Kulturkroniko

En la 2025-a jaro la 6-an de septembro okazos en Pollando jam la 13-an fojon la Nacia Legado. En sia porokaza mesaĝo la pola prezidenta paro informis, ke ĉi foje temos pri poezio de la pola renesanca poeto Jan Kochanowski. Li estis tradukisto, la kortega poeto de reĝo Stefan Batory, reĝa sekretario de ĉi tiu reĝo kaj ankaŭ de la reĝo Sigismundo la 2-a Aŭgusto. Jan Kochanowski estas taksata kiel unu el la plej elstaraj reprezentantoj de Renesanco en Eŭropo kaj poeto, kiu en la plej signifa grado kontribuis al evoluo de la pola literatura lingvo. Aldonendas, ke la aplikata de li lingvaĵo estas plene komprenebla por la nuntempa leganto.
La poeziaĵoj de Jan Kochanowski reflektas profundan enpensiĝon pri la mondo ne sen humora nuanco kaj reflektas la humanismajn ideojn kun matura civitana enzorgiĝo pri la Patrolando. Lia poezio emanas universalajn emociojn kaj travivaĵojn, dank’ al kio ĝi proksimas ankaŭ al nuntempuloj. Verkita per bela lingvaĵo, riĉa je saĝaj konsiloj Kochanowski-poezio formas enorman kronikon de pensoj kaj tradicioj de la iama Respubliko, kiu ligas la generaciojn kaj daŭre estas aktuala.
La kulimina momento de la Tago de la Nacia Legado estos la subĉiela evento, dum kiu same la prezidenta paro, kiel ankaŭ profesiaj parolistoj prezentas tiuokaze speciale preparitajn tekstojn. Similaj eventoj lige kun la Tago de la Nacia Legado estas organizataj en la tuta Pollando kaj en la mondo, aparte en centroj flegantaj la polan tradicion. Ekde la komenco al la kampanjo de la Nacia Legado aliĝis esperantistoj tra la mondo, legantaj en organizita maniero, E-tradukojn de la ĉi-rilataj literaturaĵoj.

El la elsendo 07.08.2025. Legas Gabi – 02′ 23″

La Muzeo de Poŝto kaj Telekomunikado en Vroclavo estas la unusola en Pollando centro kolektanta kaj protektanta historiajn polajn poŝtmarkojn. Ili atestas pri la funkciado de poŝto sur la polaj teritorioj, inkluzive de Pola Poŝto establita de reĝo Sigismundo Aŭgusto en 1558. La Muzeo de Poŝto kaj Telekomunikado estis establita en 1921 en Varsovio. Ekde 1956 ĝi troviĝas en la historia konstruaĵo de la Ĉefa Poŝtoficejo en Vroclavo.
Ekde fino de junio funkcias tie konstanta ekspozicio „Kataloga Kolekto de polaj poŝtmarkoj”. Ĝi prezentas pli ol 5500 poŝtmarkojn, ekde la unua emisiita en 1860. La eksponaĵoj estas grupigitaj kronologie sur albumfolioj en speciale projektitaj vertikalaj ŝrankoj. Apartan lokon havas poŝtmarkoj, kiuj diversmotive neniam estis cirkuligitaj, ekzemple pro preseraroj aŭ faritaj de falsigintoj.
La muzeaj kolektoj estas prezentitaj en du fakoj: Filatela kaj dediĉita al la Historio de Poŝto kaj Telekomunikado. En la Muzea Biblioteko troviĝas pola kaj fremda literaturo pri la temo, polaj kaj eksterlandaj revuoj kaj specializaj katalogoj, malnovpresaĵoj kaj manuskriptoj.

