Novaĵoj

La svedaj aŭtoritatoj transdonis al Unesko petpostulon, ke la arkivo de la Pola Esplorinstituto en Lund ektroviĝu en la listo Memoro de la Mondo.
La kolekto konata en la sciencista medio kiel arkivo de la germana koncentrejo Ravensbrück konsistas el pli ol 500 raportoj de la eksaj malliberigitoj de diversaj germanaj koncentrejoj. La atestoj de sklava laboro aŭ medicinaj eksperimentoj estis verkitaj de loĝantaj en Svedio poloj en la jaroj 1945-46. La konsiston de la arkivo eniras ankaŭ fotoj, dokumentoj kaj personaj memoraĵoj. Parto de ili estas rigardebla en la kulturcentro Kulturen en Lund.
En 1945 miloj da malliberigitoj el germanaj koncentrejoj, inkluzive de multaj poloj, trafis al Svedio por la kuracado kadre de la kampanjo Blankaj Busoj de la Sveda Ruĝa Kruco. Multaj el ili parolis pole. La rolanta kiel tradukisto d-ro Zygmunt Łakociński, instruisto de la pola lingvo en la universitato de Lund, ekhavis la ideon ke ili verku siajn raportojn kaj mem engaĝiĝis por krei arkivon. Ĝi estis formaligita kaj ricevis la nomon Pola Instituto.
Laŭ Hakan Hakansson el la universitata biblioteko en Lund la arkivo estas unikaĵo en la monda skalo. Post la bitigo de la dokumentoj en 2017 la portalo Witnessing Genocide ĉiujare estas vizitata de ĉirkaŭ 10 mil personoj, kio estas tre multe konsiderante, ke temas pri arkivaj dokumentoj. La arkivo de Ravensbrück-koncentrejo estas unu el la plej multe konsultataj ĉi-specaj kolektoj en Eŭropo.

El la elsendo 30.03.2025. Legas Maciek – 01′ 58″

Lastlunde, la 24-an de marto en Pollando diversloke okazis omaĝaj solenaĵoj ligitaj kun la starigita en 2018 Nacia Memortago pri Poloj Savantaj Judojn dum la germana okupacio. La dato referencas al evento el 1944, kiam germanaj soldatoj pafmortigis Józef kaj la gravedan Wiktoria Ulm kaj iliajn 5 infanojn pro la kaŝado de 8 judoj. Dum la porokaza gazetara konferenco en Heschel-centro de la Katolika Universitato en Lublino Manuela Tulli, vatikanistino, ĵurnalistino de ANSA-agentejo konstatis, ke en la publika spaco oni malmulta aŭdas pri la savado de judoj dum la 2 mondmilito fare de poloj. Tiu scivakuo postulas plenigon same en la edukado, kiel ankaŭ en la internacia konscio. Aldonendas, ke la savado de judoj dum la 2-a mondmilito en Pollando estis minacita de germanoj per mortopuno. Manuela Tulli kunaŭtoras libron dediĉitan al la martira morto de la Ulm-familio. Pri ilia historio ŝi eksciis kolektante informojn por raporto pri helpo, kiun poloj donis kaj donas al ukrainanoj post la rusa agreso kontraŭ Ukrainion.

