Kulturkroniko

Amsterdamo nunjare solenas la 750-jariĝon. Al la pli ol 700-jara komuna historio de Pollando kaj Amsterdamo referencas la tiuokaza ekspozicio „Polaj spuroj en Amaterdamo”. Ĝi estis pretigita de la fondaĵo Polish Culture NL kaj funkcias ĝis la 21-a septembro en la historia preĝejo Keizersgrachtkerk.
Ĝi dokumentas la plurjarcentajn kaj plurdimensiajn ligojn de Pollando kaj Amsterdamo, de komercado per sukceno kaj ligno, tra polaj spuroj kaj inspiroj en la pentroarto de Rembrandt, tra la agado de la pola komercisto kaj historiisto Stanisława Lubienieckiego ĝis helpo de polaj soldatoj en liberigo de Nederlando dum la 2-a mondmilito. La ekspozicio traktas ankaŭ polaj arkitekturajn spurojn en Amsterdamo. Temas pri Hotel Krasnopolsky aŭ Teatr Tuschiński, kun kiuj eblas konatiĝi pli proksime dum la akompanaj al la ekspozicio organizitaj promenoj tra la urbo.

El la elsendo 05.09.2025. Legas Barbara – 01′ 23″

Ŝtono akompanas homon ekde la pratemo kiel konstruelemento, armilo, sparkilo ebliganta akiri fajron. Tamen levante ŝtonon de la tero eblas rimarki ion pli – monton, akvofalon. Ŝtono vekanta imagon pri monto aŭ vico da montopintoj, estas unu el la plej popularaj formoj de la japana arto suiseki.
Ĝis la 5-a de oktobro nunjare eblas konatiĝi kun ĝi en la Krakova Muzeo Manggha. Suiseki devenas el Ĉinio kaj konsistas en la arta prezento de ŝtonoj, kiuj, laŭ sia formo aŭ surfaca bildo, spegulas la ĉirkaŭantan panoramon kaj aliajn naturformojn. En Japanio suiseki havas longan historion, ekde la epoko Kamakura (1192-1333).
Ŝatantoj kaj kolektantoj de la tradicia japana arto ne tiom interesiĝas pri la devenepoko de la ŝtono, kiom pri ĝia surfaco, vekanta asociaciojn kun naturfenomenoj, bestoj aŭ konstruaĵoj.
La internacia ekspozicio en la Muzeo Manggha estas dividita en du partojn. En la unua estas prezentita kolekto de la pola-ĉeĥa-slovaka grupo San Seki, kiu celas instrui kaj popularigi la japanan arton. Tie la vizitanto, moviĝante tra matoj, konatiĝas kun la japana arto prezenti ŝtonojn. En tiu parto ĉiuj ŝtonoj devenas el Eŭropo.
En la dua parto de la ekspozicio eblas rigardi la unuan nacian ekspozicion de suiseki. Formas ĝin ŝtonoj el interalie Japanio kaj Italio trovitaj de kelkaj polaj kolektanoj. En Eŭropo suiseki havas mallongan historion, kiu komenciĝis en la 1980-aj jaroj. En Pollando ĝi evoluis paralele al la arto bonsai, tio estas miniaturigitaj arboj kultivataj en potoj. La polaj suiseki la unuan fojon estis prezentitaj en Japanio pasintjare.
La ekspozicion kompletigas pentraĵoj de Aleksander Sikora kiu en siaj tolaĵoj traktas la temon „ŝtono”.

El la elsendo 05.09.2025. Legas Gabi – 02′ 42″

Michał Tokarczyk, talenta juna pianisto el la komunumo Dywity apud Olsztyn en la nordorienta Pollando, diplomito de la loka komunuma Muzika Lernejo, akiris la 2-an lokon en la prestiĝa konkurso V AEGIO International Piano Competition en Eŭropo. Sekve li ludis en la koncerto de laŭreatoj en Vieno kun reprezentantoj de Usono, Ĉinio, Aŭstrio kaj Pollando.
Tio estas plia sukceso de la 13-jaraĝa artisto, kiu triumfis nunjare ankaŭ en Golden Classical Music Awards, en kiu li gajnis la 1-an lokon en sia aĝgrupo. Kiel premio estis al li atribuita la ebleco koncerti en la fama Carnagie Hall en Novjorko. Koncertis tie i.a. Piotr Czajkowski, Maria Callas, Leonard Bernstein, kaj ankaŭ The Beatles. Aktuale okazas en ĝi ĉirkaŭ 250 muzikeventoj jare. Por multaj junaj muzikistoj temas pri la scenejo, kiu malfermas pordon al internacia kariero.