El la elsendo 07.08.2025. Legas Maciek – 01′ 33″

En la varsovia Palaco de Krasiński-familio la Nacia Biblioteko prezentas manuskriptojn de la kreiĝintaj en la 2-a duono de la 15-a jarcento unikaj mapoj de la mondo. Ĝis la 10-a de aŭgusto la vizitantoj povas konatiĝi kun la kolekto de 30 renesancaj mapoj baziĝantaj sur la traktato „Geografio” de Klaudio Ptolemeo el la 2-a jarcento. Ptolemeo, elstara matematikisto, astronomo kaj geografo el Aleksandrio en sia verko „Geographike hyphegesis” (Enkonduko al desegnado de mapoj) prezentis priskribon de la konataj tiam mondregionoj kaj la metodon de ilia kartografia bildigo.
Ĉeokaze oni memorigis, ke unu el la plej gravaj kreantoj de la Ptolemeaj mapoj en la 15-a jarcento estis Nicolaus Germanus aktivanta en Italio. Li estis aŭtoro de luksaj manuskriptoj kun kolorriĉe ornamitaj inicialliteroj, kiuj enhavas i.a. mapojn de la tuta konata tiam mondo kaj 29 detalajn mapojn de Eŭropo, Azio kaj Afriko. Unu el ĉi tiuj nepritakseble valoraj kopioj dediĉitaj al papo Paŭlo la 2-a trafis al Pollando, plej verŝajne kiel donaco por grafo Jan Zamoyski. Ĝi saviĝis dum la milittempesto kaj nun troviĝas en la kolekto de la Nacia Biblioteko kiel parto de la aĉetita Biblioteko de Zamoyski-familio.

El la elsendo 25.07.2025. Legas Gabi – 01′ 44″

Betona sulptaĵo de pola artistino Monika Sosnowska titolita „Muzeo” estis lanĉita de la sveda reĝa familio en parko sur la insulo Djurgarden, populara ripozloko de stokholmanoj.
La instalaĵo enhavas originalajn elementojn el la 19-jarcento, inkluzive de marmoraj kolonoj, por neniam realigita tie artmuzeo. Imponan konstruaĵon ekde 1830 planis konstruigi reĝo Karlo la 14-a Johano, la unua reprezentanto de la reganta ĝis hodiaŭ Bernadotte-dinastio.
Kiel reliefigis en sia porokaza alparolo princo Daniel dank’ al la skulptaĵo de Monika Sosnowska la nuntempo interplektiĝas kun la pasinteco. La laboroj pri la skulptinstalaĵo daŭrantaj tri jarojn ligiĝis i.a. kun penaj purigaj laboroj pri marmoraj ŝtoblokoj kaj kolumnoj el forgesita staplejo.
Monika Sosnowska apartenas al la plej talentaj artistinoj de juna generacio. En 2007 ŝi reprezentis Pollandon dum la venecia Artbienalo. Unu jaron pli frue ŝi havis individuan ekspozicion en la Muzeo de la Nuntempa Arto en Novjokro kaj en 2008 ŝia ekspozicio estis prezentita en la prestiĝa Schaulager en la svisa Bazielo.

El la elsendo 25.07.2025. Legas Maciek – 01′ 25″

Lime de julio kaj aŭgusto 2025, t.e. inter la 26-a de julio kaj la 3-a de aŭgusto okazos la 62-a Semajno de Beskidy-montara Kulturo en dek kelkaj lokoj de Beskidmontara regiono, en la sudo de Pollando. Ĉi tiun plej malnovan kaj plej grandan en la lando folkloran festivalon partoprenos ĉirkaŭ 100 ensembloj el Eŭropo, Suda Ameriko kaj Azio. Sur la estradoj de la Festivalo prezentiĝos ĉirkaŭ 4 mil dancistoj, muzikistoj, kantistoj, kulturkreantoj, metiistoj kaj individuaj fokloraj majstroj.
Krom koncertoj estis planitaj ekspozicioj, laborrenkontoj, prezento de diversloka kuirarto. Oni komune dancos, okazos folkloraj stratparadoj.
En la unua parto de la festvala semajno en Żywiec okazos unu el la plej prestiĝaj por polaj montaranoj konkurso dediĉita al Folkloro de Polaj Montaranoj kun la partopreno de pli ol 100 kapeloj, kantistaj trupoj kaj solartistoj, kiuj rivalos por akiri Orajn Żywiec-korojn. En la loko Wisła dancistoj kaj muzikistoj el diveraj mondpartoj rivalos por Grand Prix de la 34-aj Internaciaj Folkloraj Renkontiĝoj.
La Semajno de la Beskidmontara Kulturo ligas al la antaŭmilita Festo de Montoj. Post la milito la unuan fojon ĝi estis organizita en 1964 en la loko Wisła ĉefe kun la partopreno de polaj ensembloj el Beskidy-montaro.