El la elsendo 25.03.2025. Legas Barbara – 01′ 42″

Biomonitorado de akvo en akvopurigaj centroj konsistas en daŭra observado kaj kontrolado de ŝanĝoj okazantaj en ĉi tiu medio. Jam de kelkdek jaroj pri akvopureco en diversaj lokoj de Pollando zorgas duvalvuloj. En Varsovio ekzemple temas pri „dungitaj” tiucele ok duvalvuloj. Ili estas forprenataj el la natura vivejo de puraj lagoj kaj poste dum du semajnoj adaptataj al la vivo en laboratorio. Unue, ekde nulo ĝis 100 procentoj estas difinata la grado de ilia konkomalfermiĝo, kiu atestas pri la nivelo de akvopureco. Sekve baze de aparta sentilo ligita al la konko eblas interpreti la ĉiutagajn rezultojn. Ekzemple 70 procentoj de malfermitaj konkoj signifas akvon trinkeblan. La rezulto ne povas subiĝi al 25 procentoj. Kutime en la akvopuriga centro unu duvalvulo troviĝas ĉirkaŭ tri monatojn, poste estas anstatŭigata de alia. Iuj revenas al la akvoreceptakloj, el kiuj ili estis prenitaj.
Jam de pli ol 30 jaroj en la kontrolado de akvopureco duvalvuloj funkcias en la urbo Stargard en la nord-okcidenta Pollando. Sed, duvalvuloj, tre impresiĝemaj je akvopoluado monitoras la akvopureconen krome en multaj aliaj lokoj en Pollando. Por la mezurado de akvokvalito en Pollando oni uzas ankaŭ popularajn fiŝojn, ekzemple barbiojn aŭ vimbojn.

El la elsendo 20.03.2025. Legas Maciek – 01′ 35″

Pola Sciencakademio posedas aktuale ses eksterlandajn sciencajn staciojn en Parizo, Vieno, Romo, Berlino, Bruselo kaj Kievo. Ilia tasko estas popularigi, promocii atingaĵojn de la pola scienco eksterlande, ligi kontaktojn kun eksterlandaj partneroj kaj faciligi la akademian kunlaboron.
Jam antaŭ jaroj aperis la ideo pri plia tia stacio en Usono, pri kio memorigis dum la lasta Ĝenerala Asembleo de la Pola Sciencakademio ĝia vicprezidanto, profesorino Mirosława Ostrowska. Tio ligiĝas kun la fakto, ke aktuale preskaŭ en ĉiuj sciencaj branĉoj esploristoj el Usono plenumas la gvidan rolon. Usono avanas ankaŭ, se temas pri elspezoj por la esploroj, evoluo kaj novumado. Tial laŭ profesorino Mirosława Ostrowska la pola scienca medio devus esti tie reprezentata sur la institucia nivelo, subtenante intensigon kaj evoluigon de la pola-usona scienca kunlaboro.
Malgraŭ forte evoluintaj ebloj ligitaj kun la reta komunikado ĉiuj landoj daŭre tenas diplomatiajn kontaktojn kaj gravajn aferojn oni difinas dum rektaj interparoloj. Tial la eksterlandaj stacioj de la Pola Sciencakademio devas esti traktataj kiel parto de diplomataro, kiel sciencista diplomataro. Grava defio por establi la polan sciencan stacion en Usono estas la financa flanko de ĉi tiu ideo, sed oni esperas akiri por ĝia realigo la subtenon de la polaj decidantoj.

El la elsendo 25.02.2025. Legas Maciek – 01′ 38″

Kiel sciigis la Pola Ekonomia Instituto ekde januaro 2022 ĝis decembro 2024 ukrainanoj establis en Pollando 77,7 mil unupersonajn ekonomiajn entreprenojn, kio signifas 9 procentojn de ĉiuj similaj entreprenoj registritaj en ĉi tiu periodo en Pollando. Krome kreiĝis 11,3 mil kompanioj kun la ukraina kapitalo. Ili formis 31 procentojn de ĉiuj kompanioj kun la eksterlanda kapitalo registritaj tiuperiode kaj 7 procentojn de ĉiuj registritaj entreprenoj en Pollando.
En la periodo 2022-2024 la skalo de la ukraina entreprenado en Pollando kreskis de jaro al jaro je 34 procentoj. Ukrainanoj registris 84 procentojn de ĉiuj ekonomiaj subjektoj establataj de eksterlandanoj. Ilia ekonomia aktivado en la periodo 2022-24 koncernis tiajn sektorojn kiel konstruado, informado kaj komunikado, servoj.

