Novaĵoj

Pollando, Finnlando, Latvio, Litovio kaj Estonio turnis sin al la Eŭropa Komisiono grandigi rimedojn por protekti la eksterajn limojn de la Unio, kiuj certigu plifortigon de aviadaj gvatsistemoj kaj dron- kaj kontraŭdrona povo.
Ĉiuj ĉi landoj – en sia mesaĝo al Henna Virkkunen, la vicprezidanto de la Eŭropa Komisiono kaj al Magnus Brunner ,la unia komisaro pri internaj aferoj kaj migrado – atentigis, ke de pli ol 4 jaroj ili luktas kontraŭ hibridaj minacoj flanke de Belorusio kaj Rusio. Ili reliefigis la sekvojn de la rusa milito kontraŭ Ukrainion en la fomo de centoj da miloj da viktimoj kaj milionoj da rifuĝintoj/enmigrantoj. Tio kaŭzis gravajn defiojn, se temas pri sekureco de la tuta Eŭropo.
Laŭ la subskribintoj la orienta flanko de la Unio fariĝis la testotereno por ĉiam pli aktivaj hibridaj agadoj, en kiuj estas uzataj enmigrantoj, ciberatakoj, bruligoj, sabotado de la krtika infrastrukturo kaj perfortado de la aerspacoj.

El la elsendo 30.08.2025. Legas Barbara – 01′ 30″

11 sciencistoj, kiuj dum jaroj laboris en eksterlandaj esplorinstitucioj revenas nun al Pollando por daŭrigi siajn karierojn. Ebligas tion al ili la programo de la Nacia Agentejo por Studenta Interŝanĝo „Polaj revenoj”.
Laŭreatoj de la nunjara, la 8-a jam programeldono revenis el Usono, Finnlando, Svedio, Francio, Germanio, Danlando, Nederlando, Kanado kaj Italio. Ili reprezentas diversajn sciencbranĉojn i.a., fizikajn kaj kemiajn sciencojn, medicion, sciencojn pri la tero kaj medio, biologion, historion, matematikon, komputilajn sciencojn kaj informadikon.
Plej multaj, ĉar eĉ kvin laboros en la Varsovia Universitato, krome en la Min-Fandindustria Akademio en Krakovo, en la Politekniko de Vroclavo, en Adam Mickiewicz-universitato en Poznano, en Jagelona Universitato en Krakovo kaj krome en la Matematika Instituto kaj Instituto pri la Fizika Kemio de la Pola Sciencakademio.
La programo „Polaj Revenoj” celas logi elstarajn polajn sciencistojn reveni al Pollando kaj tie realigi siajn sciencajn projektojn, kio firmigas la sciencan potencialon de la lando. Ĝis nun dank’ al la programo „Polaj revenoj” la Nacia Agentejo por Studenta Interŝanĝo financis programprojektojn de 81 laŭreatoj, kiuj realigas siajn esplorojn en 28 polaj altlernejoj kaj esplorinstitutoj.

El la elsendo 30.08.2025. Legas Maciek – 01′ 38″

Budimex, estas la plej granda en Pollando konstrufirmao kiu avanas ankaŭ sur la konstrumerkato en la Centra-Orienta Eŭropo. Ĝia specializo estas infrastrukturaj servoj i.a. rilate la konstruadon kaj konservadon de aŭtovojoj, fervojoj, flughavenoj kaj komercaj konstruaĵoj. Ĝiaj laboroj ne limiĝas al tio. I.a. ĝi fariĝis konata pro siaj porsociaj projektoj.
Unu el la ĉi-lastaj, la 45-a Spaco de la Gepatro kreiĝis en kliniko en Slovakio. Temas pri la modernigita edukcentro por infanoj enhospitaligitaj en la kliniko de otolaringologio en la Nacia Instituto de Infanmalsanoj (NÚDCH) en Bratislavo. Temas pri la jam dua projekto realigita en ĉi tiu lando. Pasintjare Budimex kreis la Spacon de la Gepatro en la bratislava kvartalo Vajnory. Ambaŭ inciatoj respondas al realaj bezonoj de pacientoj kaj iliaj familioj, kiuj estadas en hospitaloj troviĝantaj en rekta najbareco de infrastrukturaj projektoj realigataj de Budimex.
La Spaco de la Gepatro estas la aŭtora iniciato de Budimex, kiu de pli ol 10 jaroj helpas al infanoj kaj iliaj gepatroj en polaj hospitaloj kaj ekde 2013 realigis kvardekon da tiaj projektoj en Pollando. La akirita sperto kaj iniciatoj ellaboritaj en la lando fariĝis la elirpunkto por similaj iniciatoj eksterlande, kie Budimex realigas investaĵojn.
En la ĵus modernigita eduka spaco en la kliniko de Bratislavo kreiĝis koloraj, sekuraj kaj komfortaj salonoj por infanoj same por la lernado kaj antaŭlerneja edukado. Al renovigo estis subigitaj plafonoj, estis restaŭritaj pordoj, kolorigitaj kaj tapetitaj muroj, estis instalita klimatizo. La kliniko estis ekipita per novaj mebloj. La dua Spaco de la Gepatro realigita ekster Pollando estas ekzemplo de tio, ke la modelo de la porsociaj aktivadoj de Budimex estas rekonita ankaŭ eksterlande.

