Kulturkroniko

La varsovia ZOO-Ĝardeno komence de la jaro solenis la jubileon de sia 90-jariĝo. Komence ĝia areo ampleksis 12 hektarojn, nun temas pri 40. Sur ĉi tiu tereno vivas pli ol 12 mil animaloj de 543 specioj, inkluzive de 47 ĉirkaŭprenitaj per savprogramo de bestoj minacitaj de formorto. Temas same pri bestoj vivantaj en Pollando, kiel ankaŭ ekzotikaj – afrikaj elefantoj, ĝirafoj kaj rinoceroj. Krome sur la tereno de la bestoĝardeno troviĝas vasta Birdejo kun halego de libera flugo, Hipopotama sektoro, rezidejo de goriloj kaj ĉimpansoj kaj Akvario kun panorama ekspozicio pri Amazonio. Okaze de la jubileo la varsovia bestoĝardeno proponis vizitindajn temmonatojn, dediĉitajn i.a. al malaperantaj specioj, ekologio, ekspoziciojn, edukludojn kaj konkursojn. La jubileodaton la direkcio de la varsovia ZOO-ĝardeno intencas solni kiel tagon de la Misioj de  Bestoĝardenoj. Ĝi rolos en la  vastigado de la konoj pri la graveco de la bestoĝardenoj por konservi la biodiversecon. En la komenco pro la dinamika evoluo de la varsovia bestoĝardeno respondecis Jan Żabiński, zoologo kun sciencaj atingaĵoj kaj populariganto de ĉi tiu sciencbranco. Li estis ĝia organizanto kaj direktoro ekde 1929. Dum la germana okupacio kun sia edzino Antonina en sia vilao kaj sur la tereno de ZOO li kaŝis ĉ. 300 judojn el la varsovia getto.

 El la elsendo 20.04.2018. Legas  Maciek – 1’49”

Pollando estos inter la 25-a de aprilo kaj la 1-a de majo 2018 honora gasto de la 28-a Internacia Librofoiro en Abu Dhabi, unu el la plej gravaj ĉi-specaj eventoj en la Proksima Oriento. Pasintjare partoprenis ĝin 1320 ekspoziciantoj el 65 landoj kaj vizitis pli ol 300 mil personoj. Ĝis nun inter la honoraj gastoj estis Svedio, Islando, Britio, pasintjare Ĉinio. Pollando partoprenas la foiron ekde 2015. Nunjare reprezentos nin 21 ekspoziciantoj i.a. Nacia Biblioteko, Ŝtata Eldoninstituto, Instituto de Adam Mickiewicz, Nacia Instituto de Frederiko Chopin, la varsovia Nacia Muzeo kaj aliaj. Nia programo celas proksimigi al la ekspoziciantoj kaj vizitantoj polan kulturon, historion kaj literaturon. Okazos prelegoj dediĉitaj al la plej gravaj aspektoj de la pola kulturo (literaturo, muziko, filmarto, teatro) renkontiĝoj por infanoj, renkontiĝoj kun libroaŭtoroj. Pollando intencas prezenti plenan spektron de la pola kulturo kaj literaturo, kiel bazon por sia firma ĉeesto en la araba mondo. Kvankam mankas donitaĵoj pri tio, kiomgrade la pola literaturo estas konata en la Proksima Oriento, sed en la araban estis tradukitaj elektitaj verkoj de Janusz Korczak, Henryk Sienkiewicz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert kaj fragmentoj el libroj de Władysław Reymont.

El la elsendo 13.04.2018. Legas  Maciek – 1’39”

La urbo Lodzo (la centra Pollando) preparas sin al omaĝo de la 100-a datreveno de la reakiro de la sendependeco de Pollando per muzika spektaklo prezentota en oktobro en la tiea Granda Teatro. La preparojn partoprenas i.a. komponisto Wojciech Trzciński, kantistino Krystyna Prońko kaj sopranulino Dorota Wójcik. La koncerton konsistigos muziko de polaj komponistoj reprezentantaj diversajn muzkĝenrojn. La intrigo disvolviĝas dum la unua silvestra balo organizita post la reakiro de sendependeco, tial en la spektaklo videbliĝos dek kelkaj scenoj pri historiaj eventoj ekde 1918 ĝis nun. La teatro planas kunlabore kun la lodzaj administraciaj instancoj inter majo kaj septembro, do ankoraŭ antaŭ la premiero,  en ĉiu el la distriktoj de la regiono prezenti unikan version de la spektako,  en kiu estos konsideritaj la lokaj historio kaj herooj. La loĝantoj de la unuopaj distriktoj mem elektos en plebiscito lokan heroon de la 100-jariĝo. La koncerton akompanos la videoprezento” baze de la tekniko „mapping” kaj  militista parado en la plenumo de la reprezentaj kompanioj de NATO-ŝtatoj.