El la elsendo 25.02.2025. Legas Milada – 01′ 30″

Regas opinio, ke Baltiko estas maro signifagrade poluita. La plaĝoj ĉe nia marbordo vekas asociaciojn ne sole kun la hela sablo, sed ankaŭ kun troveblaj tie skatoloj, boteloj, cigaredaj stumpoj. Tamen la lastaj esplorrezultoj de la Eŭropa Komisiono el la jaroj 2020-21 kompare al la pli fruaj 2015-16 elmontras, ke la kvanto de rubo kun elementoj pli ol du kaj duoncentimetraj malkreskis je 29 procentoj. Plej multe povas fieri Pollando, Germanio kaj aliaj ĉebaltaj landoj. Se en 2015 la nombro de la farfalaĵoj kalkuliĝis je 29 je 100 metroj, nun tiu nombro malkreskis ĝis 16.
Baltiko en la lastaj jaroj notis la plej grandan procente malkreskon de forfalaĵoj egalan al 45 procentoj. Bonajn rezultojn oni notis krome rilate la Nigran Maron, kiu notis 30-procentan malkreskon de forfalaĵoj kaj rilate Meditereaneon, kiu notis 38-procentan malkreskon.

El la elsendo 25.02.2025. Legas Milada – 01′ 32″

Eŭropa Komisiono decidis, ke nutraĵproduktantoj povas apliki en siaj produktoj larvojn de grenskarabo. La decido ekvalidas ekde februaro 2025 kaj ĉirkaŭprenas ĉiujn uniajn landojn. La koncernan dokumenton subskribis Ursula von der Leyen. La komisiono pravigis la decidon per la opinio de EFSA, t.e. Eŭropa Oficejo pri Nutraĵsekureco, kiu faris sole la rezervon, ke pulvorigitaj larvoj devas esti subigitaj al UV-radiado.
La Eŭropa Komisiono menciis produktojn, al kiuj trafos la pulvorigitaj larvoj de grenskarabo. Temas pri pano, bulkoj, kukoj, kuketoj, nudeloj, produktoj bazitaj sur makaronio, alifaritaj terpomaj produktoj, fromaĝoj, fromaĝbazitaj produktoj, krome fruktaj kaj legomaj pulpoj. La pakumoj kun ĉi-specaj produktoj enhavas/os klarajn informojn pri la uzitaj ingrediencoj kun averta atentigo por alergiuloj.

El la elsendo 15.02.2025. Legas Milada – 01′ 22″

Nunjare la 100-jariĝon solenas la Muzulmana Religia Asocio de la Pola Respubliko. Ĝi estas la plej malnova kaj plej grava organizo de polaj islamanoj. Aktuale unu el ĝiaj taskoj estas agado servanta al integriĝo de muzulmanoj el aliaj landoj, kiuj troviĝas en Pollando.
La establo de la asocio okazis dum la Tutlanda Kunflugo de la Delegitoj de la Muzulmanaj Komunuoj, kiu fine de decembro 1925 okazis en Wilno. La celo estis unuigi la muzlaman socion ĝis la regajno de la suverenco fare de Pollando en 1918 troviĝantaj en tri apartaj aneksopartoj – rusa, prusa, aŭstria. Krom establo de la organzo la Kunflugo establis la oficon de la religia gvidanto de la polaj muzulmanoj – muftio. Lia tasko estis zorgo pri la religia eduko kaj servo kaj peredukado de islamaj animzorgantoj.
En la postmilita Pollando la Muzulmana Religia Asocio estis la unusola organizaĵo membriganta muzulamojn havante monopolon por kultura, kleriga kaj religia agado. Tio ŝanĝiĝis post la reĝima ŝanĝo en 1989, kiam kreiĝis Asocio de Tataroj de Pola Respubliko. La agadon de la Muzulmana Religia Asocio reguligas leĝo proklamita en 1936 kun amendoj.
La 100-jariĝo de la de la Muzulmana Religia Asocio estas la okazo releifigi identecon kaj heredaĵon de polaj tataroj en la historio en Pollando laŭ la religia, kultura kaj etna kunteksto. La solenaĵoj de la 100-jariĝo, super kiuj la patronecon transprenis la pola prezidento, finiĝos en 2026.