El la elsendo 20.08.2025. Legas Maciek – 02′ 14″

Pli ol 71 procentoj de poloj deklaras sin por tuteca malpermeso reklami alkoholaĵojn, inkluzive de biero. Pli ol 23 procentoj kontraŭas tion, kaj 5,7 procentoj de havas firman opinion pri la temo. Tio estas la rezultoj de la opinisondado de la Tutlanda Esplorgrupo GrowSpace.
La fondaĵo gvidanta la kontraŭalkoĥolan kampanjon „Nul procentoj da vero” deklaras sin por la plena malpermeso reklami alkoholajn dirnkaĵojn, eĉ de nulprocenta biero. La ĉi-speca reklamado ĝiaopinie firmigas drinkemkutimojn kaj faciligas sekve interesiĝon pri alkoholaĵoj altprocentaj.
Samtempe privataj televidtacioj en Pollando aparte vespere gvidas premanan reklamadon de biero de iuj konkretaj vendejretoj, en kies reklamoj aperas ne sole plenkreskuloj, sed ankaŭ gejunuloj.
Laŭ 47 procentoj de la enketitoj biero fariĝis en Pollando alkohola iniciatpordo por dekkeljaruloj kaj eĉ malpli aĝaj infanoj. En tiu kunteksto la landa konsultanto pri la infana kaj junulara psikiatrio indikas, ke gejunuloj, kiuj antaŭ la 15-a vivojaro komencas aventuron kun la drinkado estas eĉ kvinoble pli multe minacitaj de depresio kaj trioble pli ofte entreprenas memmortigajn provojn.

El la elsendo 20.08.2025. Legas Maciek – 01′ 31″

Pollando okupis la 4-an lokon kune kun Japanio en la landa klasifiko de la 66-a Internacia Matematika Olimpiko en Sunshine Coast en Aŭstralio. Polaj lernantoj akiris tri orajn kaj tri arĝentajn medalojn. Similan rezulton kaj la 4-an lokon Pollando akiris antaŭ 50 jaroj en la konkurseldono okazinta en Sovetunio. En la nuna jaro la unuan lokon okupis Ĉinio, sekvis laŭvice Usono kaj la Suda Koreio.
Entute oni atribuis 67 orajn medalojn, 103 arĝentajn kaj 145 bronzajn. Estis distingitaj 132 partoprenintoj. La matematikan olimpikon 2025 partoprenis entute 630 personoj el 110 landoj.
La unua Internacia Matematika Olimpiko okazis en 1959 en Rumanio, kiam partoprenis ĝin 7 ŝtatoj. Pollando partoprenas ĝin ekde la unua eldono akrinte en ĉi tu periodo 37 orajn, 101 arĝentajn kaj 144 bronzajn medalojn. Venontjare la Internacia Matematika Olimpiko okazos en Ŝanghajo, Ĉinio.