El la elsendo 13.04.2018. Legas  Milada – 1’41”

Aŭtune kreiĝos la subtera turisma itinero sub la Kastelo Książ (la sudokcidenta Pollando). Konsistigos ĝin tuneloj konstruigitaj fine de la 2-a mondmilito fare de la malliberigitoj de la germana koncentrejo Gross-Rosen. Nun daŭras ilia alikonstruo,  dank’ al kio turistoj povos sekvi signifan parton de pli ol 3,2 mil kvadratmetraj subteraj koridoroj. Ĝis nun ili estis utiligataj unuavice de la Geofizika Instituto de la Pola Sciencakademio pro la troviĝantaj tie observejo registranta kaj interpretanta la sismajn skuojn. La subteraj tuneloj sub la Kastelo Książ kreiĝis en la jaroj 1944-45 post la transpreno de la kastelo fare de germanoj. Malliberigitoj el la loka filio de la germana koncentrejo Gross-Rosen konstruis tiam sub la kastelo ferbetonan rifuĝejon kun vasta tunela reto. Ĝi estis fariĝonta Hitler-rezidejo. Pri ilia destino historiistoj havas tamen malsamajn opiniojn. La Kastelo Książ estas unu el la plej grandaj turismaj atrakciaĵoj de la sudokcidenta Pollando. Ĝia origino radikas en la 13-a jarcento, kiam laŭ iniciato de princo Bolko la 1-a Severa estis levitaj la unuaj fortresaj konstruaĵoj. En la manoj de la  Piast-dinastiaj princoj ĝi troviĝis ĝis la 14-a jarcento. Fine de la 15-a jarcento la fortreso estis la proprietaĵo de la pola reĝido Władysław Jagiellończyk. Poste ĝi fariĝis posedaĵo de Hochber-familio ĝis kiam transprenis ĝin hitlera Germanio. Post la 2-a mondmilito Książ ektroviĝis en la limoj de Pollando kaj estas kontinue rekonstruata kaj renovigata.

El la elsendo 06.04.2018. Legas  Tomek – 1’44”

En la Vojevodia Biblioteko de Gorzów Welkopolski (la okcidenta Pollando) kreiĝas Instituto de Papusza, okupiĝonta pri la esplorado kaj popularigado de la kreado de la romaa poetino Papusza (Bronisława Wajs) kaj de la atingaĵoj de la romaa kulturo. Pasintjare en la biblioteko kreiĝis la Memorĉambro dediĉita al la poetino. Bronisława Wajs – Papusza naskiĝis antaŭ 110 jaroj en la orienta Pollando. Post dramecaj militvagadoj i.a. en Wołyń-regiono ŝi ekloĝis en Gorzów Wielkopolski.  Papusza, mortinta en 1987,  estas agnoskita kiel la plej elstara romaa poetino, kies verkado imitis neniujn modelojn. Siajn pensojn kaj travivaĵojn ŝi esprimadis en unika, propra por si maniero inspiriĝante de naturo, sopiro al la juneco kaj vagabonda, veturilara vivstilo.  Ŝiaj verkoj estis kolektitaj en tri volumetoj „Kantoj de Papusza” (1956), „Kantoj deklamataj” (1973) kaj postmorte „La arbaro, patro mia” (1990). En Gorzów Wielkopolski ekzistas jam du publikaj lokoj omaĝantaj la vivantan en ĉi tiu urbo poetinon. Unu el la urbostratoj portas la nomon de Papusza kaj en 2007 estis lanĉita monumento al ŝi dediĉita.

El la elsendo 06.04.2018. Legas  Barbara kaj Milada – 1’53”

