel ankaŭ pri Gazetaraj Komunikoj, kies lingvon, stilon kaj formon mi ne plu rekonas kiel ion fonditan de mi”. Bedaŭrinde mi devas samopinii kun tiu konstato de Osmo Buller, ke la lingva sinprezento de la GK-oj iĝis forpuŝa, same kiel la nuna lingvouzo de UEA pli ĝenerale”. Sed ne tio estu la fincitaĵo el la intervjuo kun la eksa Ĝenerala Direktoro de UEA. Trankvile filozofiema kaj optimisma estas la konstato: „La vivo iras laŭ unu vojo, kaj mi ne plendas pri la mia. Eĉ se mi spertis en Esperantujo la plej malfeliĉigajn aferojn en mia vivo, mi renkontis vere multe da interesaj kaj bonaj homoj, kiuj pliriĉigis mian vivon. Mi ne bezonas penti”. La revuo de finnaj esperantistoj abundas je multaj gravaj informoj por la komunuma vivo. Mian atenton kaptis la vortoj de tri kantoj en E-vesto – Himno al Patrolando, Kanto de hejmlingvo kaj Ho, mia koro – ĉiuj ludantaj per la korkordoj de amo. Mian korkordon tiklis aldone la omaĝa artikolo honore al Tapio Sormunen, multjara finna aktivulo, kiun antaŭ jaroj mi ofte renkontis okaze de liaj vizitoj en Pollando kaj nia redakcio, pri kiu cetere hodiaŭ ni telefone interŝanĝis rememorojn kun Andreo Pettyn.
Preskaŭ samtempe kun „Esperantolehti” la redakcion atinigis la oktobra numero de „La Revuo Orienta”. La periodaĵo de Japana E-Instituto ĉi foje proksimigas en la rubriko „Esperanto kaj mi” la silueton de honora membro de UEA, konata ĉeha aktivulo, eldonisto Petro Chrdle. Mikaelo Bronstejn felietonas pri „La artoj elvivi en la postsoveta Rusio”, kiu verdire traktas la adaptiĝadon de la sovetunia socio al la realo en malkomponiĝanta ŝtatego, kaj enhavas elementojn komunumajn por aliaj landoj, kiuj sendependiĝis disde la sovetunia protekto. La dankvortoj de SASAKI Teruhiro pro la premio Ossaka-2020 ne nur memorigis mian personan renkontiĝon kun la laŭreato, sed krome liveris multajn konojn pri lia riĉa e-ista aktivado post lia deĵorado kiel la universitata lekcianto. Kortuŝe estis konstati korme, ke ankaŭ li apartenis al la radioaŭskultantoj, inter alie de niaj polaj radioprogramoj. Sed kompreneble al la gratuloj ni aliĝas aparte pro lia traduka laboro de japanaj kaj ĉinaj klasikaĵoj en Esperanton!
De ĉie venas informoj pri la pandemio. Ilin enhavas novaĵoj hokitaj de Okita, konstanta rubrikestro de „la Revuo Orienta”. Ĉi-foje pri la trankviliga korefiko de la supaperigado de la budhismaj sutroj”.

El la elsendo 12.01.2021. Legas Barbara – 7′ 58″

Hodiaŭ en nia trarigardo de la E-periodaĵoj mi koncentriĝu pri tiuj, kiuj aperas unuavice aŭ ekskluzive elektronikavoje. Kiam la lastan fojon mi parolis pri „Esperanto en Azio kaj Oceanio”, la bulteno de UEA-Komisiono pri Azia-Oceania E-Movado tiam ankoraŭ fizike mi tenis ĝin en la manoj. Verdire tiel okazas ankaŭ nun, sed ĉi-foje temas pri la elpreso de ĝia elektronika versio. En ĉi tiun numeron enkondukas „Malferme” kun la vortoj de la provizora redaktanto, Albert Stalin Garrido. Per sia felietono „La nepoj transprenos niajn heredaĵojn, sed ni unue bezonas heredontojn” li elstarigas pozitivaĵojn el la truda – pro pandemio – virtuala esperantumado. Kiel ekzemplon li prezentas la eblecon, ke 14 filipinaj esperantistaj junuloj povis partopreni la retan IJK-on. Kiel TEJO-aktivulo Albert Stalin Garrido tamen sincere konfesas, ke la junulara movado en ĉi tiu modoparto de fortas kaj ŝajne ne retorike li starigas i.a. la demandon en la speco: „Kiujn valorajn lecionojn ni lernis el la sukceso de virtuala agado kaj povos apliki, por ke ni povu trovi la nepojn, kiuj transprenos tion, kion ni komencis”. Kiel provizora redaktanto, Albert Stalin Garrido levas krome la demandon „kiel ni povas plibonigi la informadon ne