El la elsendo 10.08.2025. Legas Gabi – 01′ 28″

Komence de aŭgusto – inter la 9-a kaj 11-a de la monato – kadre de la nunjara eldono de Edinburgh International Festival estis planita inaŭguro de la ciklo da koncertoj popularigantaj la polan muzikon Focus on Poland (Fokuso al Pollando) dum la nunjara eldono de la festivalo. Temas pri la unua evento dediĉita al la pola muziko en la 78-jara historio de la festivalo.
Edinburgh International Festival ĉiujare prezentas la plej renomajn atingaĵojn koncerne muzikon, operarton, teatron kaj dancon. La nunjara festivaleldono okazas sub la devizo „The Truth We Seek” (La Vero, kiun ni serĉas).
Fokuso al Pollando estas parto de la daŭranta ĝis novembro Brita/Pola Sezono 2025, kiu proksimigas al la publikoj en Britio kaj Pollando la plej valorajn aspektojn de la plej interesaj fenomenoj sur la artaj scenejoj de ambaŭ landoj – de filmarto tra teatro kaj vidartoj ĝis dezajno kaj muziko. La eventojn en Pollando organizas British Council kaj en Britio Adam Mickiewicz-Instituto, Instituto de Pola Kulturo kaj British Council.

El la elsendo 10.08.2025. Legas Maciek – 01′ 19″

Interncia Laborgrupo pri Rotacia Sismologio okazigas siajn konferencojn ĉiun trian jaron por interŝanĝi spertojn, prezenti la plej novajn atingaĵojn kaj komune serĉi respondojn al defioj de la nuntempa sismologio.
Ĉi-foje la konferenco – la 7-a laŭvice – okazis en Politekniko de Opole – la sudokcidenta Pollando. Partoprenis ĝin 50 ekspertoj pri sismologio el Italio, Ĉinio, Hinda Unio, Usono, Francio, Germanio kaj Pollando.
La rotacia sismologio akiris apartan signifon post la konferenco en la usona Menlo Park en Kalifornio en 2007. Ĝi esploras ĉiujn aspektojn de rotaciaj grundmovoj rezultantaj el tertremoj, eksplodoj kaj atmosferaj perturboj. Ĝi okupiĝas ankaŭ pri la mezurado de la rotaciaj movoj de konstruelementoj. La ĉi rilataj spertoj de sismologoj havas vastan aplikeblon. Dum la konfereco en Opole estis prezentitaj la esplorrezultoj de pola sciencistoj ligitaj kun la aplikado de dedektoroj/dedektiloj de rotacirapideco por monitori la staton de konstruaĵo. Tio ebligas i.a. lokalizi kaj taksi difektojn en ŝtalbetonaj traboj.

El la elsendo 10.08.2025. Legas Maciek – 01′ 24″

La 110-jara longtiga ulmo en la loko Szydłowiec, en la centra Pollando, estis difinita plebiscite, kiel la Arbo 2025. La ekologia Klubo Gaja el Bielsko Biała (la suda Pollando), kiu organizis la retan voĉdonadon informis, ke ĝi akiris 7999 voĉojn. En 2026 ĝi reprezentos Pollandon en la eŭropa konkurso Tree of the Year. Ne multe malpli da voĉoj akiris la kverko Aleksander el la loko Jarcewo en la norda Pollando. Entute oni notis pli ol 30,6 mil validajn voĉojn kaj la reta paĝo de la plebiscito estis vizitita 242 mil fojojn.
La 110-jara longtiga ulmo, difinata ankaŭ kiel Kurba Arbo, sian formon ricevis dank’ al la naturo. Ĝi kliniĝas profunde super la foso ĉirkaŭanta la pitoreskan insulon, sur kiu troviĝas la kastelo de la magnataj Szydłowiecki- kaj Radziwiłł-familioj. Ĝia trunko, kvazaŭ natura benko, estis plaĉe vizitata de infanoj kaj junuloj. Ĝi estas ŝatata loko de la loĝantoj, fotantoj kaj kastelaj anasoj.
La pasintjara 300-jara fago „venkinto 2024” pretendas nun al la titolo de la Eŭropa Arbo de la Jaro. Voĉdonis por ĝi en la pola plebiscito 10,5 mil internaŭtoj.
La plebiscitoj de la klubo Gaja el Bielsko Biała por la Arbo de la Jaro mobilizas diversajn mediojn, nenecese ligitajn kun ekologio, kiuj kiel socia forto apogas sin sur la ĉirkaŭanta nin naturo. Ĝi kreiĝis lime la 80-aj kaj 90-aj jaroj. La klubo Gaja realigas programojn kaj kampanjojn, kiuj profundigas la komprenon de la homa situo en la ekosistemo.