La nuna jaro estis anoncita en la vintra ĉefurbo de Pollando, Zakopane kiel la Jaro de Władysław Hasior kaj la Jaro de la Loka Kreado. En 2018 pasas la 90-a naskiĝdatreveno de fama loka artisto Hasior, mortinta en 1999. La Jaro de Loka Kreado ligiĝas kun la jubileo de la plej granda regiona evento, la 50-a eldono de la Internacia Festivalo de la Montarana Folkloro. Władysław Hasior naskiĝis en Nowy Sącz, sed sian plastikistan lernadon li komencis en la Ŝtata Liceo de Plastikaj Artoj en Zakopane sub la gvido de la fama regiona kreanto Antoni Kenar. Li daŭrigis studojn en la varsovia Belarta Akademio. La arta debuto de Hasior datiĝas al la komenco de la 60-aj jaroj de la pasinta  jarcento. Hasior utiligis en sia kreado diversajn materialojn kaj teknikojn. Li praktikis kolaĝojn kaj tridimensiajn kolaĝoformojn. Li aparte famiĝis pro siaj spacaj formoj kaj spacaj monumentoj, kiel Fera Orgeno aŭ la Suna Militĉaro. Siajn verkojn Hasior prezentis en muzeoj kaj artgalerioj en la tuta mondo, i.a. en la Centro Pompidou en Parizo, Konsthall en Södertalje  – Svedio, en muzeo de moderna arto Louisiana w Humlebaek en Danlando, la Pola Instituto en Londono. Władysław Hasior partoprenis multajn prestiĝajn eventojn kiel Artbienalon en Venecio, Bienalon en San Paulo aŭ Bienalon de la Spaca Skulptaro en Montevideo. Dum ĉi lasta li ricevis Grand Prix pro la plurfigura komponaĵo „Golgota”.

El la elsendo 06.04.2018. Legas  Barbara kaj Milada – 2’15”

Daŭras laboroj en la konstruata muzeo de Igor Mitraj en Pietrasanta, Toskanio, kiu estos inaŭgurota en junio 2020. Lia unua muzeo en la mondo troviĝos en la loko,  en kiu vivis kaj laboris la mortinta en 2014 artisto. Estos en  ĝi ekspoziciataj i.a. 27 skulptaĵoj donacitaj de lia familio. La kulturministerio de Italio destinis por la muzeo du milionojn da eŭroj kaj ĝian arkitekturan modernan formon aŭtoras konata itala arkitekto Enzo Eusebi. En Pietrasanta, difinata „malgranda Ateno”, fama kiel centro de prilaborado de marmo kaj bronzo jam pli frue estis ekspoziciataj skulptaĵoj de la alte taksata en Italio artisto. Igor Mitraj estis admirata en la tuta mondo. Liaj skulptaĵoj referencantaj al la antikva arto ornamas la parizan kvartalon Defence, la florencajn Bobola-ĝardenojn, placon antaŭ la londona British Museum kaj milanan La Scala. Ankaŭ en Varsovio eblas admiri la verkon de Mitraj el 2009, nome la pordon al la preĝejo de la Favorplena Dipatrino en la Malnovurba Kvartalo. Temas pri la bronza basreliefa sceno de Anunciacio. La naskiĝinta en 1944 en Oederan en Erzmontaro Igor Mitraj estis filo de la deportita pola trudlaboristino kaj franca militkaptito, oficiro de Eksterlanda Legio. Post la milito la patrino kun la filo revenis al Pollando. Mitraj lernis en la Plastika Liceo  en Bielsko-Biała kaj en la Akademio de la Belartoj en Krakovo sub la direkto de Tadeusz Kantor. Post la studoj en 1968 li forveturis studcele al Parizo al École nationale supérieure des beaux-arts.

El la elsendo 23.03.2018. Legas  Tomek – 1’49”

En la Muzeo de Sinjoro Tadeo en Vroclavo estas prezentata ekspozicio „La mondo rigardas la krimon kaj silentas…” dediĉita al la organizaĵo „Żegota” helpanta al judoj dum holokaŭsto. Ĝian historion prezentas paneloj kun fotoj kaj priskribj kaj dokumentoj. La titolo estas ĉitaĵo el la flugfolio „Protesto”, kiu en la 1942 aperis sur la muroj de Varsovio. Ĝia aŭtoro Zofia Kossak-Szczucka, katolika verkistino, alvokis en ĝi polojn, ke senkonsidere al politikaj opinioj ili portu helpon al judoj. Zofia Kossak-Szczucka kaj Wanda Krahelska-Filipowicz, aktivulino de Pola Socialista Partio fondis Provizoran Socian Komitaton por Helpadi Judojn „Żegota”, kiu transformiĝis en 1942 en la Konsilion. Aktivis en ĝi preskaŭ 200 personoj el diversaj medioj kaj organizaĵoj, kiuj provizis judojn en la getto per nutaĵoj, medikamentoj, organizis fuĝojn kaj renkontojn kun homoj pretaj kaŝi la fuĝintojn, kolektis monon kaj organizis falsajn dokumentojn. Malgraŭ arestoj kaj reprezalioj en la tempo, kiam sur la tereno de Pollando pro helpo de judoj minacis mortopuno, la organzio funkciis dum la tuta milito. Parto de la prezetntataj sur paneloj materialoj devenas el la kolektoj de Władysław Bartoszewski, kiu aktivis en Żegota. Post la milito li okupĝis pri la esplorado kaj pridokumento de ĝia laboro. Li transdonis al Ossolineum objektojn ligitajn kun judoj, inkluzive de korespondaĵoj kun personoj savitaj de poloj dum Holokaŭsto. En la transdonitaj kolektoj troviĝas unika arkivo de la strukturo „Felicja” establita de advokato Maurycy Herling-Grudziński, kiu per la protekto ĉirkaŭprenis 340 personojn. La ekspozicio prezentata ĝis la 13-a de majo vastigas konojn pri la historio de Żegota.