El la elsendo 25.07.2025. Legas Maciek – 01′ 44″

La varsovia Reĝa Łazienki-parko famas ne sole pro la troviĝanta en ĝi Chopin-monumento. Ĝi famas ĉefe pro siaj pli fruaj klasicismaj, historiaj objektoj ĉirkaŭitaj per zorgeme flegataj historiaj ĝardeno – la Reĝa, la Romantika kaj Modernisma. Ili kreiĝis en malsamaj historiaj periodoj kaj diferencas per karaktero kaj stilo. Dank’ al arkivaj fotoj, artverkoj, objektoj de la ĉiutaga uzo kaj artmetio ĝis la 25-a de septembro eblas konvinkiĝi, kiagrade ŝanĝiĝis la ĝardenaj spacoj kaj arkitekturo, dank’ al la ekspozicio „La vivo de la Reĝa Ĝardeno”. Ĝi estas kolorriĉa rakonto pri nekonata ĝis nun historio, socia kaj kultura rolo, ĉiutaga vivo de ĝiaj loĝantoj kaj laborantoj. Tiel do eblas ekscii, kiom grava por la varsovianoj estas la reĝa Łazienki-parko kaj kiel ĝi influis ĝenerale la imagon de poloj.
La ekspozicio estas adaptita al personoj kun handikapo, akompanas ĝin eduka sektoro en Nova Palmejo, aranĝita kun la penso pri la Reĝa Łazienki-parko kiel spaco favoranta malstreĉiĝon kaj evoluon, pere de kontakto kun arto ĉirkaŭita de la naturo. Riĉaj akompanaj eventoj ligiĝas kun laborrenkontoj, prelegoj, gvidaj promenoj, renkontiĝoj dediĉitaj al Łazienki-parka faŭno kaj flaŭro, panoramarkitekturo kaj verdaj spacoj en moderna urbo.

El la elsendo 15.07.2025. Legas Gabi – 01′ 51″

„Vortoj, vortoj, vortoj”, tio ĉi estas la moto de la 29-a Ŝekspirfestivalo, kiu okazos inter la 25-a de julio kaj la 3-a de aŭgusto en la urbokomplekso Gdańsk, Gdynia, Sopot – en la norda Pollando. Ĝi estas internacia platformo por interŝanĝi spertojn, teatrajn praktikojn kaj por la mediaj diskutoj, ligitaj kun la kreado de Ŝekspir’, kaj por diskutoj kun teatroŝatantoj. La Festivalo en Gdansko, kiel la unusola el Pollando kaj unu el inter kvin en Eŭropo, fieras pri la prestiĝa premio EFFE Award, atribuata de la Societo de la Eŭropaj Festivaloj EFA kunlabore kun la Eŭropa Komisiono kaj la Unia Parlamento.
En la nunjara evento, organizata de la Gdanska Ŝekspir-festivalo kaj la fondaĵo Theatrum Gedanense, estos prezentitaj naŭ polaj spektakloj kaj eksterlandaj teatraj kontribuoj.
En la daŭro de 28 jaroj en la festivalo organizata dum la feria periodo prezentiĝis pli ol 250 diversaj teatraj trupoj el pli ol 40 landoj. Siajn spektaklojn prezentis pli ol 250 reĝisoroj el la tuta mondo. En 2010 en Gdansko estis iniciatita Eŭropa Reto de Ŝekspir-festivaloj, kiu ankaŭ en Gdansko havas sian sidejon. Ĝi havas nun partnerojn en Pollando, Germanio, Hungario, Ĉeĥio, Rumanio, Britio, Armenio, Danio, Norda Makedonio, Serbio, Italio, Ukrainio, Hispanio kaj Moldavio.
La spektakloprezentiĝoj dum Ŝekspirfestivalo ligiĝas kun konkurso por la plej bonaj ŝekspirteatraĵoj kaj kun artaj, edukaj, laborrenkontaj aktivadoj kaj renkontiĝoj kun kreantoj el diversaj mondopartoj.

El la elsendo 15.07.2025. Legas Maciek – 01′ 55″

En la Muzeo de Kinematografio en Lodzo jam de kelka tempo funkcias ekspozicio „Mumintroloj: pordo ĉiam malfermita”. Ĝi baziĝas sur la animita filmserio de la loka Studio „Se-Ma-For” el la jaroj 1976-1982 kaj la vizito, kiun en Lodzo faris en 1978 la aŭtorino de la romanserio Tove Jansson.
La scenaroj verkataj en la Studio „Se-Ma-For” tradukataj en la anglan estis unue sendataj por aprobo al Tove Jansson al Helsinki. Dum sia vizito en Lodzo ŝi konatiĝis krome kun filmprojektoj de la pupoj. La animaciherooj fidele rekreis la desegnaĵojn de Tove Jansson. El la planataj 39 serisegmentoj kreiĝis 78 filmepizodoj. La mallongaj filmoj estis faritaj kunprodukte kun la aŭstra firmao Jupiter. La Mumin-serion de „Se-Ma-For” prezentis Pola Televido, rigardis ĝin telespektantoj en Aŭstrio, Germanio, Britio kaj en la nordiaj landoj.
La lodza ekspozicio funkcionta ĝis la 29-a de marto 2026 rakontas ne sole pri filmo, sed ankaŭ pri loko de Mumintroloj en la pola kulturo, ĉar libroj pri Mumintroloj estas konataj al polaj legantoj ekde la unua eldono en 1964.
La ekspozicio, super kiu la honoran patronecon transprenis la Ambasado de Finnlando en Pollando, prezentas pere de Mumontroloj valorojn proksimajn al ĉiuj homoj, senkonsidere al kulturo, religio aŭ geografia loko, en kiu ili vivas.

