Novaĵoj

La Nacia Agentejo por la Akademia-altlerneja interŝanĝo ĝis la 31-a de julio nunjare akceptas anoncojn al la programo „Promociado de la pola lingvo”. Pri la partopreno povas klopodi polaj altlernejoj kaj sciencaj institucioj entreprenantaj agadojn favore al popularigo de la pola lingvo sur la supera nivelo. Kadre de la programo estas financataj projektoj, agadoj kaj iniciatoj realigataj en Pollando aŭ eksterlande, kiuj celas popularigi la polan lingvon kiel la fremdan kaj altigi ĝian instrukvaliton. La projekto povas estis realigata de unu institucio, sed estas preferataj projektoj premisantaj internacian kunlaboron kun eksterlandaj altlernejoj aŭ sciencaj institucioj. Dum la ĝisnunaj kvin programeldonoj de „Promociado de la pola lingvo” estis realigitaj 73 projektoj kun la partopreno de 103 eksterlandaj partneroj. Ili devenis el Aŭstrio, Belgio, Brazilo, Ĉinio, Ĉeĥio, Ekvadoro, Estonio, Finnando, Francio, Greklando, Irlando, Kazaĥio, la Suda Koreio, Litovio, Latvio, Nederlando, Germanio, Peruo, Rusio, Serbio, Slovakio, Slovenio, Usono, Turkio, Ukrainio, Uzbekio, Hungario, Britio kaj Italio.

El la elsendo 10.06.2024. Legas Maciek – 01′ 28″

Fine de aprilo ni informis, ke kiel la nunjara Eŭropa Arbo de la Jaro estis elektita la 200-jara fago el Pollando. Nun, dum la tuta monato daŭras interreta voĉdonado por la tutlanda konkurso – la Arbo de la Jaro 2024 Al la finalo kvalifikiĝis 16 arboj: kverkoj, fagoj, piceo kun la specia nomo Pinus peuce Griseb, kaŝtanarbo, platano, frakseno kaj pirarbo. Inter ili troviĝas ankaŭ arbo el Varsovio, el la kvartalo Białołęka. Temas pri pli ol 350-jara tigfrukta kverko. Iam la kvartalo estis la apudvarsovia vilaĝo, kiu post la militdetruoj estis rekonstruita de la bernardenoj kune kun la tiamaj loĝantoj. En 1717 la monakoj rekonstruis la lignan preĝejon, kiu nun estas la plej malnova ligna preĝejo de granda Varsovio kaj la kreskanta tie arbo, unu el la plej malnovaj kverkoj. La konkuso por la Arbo de la Jaro estas organizata de 14 jaroj fare de la societo Klubo Gaja – laŭ la nomo de la greka diino de la Tero. La ĉiujara rivalado atentigas pri interesaj arboj, kiuj de generacioj akompanas la lokan socion, estas parto de la pola kulturo kaj historio.

El la elsendo 10.06.2024. Legas Milada – 01′ 50″

Muzeo de la Popola Kulturo en la loko Kolbuszowa – en la suda Pollando – ricevis Grand Prix de la 44-a konkurso pri la Muzea Evento de la Jaro – Sybilla 2023. La distingo estis atribuita pro la sciencesplora projekto „Arbaro en la vivo kaj kulturo de la loĝantoj de Rzeszów-regiono”. Por la premio Sybilla de la jaro kandidatiĝis 18 projektoj realigitaj de 16 institucioj. Oni premiis centrojn el la tuta lando en ses kategorioj: konservado kaj protekto de la kultura heredaĵo, edukado, scienc-esploraj projektoj, novaj kaj modernigitaj konstantaj ekspozicioj, ekspozicioj portempaj kaj investaĵoj. En 2023 la duan fojon estis enmanigita la silueto de Sybilla de la muzea publiko. Ricevis ĝin la Reĝa Kastelo ĉe Wawel-altaĵo en Krakovo pro la ekspozicio „Bildo de la Ora Epoko”. Specialan premion pro siaj edukprogramoj ricevis Muzeo de Reĝo Johano la 3-a Sobieski en la varsovia Wilanów. Ĉiujara, tutlanda konkurso Sybilla estas unu el la plej gravaj konkursoj agnoskantaj la atingaĵojn de la polaj muzeoj. Ĝi elektas kaj popularigas la plej bonajn agadojn de la polaj muzeoj en koncerna jaro.