El la elsendo 16.03.2018. Legas  Maciek – 1’59”

En Muzeo de la Tero de Adam Mickiewicz-Universitato en Poznano eblas rigardi la trovitan pasintjare la plej grandan en Pollando kaj en ĉi tiu parto de Eŭropo meteoriton. La pezanta 271 kilogramojn meteorito ricevis la nomon „Etuleto” estis  trovita ĉe la poznana altaĵo Morask. Ĝian valoron oni taksas  je 500 mil zlotoj. Antaŭ kvin mil jaroj norde de Poznano okazis la t.n. ĉena falo de meteoritoj. Nun tiu loko estas la plej granda en Eŭropo koncentriĝo de alfrapkrateroj kreiĝintaj en la sekvo de la falo de feraj meteoritoj. Por ilia protekto estis kreita la naturrezervejo Meteoryt Morasko kun la surfaco de ĉirkaŭ 55 hektaroj. La impona „Etuleto” estis trovita ekster ĝia teritorio. La naturrezervejo Meteoryt Morasko estas unu el malmultaj konataj lokoj en la mondo, en kiu tutapude troviĝas meteoritoj kaj alfrapkrateroj kaŭzitaj de ilia falo. La unua meteorito sur ĉi tiu tereno estis retrovita en 1914 kaj pezis ne plenajn 80 kilogramojn. Ĝis nun oni kolektis jam kelkajn tunojn de meteorita materialo. Ankoraŭ ne estas konataj pliaj sortoj de „Etuleto”, kiun la retrovintoj volas vendi. Dume povas admiri ĝin ĉiu kaj la muzeo deklaras ekspozicii ĝin ĝis la 23-a de marto dum ĉiuj tagoj de la semajno inkluzive sabaton kaj dimanĉon.

El la elsendo 16.03.2018. Legas  Maciek – 1’34”

Ekde 2005 en Liono, Francio okazas La Eŭropa Festivalo de Latino kaj Greka Lingvo . Pasintjare ĝi ekhavis novan, internacian formon koncentriĝante pri nur unu verko de la antikva aŭtoro, t.e. „Metamorfozoj” de Ovidio. Unu el ĝiaj elementoj estas legomaratono. En Eŭropo nunjare aliĝis al la evento 27 ŝtatoj, inkluzive de Pollando. En nia lando  temas pri Toruno, Lodzo, Poznano kaj Grodzisk Mazowiecki. Okaze de la evento la Fondaĵo „Traditio Europae” kunlaboranta kun la Filologia Fako de Kopernik-Universitato en Toruno kaj aliaj lokaj kulturinstancoj organizas en ĉi tiu urbo legomaratoron dediĉitan al la „Metamorfozoj”. En Toruno ĝi okazos la 23-an de marto. En la programo, en la tiea Etnografia Muezo, la studenta teatro „Status Quo” prezentos la enscenigon de la historio de Piramo kaj Thisbe el la 4-a libro de „Metamorfozoj” de Ovidio. Post la spektaklo okazos komuna legado de la 4-a libro en la pola lingo. Sekve la elektitajn partojn voĉlegos invititaj gastoj en diversaj lingvoj: latino, germana, nederlanda, franca, ĉeha, rusa, itala, hispana, portugala, bulgara, angla, ĉina. En Esperanto la tekston legos Maria Pokrzywnicka  el la Eduka Fako de la Muzeo. La fragmenton pri historio de Piramo kaj Thisbe el latina lingvo tradukis D-ro Vallienne,  disponigis ĝin al. torunaj esperantistoj Antonio De Salvo. Estus interese, se okaze de la Internacia Tago de Metamorfozoj en multaj universitataj filologiaj fakoj, bibliotekoj, muzeoj oni proponu pli vastskale la uzon de Esperanto.

El la elsendo 09.03.2018. Legas  Barbara – 2’17”