El la elsendo 05.09.2025. Legas Maciek – 01′ 04″

En Pietrasanta en Toskanio finiĝas la konstrulaboroj de la Muzeo de Igor Mitoraj. Estas entreprenataj klopodoj, ke la unua muzeo de la pola artisto mortinta en 2014 – dum jaroj vivanta kaj laboranta en la urbeto, ĝia honora civitano, tie sepultita – estu malfermita ĝis la jarfino.
Moderna, vitrumita blanka sidejo de la muzeo de la alte taksata en Italio artisto kreiĝis en la loko, kie troviĝis merkathalo konstruigita en la 60-aj jaroj. Ĝi konservas en modernigita formo la originalan arktekturan strukturon. La muzeo najbaras kun la historia urbocentro, difinata „malgranda Ateno” pro la fakto, ke en la regiono en kiu estas elfosata la fama Karara-marmoro laboris multaj skulptistoj. La Muzeo financita i.a. de la itala kulturministerio laŭ la lokaj amaskomunikiloj altigos aldone pli grandan internacian dimension de Pietrasanta.
Igor Mitoraj famas pro siaj multaj monumentecaj skulptaĵoj, prezentitaj en pluraj ekspozicioj de la mondo. Ĝis oktobro nunjare liaj skulptaĵoj estas ekspoziciataj diversloke en la itala Sirakuzo, Sicilio.

El la elsendo 25.08.2025. Legas Barbara – 01′ 32″

Komence de septembro 2025 inter la 4-a kaj 10-a de la monato renomaj polaj ĵazartistoj prezentiĝos dum la Semajno de Pola Kulturo organizata dum la monda ekspozicio Expo 2025 Osaka.
Sian muzikon prezentos EABS aŭ establita de Kuba Więcek kvarteto Hoshii sukcese ligantaj ĵazon influitan de elektroniko, rapo kaj alternativa muziko. Ludos Maciej Obara Quartet kaj Tomasz Chyła Quartet kaj aliaj artistoj i.a. Paulina Przybysz surprizinta pasintjare per la disko „Insides”, prezentanta muzikforme diversajn bildojn de ĵaz kasikaĵoj. Iliaj koncertoj okazos en apudtokia klubo Blue Yard, en Space 14 kaj Umeda Club Quatro. Krome en la Pola Pavilono de Expo 2025 dum la tuta semajno aŭdiĝos 30-minutaj recitaloj. Unu el la plej gravaj momentoj de la evento „Ĵazforumo el Pollando en Japanio” estos la premiero de la speciale komponita por la Semajno „Konĉerta suito” de Nikola Kołodziejczyk, kiun plenumos ĉiuj polaj artistoj invititaj al Japanio. La speciala gasto estos Tomohiro Ishii, la pasintjara laŭreato de la 3-a premio en Interacia Violonista Ĵazkonkurso, kies patrono estas Zbigniew Seifert. Post la Ĵazforumo en Osako pliaj koncertoj de polaj ĵazartistoj okazos ankaŭ en Tokio.