El la elsendo 10.06.2024. Legas Pamela – 01′ 33″

Ĝis nun plej ofte ni informis pri eksterlandanoj aĉetantaj domojn kaj loĝejojn en Pollando. Sed de kelka tempo ankaŭ poloj ĉiam pli ofte investas aĉetante domojn kaj apartamentojn eksterlande, kiel en Italio, sur Kipro kaj en Tajlando. Kiel informis „Puls Biznesu” reference al Registradores de Espana en la unua jarkvarono de la nuna jaro poloj aĉetis sur la Iberia Duoninsulo eĉ 800 domojn kaj apartamentojn. Tio estas ne nur je 21 procentoj pli ol unu kvartalon antaŭe, sed eĉ trioble pli ol en la antaŭpandemia 1-a jarkvarono de 2019. Klientoj el Pollando okupis tiamaniere la 9-an lokon inter eksterlandaj invetantoj. Kiel oni klarigas polojn aĉetantajn domojn kaj loĝejojn eksterlande motivas la pandemiaj spertoj, nova hibrida labormodelo, milito en Ukrainio. Por multaj poloj apartamento aŭ domo ĉe Costa del Sol signifas ne sole ferian lokazlizon, sed ĉiam pli ofte novan, firman vivlokon. Laŭ la doniaĵoj de Agnes Inversiones, la pola oficejo de nemoveblaĵoj ĉe Costa del Sol, kiujn citas la gazeto, en la 1-a jarkvarono eĉ 75 procentoj de la investaĵoj faritaj de poloj koncernis nemoveblaĵojn sur la ĉefmerkato. 65 procentoj de la kontraktoj koncernis apartamentojn 100-250 kvadratmetrajn. La ceteraj 35 procentoj rilatis al memstaraj domoj kun la surfaco de 250 ĝis 600 kvadrataj metroj.

El la elsendo 30.05.2024. Legas Maciek – 01′ 48″

La intenco de la Muzeo „La Familidomo de Johano Paŭlo la 2-a” en Wadowice estas funkciigi ankorau antaŭ la feria periodo sian Junularan Konsilion. En ĝian konsiston eniros inter 5 kaj 15 personoj elektitaj en konkurso por la dujara periodo. Ĝi kreos por lernantoj de la bazaj kaj superbazaj lernejoj spacon por aktivi en la vivo en la Institucio kaj realan influon je ĝia maniero funkcii. Ĝi estas organo opinikrea kaj konsulta rilate al projektoj adresataj al infanoj kaj gejunuloj. Ĉiu konsilimembro povos senpage uzi la ofertojn de la papa muzeo, kaj krome de la institucioj, en kiuj jam aktivas junularaj kosilioj. La muzeo sian sidejon havas en la brikdomo, en kiu loĝis Wojtyła-familio kaj en kiu en 1920 naskiĝis Karol Wojtyła. La muzeo kreiĝis en 1984 kaj proksimigas la biografion de Karol Wojtyła ekde la naskiĝo ĝis la morto. Post la alikonstruo ĝi estis malfermita al la publiko en 2014. La muzeo estis instalita en la domo, en kiu Karol Wojtyła vivis ĝis la fino de sia gimnazia edukiĝo. Post la abiturienta ekzameno li translokiĝis kun la patro al Krakovo.