nur per tiu ĉi bulteno, sed ankaŭ per aliaj kanaloj? Koncerne la unuan parton de la demando ŝajnas sufiĉe konstati, ke la informado tiurilata en la novembra numero de la bulteno estas kontentiga. Pere de enhavoriĉaj raportoj la leganto eksterazia kiel mi ricevas – eble ne kompletan, sed elĉerpan kaj ĝojigan alrigadon al tio, kio okazas en la fora de Eŭropo regiono. La vicsekretario de KAOEM, Ilia Dewi klare, sed lakone kaj sekretaristile informraportas pri la virtuala septembra renkontiĝo de KAOEM-anoj el Japanio, Koreio, Ĉinio, Vjetnamio, Indonezio, Uzbekio, Aŭstralio kaj Novzelando. Ni ekscias krome, ke laŭ la peto de la nuna prezidanto de KAOEM, Atushi Nishinaga la eksa gvidanto Inumaru Fumio memorigis la celon de la komisiona laboro. Temas pri starigo kaj stabiligo de memstaraj movadoj en aziaj kaj oceaniaj landoj, temas pri tio, ke la reciproka kunlaboro devas baziĝi sur komprenemo kaj toleremo pro la fakto, ke Azio kaj Oceanio ampleksas vastan kaj diverskulturan mondoparton. Sed ĉi tiu informraporto estas sole enkonduko al raportoj de reprezentantoj de unopaj landoj. Tre ampleksa kaj detala estas tiu el Filipinoj notinta la 7-jariĝon de Filipina E-Junularo. La jubileo fruktis per datrevena reta festo, trihora prelegserio en aŭgusto malfermita al esperantistoj en la tuta mondo. Ĝi ne elĉepis la aktivadojn, ĉar sammonate filipinaj esperantistoj partoprenis en la Foiro de la filipinaj lingvoj per serio de mallongaj prezentaĵoj al la internacia komunumo. La septembra enkonduka kaj senpega 8-hora kurso „Lingvo por Konektiĝi al la Mondo” fruktis per 33 realaj kursanoj, el inter kiuj eĉ 15 fariĝis novaj asociaj membroj. Sammonate okazis Virtuala Landa Asembleo de Filipina E-Junularo kaj en oktobro oni elektis ĝian estraron. Tiom el Filipinoj. Sekvaj raportoj – pli aŭ malpli ampleksoj – el Vjetnamio, Indonezio, Oceanio, Suda Koreio, Japanio, Irano kaj Barato donas buntan aligardon al la movado en la azia kaj oceania mondregiono. Apartan atenton mi tamen ŝatus doni aparte al la raporto el Irano, en kiu ni legas, ke – mi citu: „la movado en Irano jam montras brilajn atingojn de post la okazigo de la 7-a Irana E-Kongreso (IrEK-7) en aprilo 2020. En la monatoj post la kongreso, Irana E-Asocio (IrEA) iniciatis novajn agadkampojn precipe virtuale, kiuj montriĝis ege efikaj kaj rezultodonaj”. Oni atentigas, ke dank’ al subvencio de Heŝmet Faraĝi, la asocio ricevis la eblecon „realigi multajn planojn por plivigligi la movadon enlande kaj eksterlande en la internacia tereno – precipe per ekuzado de pagita Zoom-konto, kiu havigas senliman utiligadon de ĝi”. La raporto el Irano listigas multajn el la realigitaj jam projektoj celitaj al la esperantista publiko, sed anoncas krome oktobran retan seminaron por la irana publiko kun la prelegoj tradukitaj el Esperanto en la persan. Pri ĝi ni scias ankoraŭ nenion, sed ĵus venis la informo pri la novembra tri-taga retseminario, kunorganizita de Irana E-Asocio celita al iranaj studentoj, kunpartoprenita de e-istaj kompetentuloj, kiu fruktis per 100 studentoj aliĝintaj por la 22-sesia elementa E-kurso. Kompreneble pri ĝi pli amplekse ni esperas legi en laŭvica bulteno de la bulteno de UEA-Komisiono pri Azia-Oceania E-Movado. Mi kaptas la okazon danki al la prezidanto de KAOEM, Atushi Nishinaga pro la sendo de la informoj pri la reta versio de la bulteno. Alian karakteron havas „Ora Ĵurnalo”, magazino por kulturo kaj plezuro de E-Societo de Gotenburgo. Pri ĝia ekzisto ni eksciis de Inga Johansson, kiu apendice sendis al ni la oktobran numeron, sed… sed jam la numero novembra. Interesa kaj varia, stampita de la aparta esprimetoso de ĉiu el la aŭtoroj