El la elsendo 20.07.2025. Legas Gabi – 02′ 16″

Fragoj apartenas en Pollando al la plej popularaj kaj forte atendataj sezonaj fruktoj, laŭ esploroj de la firmao Kantar. En la fraga sezono 66 procentoj de poloj konsumas la fruktojn eĉ kelkfoje semajne. Favoras tion ankaŭ la fakto, ke fragoj aperas komence de la 2-a jarkvarono kaj dank’ al fruktoj kultivataj en forcejoj eblas manĝi ilin ĝis la malfrua aŭtuno. En Pollando estas registritaj ĉirkaŭ 50 fragospecioj, kiuj distingiĝas per malsama tempo de fruktado.
Nunjare, antaŭ ol en la polaj bazaroj aperis la polaj fragoj, dominis tie fragoj el Grekio kaj Hispanio. Pollando post ĉi tiu dua lando estas la ĉefa produktanto de fragoj en la Eŭropa Unio kovrante 15 procentojn de la merkato. Al gravaj produktantoj de ĉi tiuj fruktoj apartenas Italio, kiu havas sur la unia merkato 11-procentan partoprenon kaj Germanio, kiu kovras per fragoj 10 procentojn de la merkato. La kultivadon de fragoj en Pollando favoras klimataj kondiĉoj. La fragoplantejoj plej ofte ne superas 10 hektarojn kaj gvidas ilin unuavice individuaj familioj.
Signifa parto de polaj fragoj – inter 50 kaj 70 procentoj – estas eksportata. En 2024 oni eksportis entute 80 mil tunojn da fragoj, inkluzive de 64 tunoj da fragoj frostigitaj. Aldonendas, ke Pollando estas la avana monda eksportanto de fragoj en formo frostigita. La plej granda parto de polaj frostigitaj fragoj trafas al la unia merkato, unuavice al Germanio, Francio kaj Nederlando. Freŝaj fragoj el Pollando en 2024 celis unuavice la eksteruniajn landojn.
Se temas pri la monda merkato de fragoj Pollando en 2023 okupis sur ĝi la 9-an lokon. Tie ĉi de multaj jaroj dominas Ĉinio, kiu en 2023 produktis pli ol 4 milionojn da tunoj da fragoj, kaj Usono, kies fragoproduktado superis samjare unu milionon da tunoj.

El la elsendo 20.07.2025. Legas Gabi – 02′ 42″

Bjalistoko trovis la manieron por doni la duan vivon al plastaj sakoj kaj kartonskatoloj, ambaŭ agnoskitaj kiel problemvekaj por la reciklado. Temas pri ekotabuloj, ekoplatoj uzeblaj por produkti pargetojn, meblojn aŭ akustikajn ekranojn. La produktoj kreataj tiamaniere taŭgas kiel materialo por pontetoj, ŝelaĵoj, florpotaj ĉirkaŭujoj, sed aparta furoraĵo povas esti mebloj kun nekonvenciaj formoj.
Ili povas esti produktataj 70-procente el malnova plasta folio kaj 30-procente el kartonskatoloj, ekzemple por trinkaĵoj, kiuj tute ne estas faritaj el papero. Necesan teknologion prilaboris sciencistoj el la Poznana Politekniko.
Eksperimenta produktolinio jam funkcias en la entrepreno primastrumanta forfalaĵojn en la loko Hryniewice. Unue oni muelas la plastan folion, sekve la trinkskatolojn, laŭvice la kreiĝinta produkto estas sekigata kaj kunpremata. Kvankam la teknologio ŝajnas esti simpla, sed tiel ŝajnas nur unuarigarde, ĉar gravas la proporcioj de la ingrediencoj kaj la produktomaniero.
Daŭras la eksperimento kaj… burokrata obstaklo. Nome malgraŭ tio, ke ekotabuloj, ekoplatoj observas ĉiujn normojn kaj neniel estas toksaj, laŭ la leĝa nomenklaturo ili daŭre estas difinataj kiel forfalaĵo. Tio bremsas vastskalan produktadon.

El la elsendo 20.07.2025. Legas Maciek – 01′ 43″