El la elsendo 30.05.2024. Legas Milada – 01′ 47″

Ekde morgaŭ, t.e. la 21-a de majo dum la tuta semajno ĝis dimanĉo en Krakovo (la suda Pollando) disvolviĝas malferma kaj senpaga evento kun sciencpopulariga karaktero, Copernicus Festival. La festivalo organizata de la Fondaĵo Centrum Kopernika, la Jagelona Universitato, semajnrevuo Tygodnik Powszechny kaj ĝia eldonisto, estas la provo enpensiĝi pri la loko de la scienco kaj filozofio en kulturo, iliaj ligoj kun literaturo kaj arto. En la festivala programo okazas prelegoj, diskutoj, koncertoj, ekspozicioj, laborrenkontoj kaj filmprezentoj. La nunjara eldono koncentriĝas pri la ideo „maŝino”, komprenata kiel la instrumento, elemento de biologio kiel ankaŭ kiel evolumotoro de la civilizacio. Estos la okazo alrigardi la evoluon de teknologio kaj krome tion, kion la mataforo de maŝino enportas en nian komprenon de la mondo kaj de ni mem. La organizantoj unuflanke atentigas pri tio, ke homo estas estaĵo varma, mola, sentiva kaj libera, aliflanke ili kontraste prezentas maŝinon kiel produkton malvarman, malmolan, nesentivan kaj determinisman. La ligo de ambaŭ konceptoj ĉe iuj elvokas raviĝon, ĉe aliaj indignon. Ĉu efektive homaj korpoj estas biologiaj maŝinoj, ĉu homoj estas kondamnitaj je vivo inter algoritmoj, kiom nelimigita estos la povo de maŝinoj. Jen iuj el la traktotaj demandoj. Copernicus Festival en Krakovo okazas ekde 2014. La tuta programo, siluetoj de prelegantoj kaj specialaj gastoj estas konsulteblaj ĉe la pollingva paĝo: copernicusfestival.com.

El la elsendo 20.05.2024. Legas Barbara – 02′ 12″

La ĵus pasinta 30-jariĝo de la Franca-Pola Ekonomia Ĉambro estis la okazo por iom alirgardi la francajn investaĵojn en Pollando, kiuj superis jam la valoron de 108 miliardoj da zlotoj. Unu triono de la investita kapitalo venis en la lastaj kvin jaroj, kio ilustras la investan dianamikokreskon. Dank’ al tio la franca partopreno en la eksterlandaj investaĵoj en Pollando egalas al 9 procentoj kaj lokiĝas laŭ ĉi tiu vidpunkto sur la dua loko post Germanio antaŭante i.a. Nederlandon kaj Usonon. Spite onidirojn la investaĵoj ne rilatas ĉefe al komerco, kvankam la nomoj de tiaj komercaj centroj kiel i.a. Auchan, Carrefour aŭ Leroy Merlin videbliĝas ĉiupaŝe. Plej multaj francaj investaĵoj rilatas al industrio – 27 procentoj, informadiko kaj trafiko, transporto kaj loĝistiko – 24 procentoj. La francaj entreprenoj distingiĝas se temas pri enlaborigiteco. Meze ili dungas 500 laborantojn dum se temas pri la tuto de la eksterlandaj firmaoj en Pollano temas pri 300 enlaborigitoj. Preskaŭ du trionoj de la entreprenoj deklaris, ke ili konstante kunlaboras en Pollando kun pli ol 100 lokaj firmoj. Ĉiu kvina taksas, ke la kvanto de iliaj polaj partneroj superas mil subjektojn. La valoro de la komerca interŝanĝo inter Francio kaj Pollando atingis en 2023 25 miliardojn da eŭroj. Samtempe la valoro de la pola eksporto estas pli granda je 8,4 miliardoj da eŭroj. Francio estas por Pollando la tria eksportocelo kaj en 2023 sur la francan merkaton trafis polaj varoj kaj servoj kun la suma valoro de 21 kaj duona miliardoj da eŭroj.