verkantaj por la „Ora Ĵurnalo”. „Espeporko meditas” de unu el la redaktantoj Siv Burell sprite kondukas al la enhavo de la 33-paĝa numero. Malgraŭ mia vizito en Gotenburgo okaze de la 88-a UK mi ne tuj rekonis unu el la plej malnovaj domoj de la urbo, kiu aperas kovrilpaĝe. Des pli volonte mi legis pri ĝi, kvankam viziti ĝin pro la pandemio certe ne eblos ankoraŭ dum kelka almenaŭ tempo. Do estas iom nostalgie ĉarme legi, ke eblas en ĝi butikumi en malnovstila nutraĵvendejo kaj spekti i.a. vitraĵfaristojn laborantajn k.s. Al historio oni ligas informante pri la tradiciaj en Gotenburgo Gustav-Adolf-tortetoj, omaĝe al la reĝo-fondinto de la urbo, kiujn oni frandas en la datreveno de lia morto. Al la nuntempo ligas interesa informo kiel gotenburganoj batalas kontraŭ la nereagema je publikaj plendoj urba administracio – ja kun ĝia portempa aprobo – metante leterkeston kun plendoj pri la urbo en lokoj malfacile atingeblaj kiel en la urbadoma kanalo. Sed ne temas nur pri iom anekdotecaj aferoj. Ĉu en multaj landoj oni aparte solenis la 24-an de oktobro kiel Tagon de UN-o? El „Ora Ĵunalo” ni ekscias, kiel tio okazis en Gotenburgo en la preĝejo de Brunsnsbo, al kiu datrevena evento kontribuis ankaŭ esperantistoj. Al la esperantista kontribuo al la tago apartenas ankaŭ esperantigo de la balado pri „Blua vaska ĉap’ – mi dirus „Blua UN-bireto” omaĝe al soldatoj, kiuj partoprenas UN-ajn Pacmisiojn ekstelande. Sed Unuiĝintaj Nacioj aperas en la novembra „Ora Ĵurnalo” kiel temo ankaŭ okaze de la Pacpremio 2020. Plaĉas al mi la rememorigo pri Pacpremio Dag Hammarskjöld en 1961 kaj traduko de tri liaj poemoj, el kiuj mi citu nur unu:
„Daŭre demandanta
mi jam estos ĉe la celo,
kie la vivo sonoras –
klara simpla tono
en la silento.”
Eble malmultaj memoras Dag Hammarskjöld, iaman Ĝenerala Sekretario de UN. Mi trovis la rememoron pri li en „Ora Ĵurnalo” atentinda. Pri la memoro kaj ĝia riĉiga rolo interese felietonas Lenke Szasz el Rumanio, dum alitonan nostalgian tonon liveras Harriet Lindskog en sia retrorigarda kontribuo pri flavoranĝaj relbusoj, rolantaj kiel trajnetoj en ŝia infanaĝo. La rememorojn alispecajn dividas ĉi-numere Inga Johansson skribante pri siaj kontaktoj kun Marjrie Boulton kaj citante ŝiajn enskribaĵon el sia gastlibro. En novembra numero „Ora Ĵurnalo” donas la atenton krome al la nuntempe vivanta sveda verkisto Sten Johansson. Jen atentigante pri lia originala romano „Sesdek ok”, jen memorigante lian E-tradukon de la sveda novelo de Hjalmar Söderberg „Hundo sen mastro”. Sed literaturo aperas krome en la formo de la citita poemo de Ludwig Zamenhof „Pluvo” , en „Aŭtunaj hajkoj”, en la kanzontekstoj de „Dek ses tunojn” de Oliver Tzaut kaj de „Liberec’, tradukita de Ĵomart kaj Nataŝa. Aferkerne pri muziko, prefere aparta instrumento „ŝlosila harpo”, interese verkis Lasse Granat. Laŭ la redakcio eblus traduki la instrumentonomon kiel klavviolonon, sed mi mem per gugla tradukilo trovis ĝuste el la sveda en la polan la tradukon „ŝlosila harpo”. Ne ĉiujn legindaĵojn de la „Ora Ĵurnalo” mi menciis, ĉiujn kun intereso mi legis nun rekomendante al vi ĉiuj, gesinjoroj la retan „Ora Ĵurnalon” de E-Societo en Gotenburgo, kiu aperas de tri jaroj. La raporto kun fotoj pri la porokaza pikniko en la loka parko aperas en la numero, kiu jubileokaze memorigas la antaŭajn novembrajn kovrilojn de la periodaĵo. Mi jam kun scivolo atendas la kristaskan numeron. Formetante la novembran numeron de „Ora Ĵurnalo” mi elektis por la adiaŭo unu el la kvar aŭtunaj hajkoj aperintaj en la numero, tiun de Kikaku:
Aŭtuna luno –
Sur mia kana mato
Kuŝas ombro de pino.

El la elsendo 27.11.2020. Legas Barbara – 13′ 13″