El la elsendo 15.07.2025. Legas Pamela – 02′ 05″

La Muzeo de la Jagelona Universitato en Krakovo prezentas kolekton de pli ol 500 matematikaj akcesoraĵoj, kiujn al la muzeo donacis pasintjare – antaŭ sia morto – kolektanto, inĝeniero Walter Szrek. La Universitato difinis ĝin kiel unu el la la plej grandaj kaj valoraj en la mondo.
Troviĝas inter ili aritmometroj, ĉifroaranĝaĵoj, abakoj, mekanikaj adiciiloj kaj subtrahiloj, rada glitkalkulilo. Inter tiuj eksterordinaraj objektoj troviĝas unu el la unuaj ekzempleroj el la seria produktado de Odhner-maŝino farita en St. Peterburgo kun la produktonumero 21. La retrovo de ĝi en la varsovia pula bazaro komencis la tutan kolekton, grandiĝantan dank’ al trovaĵoj en pliaj pulaj bazaroj aŭ retaj aŭkcioj. Inter la donacitaj maŝinoj troviĝas ankaŭ patentumversioj, prototipoj kaj neniam produktataj variantoj de konataj markoj. La deziro de la kolektanto loĝanta en Usono estis protekti sian kolekton kiel tuton kaj disponigi ĝin por edukaj celoj.

El la elsendo 15.07.2025. Legas Gabi – 01′ 24″

La kastela-parka komplekso Książ en Wałbrzych [ksjo-nŝ en vaŭ-bĵiĥ] (la sudokcidenta Pollando) estis agnoskita de la pola prezidento kiel la 133-a Historimonumento de Pollando. La devenanta el la 13-a jarcento historia komplekso estas unu el la plej grandaj turismaj atrakciaĵoj en la regiono. La unuaj konstruaĵoj de la fortreso kreiĝis laŭ iniciato de la Piastdinastia princo Bolek I Surowy (Bolek la 1-a Severa. Sub la regado de la Piastdinatiaj princoj ĝi troviĝis ĝis la fino de la 14-a jarcento. Poste la regadon transprenis Hocherg-familio, kies reprezentantoj dum 400 jaroj transformis la kastelon en komfortan rezidejon. En 1941 ĝi estis konfiskita de hitleranoj. La morna historio de la kastelo dum la 2-a mondmilito, kiam ĝi estis adaptita de germanoj por unu el la sidejoj de Hitler-stabo, signifis intensan prirabadon de la kastelaj havaĵoj, senrevene detruinte multajn el la originalaj internoj. Krome germanoj utiligante la sklavlaboron de malliberigitoj el la koncentrejo Gross-Rosen boris sub la kastelo reton da tuneloj pri kies destino historiistoj malsamopinias. Post la militfino la kastelo estis tutece detruita kaj priŝtelita de la sovetuniaj trupoj. I.a. perdiĝis pli ol 60-mil presaĵoj el la kastela biblioteko.
Hodiaŭ Książ por plurjara rekonstruado estas unu el la plej gravaj atrakciaĵoj de la regiono. Turistoj povas viziti la restaŭritajn salonojn, panoramterasojn, ĉevalbredejon kaj Palmejon.
En la decido agnoskanta la kastelan-parkan komplekson Książ kiel Histori-monumenton oni reliefigis ke temas pri historia objekto kun la mezepoka genezo, riĉa je arkitekturaj formoj ligantaj al diversaj historimomentoj. Ĝi estas ekzemplo de la rezidejo kun unikaj vid-panoramaj valoroj kompletigitaj de altklasa arkitekturo kaj ĝardeno.

El la elsendo 15.07.2025. Legas Barbara – 02′ 34″

‘ 31″