El la elsendo 20.05.2024. Legas Maciek – 02′ 07″

Nur antaŭnelonge ni informos pri la aperinta en Pollando abelo Colletes hederae, nun venis nova alia novaĵo pri abeloj. Nome sur la polaj herbejoj reaperis „Nigra abelo” – Xylocopa violacea, opiniata kiel formortinta. Ĝi estis registrita en 2002 en la Pola Ruĝa Registro de Animaloj Malaperantaj kaj Minacitaj. „Nigra abelo” estas relative granda insekto, kies korpo longas tri kaj duonan centimetrojn. Ĝi apartenas al la solece vivantaj abelspecioj, kiu plej ofte konstruas siajn nestojn en seka ligno. Eblas ĝin renkonti ekde majo plej ofte sur la floroj de i.a. salvio, latiro, visterio. Xylocopa violacea kalkuliĝas al maloftaj meditereaneaj specioj. Sur la tereno de la nuna Pollando ĝi estis notita nur kelkfoje en la jaroj 1868-1935. Ekde 2005 ĝi estas ĉiam pli ofte renkontebla ne nur en la baseno de Meditereaneo. En Pollando oni konstatis ĝian reaperon sur la tereno de Vroclavo, Oława, Polesie-regiono en la orienta Pollando, en la montoĉeno Okcidentaj Bjeŝĉadoj en Karpatio, en la lokoj Miechów, Włoszczowa, en la suda Pollando. Ekde 2004 la nigra abelo estis ĉirkaŭprenita per plena protekto, ekde 2014 per protekto neplena. En la retejo de la Ĝenerala Direkcio de Naturprotekto krom informoj pri la signifo de abeloj troviĝas ankaŭ pli detalaj informoj kiel aktive aliĝi al ilia protekto lasante por ili putriĝantan aŭ malsekan lignon aŭ kultivante prokime al iliaj nestoj ŝatatajn de ili plantojn.

El la elsendo 20.05.2024. Legas Milada – 02′ 23″

La farmacia gigantulo AstraZeneca la unuan fojon malkaŝis en tribunalaj dokumentoj, ke ĝia kontraŭkovima injekciaĵo “Vaxzevria” povas kaŭzi maloftajn, sed seriozajn flankefikojn kiel sangokoagulaĵojn. Informis pri tio la brita “The Telegraph”. Temas pri TTS, siglo signifanta trombozon kun trombocitopenia sindromo. Temas pri komplika sanstato, kiu kondukas al sangokoagulaĵoj en la cerbaj kaj ventraj sangovojoj kaj ankaŭ al malgrandiĝo de sangoplatetoj.
Laŭ la novaj informoj AstraZeneca komencis nun retiradi sian kontraŭkoviman vakcinon Vaxzevria kaj ĉesigis ĝian produktadon motivante tion per la „troo de la aĉeteblaj, modernigitaj preparaĵoj kontraŭ novaj variantoj de viruso”. En marto 2024 la firmao libervole rezignis pri licenco, ke ĝia vakcino estu distribuata en la Eŭropa Unio.
La varianto Vaxzevria estis allasita al la uzo ĉe personoj pli ol 18-jaraĝaj. Komence la vakcino estis agnoskita kiel relative sekura kaj efika. Ĝiajn negativajn flankefikojn oni konstatis ĉe ĉirkaŭ tri mil personoj je 100 mil vakcinitaj malsanuloj.

El la elsendo 10.05.2024. Legas Milada – 01’45”

En 2023 Pollando eksportis al Kolombio preskaŭ 5 mil tunojn da pomoj kun la valoro de preskaŭ 5 milionoj da dolalroj. Duoble pli ol en 2022. 30-oble pli ol en 2021.
Laŭ ekspertoj tiu kreskanta interesiĝo pri polaj pomoj flanke de Kolombio ligiĝas kun la fakto, ke ĉi tiu lando ne havas konformajn klimatajn kodiĉojn por kultivi pomojn, kiuj bezonan pli moderan klimaton. Kolombio apogas sin je importo de pomoj, ĉefe el Ĉilio. Tamen en Ĉilio oni ne disponas pri teknologio, kiu ebligus konservi pomojn pli ol 8 monatojn. Tial kreskas tie la interesiĝo pri pomoj el Eŭropo. En ambaŭ landoj – Kolombio kaj Ĉilio – oni alte taksas novecajn solvojn kaj aŭtomatigon de procezoj ligitaj kun la pakumado kaj klasado de la fruktoj.
Pasintjare ekster la Union polaj pomoj trafis krome sur la merkatojn de Egiptio, Hinda Unio kaj Kazaĥio.

El la elsendo 10.05.2024. Legas Maciek – 01′ 07″