El la elsendo 15.02.2025. Legas Maciek – 01′ 58″

La programo Bekker NAWA elektis 100 pliajn polajn sciencistojn. Ili realigos siajn projektojn en 23 landoj, i.a. en Usono, Britio kaj Germanio.
Bekker NAWA estas unu el la avanaj programoj de la Nacia Agentejo por Studenta Interŝanĝo. En la periodo de 3 ĝis 24 monatoj stipendiitoj povos kune kun la eksterlandaj sciencistoj realigi sciencajn projektojn aŭ partopreni postdoktoriĝajn staĝojn kaj evoluigi internacian kunlaboron.
El inter 365 sinproponintoj estis elektitaj 100 laŭreatoj, kiuj en plimulto reprezentis naturscienojn. 42 sciencistinoj kaj 58 scencistoj devenas el 33 altlernejoj kaj sciencesploraj institutoj. Ili staĝos en 23 landoj, unuavice en Usono, Britio, Germanio, Svislando kaj Italio. Eĉ 19 personoj partoprenos 24-monatajn stipediajn staĝojn. 15 stipendiitoj utiligos 3-monatajn staĝojn. La programo Bekker NAWA estas adresita al sciencistoj kaj doktoriĝantoj, reprezentantaj ĉiujn sciencbranĉojn. Ĝi helpas al internacia mobileco de doktoriĝantoj, sciencistoj kaj akademiaj instruistoj en ilia strebado al sciencista perfekteco. La stipendioj estas finance garantiitaj de la pola ŝtato.
La patrono de la programo Bekker NAWA, profesoro Mieczysław Bekker (1905-1989) estis pola inĝeniero kaj sciencisto. Post la forveturo al Usono en 1956 li famiĝis kiel kreinto de la nova scienca specializo >termekaniko<, li estis la konstruinto de la veturilo Lunar Roving Vehicle utiligita dum la lunprogramoj Apollo. Mieczysław Bekker estis profesoro de Miĉigana Universitato en Ann Arbor, direktoro de la Esplorinstituto de la konzerno General Motors en Santa Barbara. Li lekciis en la usonaj teknikaj altlernejoj i.a. Massachusetts Institute of Technology, Michigan State University, Illinois Institute of Technology. Li estis honorofica doktoro de Teknikaj Universitatoj en Munkeno, Bolonjo kaj de la Universitato Carleton. Mieczysław Bekker estis konsultanto de The National Academy of Sciences, kaj lia nomo troviĝas en la Aleo de la Meritiĝintoj por la Kosmaj Esploroj (Space Walk of Fame). Nia felietono dediĉita al Mieczysław Grzegorz Bekker aŭdiĝis en la elsendo el la 26.02.2021.

El la elsendo 15.02.2025. Legas Maciek – 02′ 58″

Laŭ la informoj de la Ĉefa Statistika Oficejo en 2024 preskaŭ 6 procentoj de la polaj firmaoj deklaris aplikon de AI-teknologio. Plej multaj estis grandaj entreprenoj kaj firmoj ligitaj kun la informado kaj komunikado. Malplej multaj estis firmaoj malgrandaj kaj ligitaj kun la konstruado. Konsiderante variecon de la aplikitaj AI-teknologioj plej ofte estis uzitaj teknologioj aŭtomatigantaj procezojn kaj helpantajn alpreni decidojn. La plej malgrandan interesiĝon vekis teknologioj ebligantaj fizikan moviĝadon de maŝinoj kaj veturiloj. Ilin aplikis ĉefe entreprenoj okupiĝantaj pri la riparado kaj konservado de komputiloj kaj komunikaranĝaĵoj. Plej ofte la AI-teknologiojn la firmaoj akiradis aĉetante komercajn solvojn, pretajn por tuja uzo.
La Ĉefa Statistika Oificejo informas samtempe, ke pasintjare 94,1 procentoj de la firmaoj ne uzis ankoraŭ AI-teknologiojn. Inter ili 3,2 procentoj tamen konsideras ilian aplikon. Inter la kaŭzoj de la neaplikado de AI-teknologioj estis menciitaj manko de homaj provizoj kaj manko de konoj pri la uzo de Artefarita Intelekto, sekve la altaj kostoj de envivigo de AI-teknologio. Plej malofte estis menciitaj etikaj duboj.

El la elsendo 05.02.2025. Legas Maciek – 01′ 29″