El la elsendo 25.08.2025. Legas Barbara – 01′ 45″

Povas ŝajni, ke la pola literaturo priskribanta la lokajn realaĵojn malfacile povas akiri la rekonon sur la internacia areno. Kaj tamen eksterlandaj legantoj volonte prenas en la manojn librojn kreiĝintajn apud Vistulo rimarkante en ili ion pli ol sole malfacile prononceblajn nomojn kaj ekzotikan historion de la lando.
Antaŭneloge la rangoliston de la plej bonaj polaj libroj publikigs la informcentro Goodreads. Ĝi reliefe respondas la demandon ĉu poloj verkas mondnivelan literaturon.
La unuan lokon en la rangolisto de Goodreads okupis „La Pupo” de Bolesław Prus. La aŭtoro skizas en ĝi la bildon de 19-jarcenta Varsovio kaj samtempe rakontas universalan historion pri nerealigita amo, disreviĝo kaj sociaj tranfromiĝoj. Tiu ĉi romano troviĝas ankaŭ en la E-versio same kiel du aliaj konataj al E-legantoj romanoj de polaj verkistoj – „Solaris” de Stanisław Lem kaj „Quo Vadis” de Henryk Sienkiewicz. Krome la rangolisto de Goodreads listigas romanojn de Bruno Szulz, Aleksander Kamiński, Andrzej Sapkowski kaj Stanisław Mrożek.

El la elsendo 25.08.2025. Legas Maciek – 01′ 17″

La kontraŭnuklea organizaĵo honorita per Paca Nobelpremio kreis interretan monumenton dediĉitan al 38 mil infanoj mortintaj sekve de la atombomba atako de Usono kontraŭ Hiroŝimon kaj Nagasaki antaŭ 80 jaroj. Ĝia interreta paĝo (Childrenspeacememorial.org) enhavas profilojn de 426 infanoj, inter kiuj 132 estas provizitaj per fotoj. Ĝi priskribas ilian vivon kaj doloron de la transvivintaj proksimuloj. Oni esprimis tiuokaze la konvinkon, ke kundividante ĉi tiujn korskuajn historiojn oni ne sole omaĝas ilian memoron, sed samtempe instigos al agadoj por plene likvidi la nuklean armilaron, kio en la kuntesto de kreskantaj streĉitecoj en la mondo estas ĉiam pli urĝa tasko. Tiel tekstas la deklaro de Internacia Kampanjo por Forigi la Nuklean Armilaon ICAN, kiu en 2017 ricevis Pacan Nobel-premion.
Usono faligis la atombombon sur Hiroŝimon la 6-an de aŭgusto 1945 kaj tiam pereis ĉirkaŭ 140 mil personoj. Tri tagojn poste Usono ripetis la atombomban atakon kontraŭ Nagasaki, tiam pereis ĉirkaŭ 74 mil personoj. Multaj personoj transvivis la atomeksplodojn, sed poste mortis pro la postradiadaj sekvoj.
Pasintjare Nihon Hidankyo, Japana Konfederacio de Organizaĵoj de la Viktimoj de la Atoma kaj Hidrogena Bombo ricevis Pacan Nobelpremion.

El la elsendo 07.08.2025. Legas Gabi – 01′ 58″

En la 2025-a jaro la 6-an de septembro okazos en Pollando jam la 13-an fojon la Nacia Legado. En sia porokaza mesaĝo la pola prezidenta paro informis, ke ĉi foje temos pri poezio de la pola renesanca poeto Jan Kochanowski. Li estis tradukisto, la kortega poeto de reĝo Stefan Batory, reĝa sekretario de ĉi tiu reĝo kaj ankaŭ de la reĝo Sigismundo la 2-a Aŭgusto. Jan Kochanowski estas taksata kiel unu el la plej elstaraj reprezentantoj de Renesanco en Eŭropo kaj poeto, kiu en la plej signifa grado kontribuis al evoluo de la pola literatura lingvo. Aldonendas, ke la aplikata de li lingvaĵo estas plene komprenebla por la nuntempa leganto.
La poeziaĵoj de Jan Kochanowski reflektas profundan enpensiĝon pri la mondo ne sen humora nuanco kaj reflektas la humanismajn ideojn kun matura civitana enzorgiĝo pri la Patrolando. Lia poezio emanas universalajn emociojn kaj travivaĵojn, dank’ al kio ĝi proksimas ankaŭ al nuntempuloj. Verkita per bela lingvaĵo, riĉa je saĝaj konsiloj Kochanowski-poezio formas enorman kronikon de pensoj kaj tradicioj de la iama Respubliko, kiu ligas la generaciojn kaj daŭre estas aktuala.
La kulimina momento de la Tago de la Nacia Legado estos la subĉiela evento, dum kiu same la prezidenta paro, kiel ankaŭ profesiaj parolistoj prezentas tiuokaze speciale preparitajn tekstojn. Similaj eventoj lige kun la Tago de la Nacia Legado estas organizataj en la tuta Pollando kaj en la mondo, aparte en centroj flegantaj la polan tradicion. Ekde la komenco al la kampanjo de la Nacia Legado aliĝis esperantistoj tra la mondo, legantaj en organizita maniero, E-tradukojn de la ĉi-rilataj literaturaĵoj.

El la elsendo 07.08.2025. Legas Gabi – 02′ 23″

La Muzeo de Poŝto kaj Telekomunikado en Vroclavo estas la unusola en Pollando centro kolektanta kaj protektanta historiajn polajn poŝtmarkojn. Ili atestas pri la funkciado de poŝto sur la polaj teritorioj, inkluzive de Pola Poŝto establita de reĝo Sigismundo Aŭgusto en 1558. La Muzeo de Poŝto kaj Telekomunikado estis establita en 1921 en Varsovio. Ekde 1956 ĝi troviĝas en la historia konstruaĵo de la Ĉefa Poŝtoficejo en Vroclavo.
Ekde fino de junio funkcias tie konstanta ekspozicio „Kataloga Kolekto de polaj poŝtmarkoj”. Ĝi prezentas pli ol 5500 poŝtmarkojn, ekde la unua emisiita en 1860. La eksponaĵoj estas grupigitaj kronologie sur albumfolioj en speciale projektitaj vertikalaj ŝrankoj. Apartan lokon havas poŝtmarkoj, kiuj diversmotive neniam estis cirkuligitaj, ekzemple pro preseraroj aŭ faritaj de falsigintoj.
La muzeaj kolektoj estas prezentitaj en du fakoj: Filatela kaj dediĉita al la Historio de Poŝto kaj Telekomunikado. En la Muzea Biblioteko troviĝas pola kaj fremda literaturo pri la temo, polaj kaj eksterlandaj revuoj kaj specializaj katalogoj, malnovpresaĵoj kaj manuskriptoj.

El la elsendo 07.08.2025. Legas Maciek – 01′ 33″

En la varsovia Palaco de Krasiński-familio la Nacia Biblioteko prezentas manuskriptojn de la kreiĝintaj en la 2-a duono de la 15-a jarcento unikaj mapoj de la mondo. Ĝis la 10-a de aŭgusto la vizitantoj povas konatiĝi kun la kolekto de 30 renesancaj mapoj baziĝantaj sur la traktato „Geografio” de Klaudio Ptolemeo el la 2-a jarcento. Ptolemeo, elstara matematikisto, astronomo kaj geografo el Aleksandrio en sia verko „Geographike hyphegesis” (Enkonduko al desegnado de mapoj) prezentis priskribon de la konataj tiam mondregionoj kaj la metodon de ilia kartografia bildigo.
Ĉeokaze oni memorigis, ke unu el la plej gravaj kreantoj de la Ptolemeaj mapoj en la 15-a jarcento estis Nicolaus Germanus aktivanta en Italio. Li estis aŭtoro de luksaj manuskriptoj kun kolorriĉe ornamitaj inicialliteroj, kiuj enhavas i.a. mapojn de la tuta konata tiam mondo kaj 29 detalajn mapojn de Eŭropo, Azio kaj Afriko. Unu el ĉi tiuj nepritakseble valoraj kopioj dediĉitaj al papo Paŭlo la 2-a trafis al Pollando, plej verŝajne kiel donaco por grafo Jan Zamoyski. Ĝi saviĝis dum la milittempesto kaj nun troviĝas en la kolekto de la Nacia Biblioteko kiel parto de la aĉetita Biblioteko de Zamoyski-familio.

El la elsendo 25.07.2025. Legas Gabi – 01′ 44″