Kulturkroniko

La kastela-parka komplekso Książ en Wałbrzych [ksjo-nŝ en vaŭ-bĵiĥ] (la sudokcidenta Pollando) estis agnoskita de la pola prezidento kiel la 133-a Historimonumento de Pollando. La devenanta el la 13-a jarcento historia komplekso estas unu el la plej grandaj turismaj atrakciaĵoj en la regiono. La unuaj konstruaĵoj de la fortreso kreiĝis laŭ iniciato de la Piastdinastia princo Bolek I Surowy (Bolek la 1-a Severa. Sub la regado de la Piastdinatiaj princoj ĝi troviĝis ĝis la fino de la 14-a jarcento. Poste la regadon transprenis Hocherg-familio, kies reprezentantoj dum 400 jaroj transformis la kastelon en komfortan rezidejon. En 1941 ĝi estis konfiskita de hitleranoj. La morna historio de la kastelo dum la 2-a mondmilito, kiam ĝi estis adaptita de germanoj por unu el la sidejoj de Hitler-stabo, signifis intensan prirabadon de la kastelaj havaĵoj, senrevene detruinte multajn el la originalaj internoj. Krome germanoj utiligante la sklavlaboron de malliberigitoj el la koncentrejo Gross-Rosen boris sub la kastelo reton da tuneloj pri kies destino historiistoj malsamopinias. Post la militfino la kastelo estis tutece detruita kaj priŝtelita de la sovetuniaj trupoj. I.a. perdiĝis pli ol 60-mil presaĵoj el la kastela biblioteko.
Hodiaŭ Książ por plurjara rekonstruado estas unu el la plej gravaj atrakciaĵoj de la regiono. Turistoj povas viziti la restaŭritajn salonojn, panoramterasojn, ĉevalbredejon kaj Palmejon.
En la decido agnoskanta la kastelan-parkan komplekson Książ kiel Histori-monumenton oni reliefigis ke temas pri historia objekto kun la mezepoka genezo, riĉa je arkitekturaj formoj ligantaj al diversaj historimomentoj. Ĝi estas ekzemplo de la rezidejo kun unikaj vid-panoramaj valoroj kompletigitaj de altklasa arkitekturo kaj ĝardeno.

El la elsendo 15.07.2025. Legas Barbara – 02′ 34″

‘ 31″

Meze de la 18-a jarcento la antikva arto fariĝis por artistoj referencpunkto. En ĝia sekvo kreiĝis klasikismo strebanta en arto al harmonio, forma perfekteco kaj belo. Ĝia ĉefa centro sur la polaj teritorioj fariĝis la Reĝa Kastelo en Varsovio.
La funkcianta nun en ĝi – ĝis la 21-a de septembro – ekspozicio „Anatomio de antikva epoko. Korpo kaj movo en la skulptarto” proksimigas, kiel antikaj modeloj formis la polan kulturon kaj artan edukadon en la 18-a kaj 19-a jarcentoj. En la ekspozicio troviĝas preskaŭ 135 skulptaĵoj en la formo de grekaj kaj romiaj artantikvaĵoj, la 18/19-jarcentaj gipsaj muldaĵoj de figuraj skulptaĵoj el la kolekto de la lasta pola reĝo kaj samperiodaj skulptaĵoj de polaj aristokratoj en antikvaj vestoj. La kulimina punkto de la ekspozicio estas dediĉita al la kreado de Antonio Canova, kies verkoj troviĝis en la eksterlandaj kaj pola koretegoj, en domoj de la pola nobelaro.
La eksponaĵoj devenas el Museum Gypsotheca Antonio Canova, el polaj ŝtataj muzeoj, en kiuj troviĝas originalaj skulptaĵoj el polaj familiaj kolektoj.
Salonego.

El la elsendo 05.07.2025. Legas Maciek – 01′ 32″

La varsovia Reĝa Kastelo ĝis la 20-a de julio nunjare prezentas la ekspozicion „Saksdinastiaj vizioj. Arkitekturo de potenculoj”. Ĝi helpas kompreni arkitekturon, kiel instrumenton de povo, baze de realigitaj kaj nerealigitaj planoj ligitaj kun la plukonstruo de la varsovia Reĝa Kastelo dum la regado de reprezentantoj de Wettin-dinastio en Pollando (1697-1763). Tiun ĉapitron en la historio de Pollando karakterizis politika krizo kaj samtempe kultura vigliĝo. En la ekspozicio troviĝas la 18-jarcentaj arkitekturaj planoj el la Ŝtata Saksa Arkivo en Dresdeno. La rekonstruplanojn de la Reĝa Kastelo kompletigas maketoj pri la reĝa rezidejo antaŭ kaj post rekonstruo.
Kvankam la regado de reprezentantoj de Wettin-dinastio en Pollando estas taksita kritike, tamen ĝi ankaŭ ligiĝis kun kultura kaj arta evoluo. Kiam en 1697 Frederiko Aŭgusto la 1-a Wettin, la saksa elektito, fariĝis la reĝo de Pollando kiel Aŭgusto la 2-a kun li venis multaj renomaj artistoj, arkitektoj kaj inĝenieroj. I.a dum lia regado kreiĝis la ideo de moderna urbaniza plano por Varsovio, la t.n. Saksa Akso. Ĝi ne estis realigita, sed la spuro pri ĝi en la formo de projektoj impresas pro sia elano.
La planojn de la patro klopodis daŭrigi lia filo Aŭgusto la 3-a, kiu estis pli bonŝanca ol la patro. Favoris lin politika situacio. Dank’ al li la varsovia Reĝa Kastelo riĉiĝis per malfrubaraka orienta alo kun riĉe dekorita fasado. Definitivan arkitekturan formon kaj aspekton akiris la Senata Salonego.

El la elsendo 05.07.2025. Legas Maciek – 01′ 18″

En Laŭzano, Svislando daŭras la ekspozicio „Prirevita Pollando. 100 majstraj artverkoj el la Nacia Muzeo en Varsovio”. Ĝi prezentas 100 tolaĵojn de i.a. Olga Boznańska, Konrad Krzyżanowski, Jacek Malczewski, Jan Matejko, Władysław Podkowiński, Zofia Stryjeńska kaj Stanisław Wyspiański.
La prezento de tiom multaj verkoj kreiĝintaj en la periodo, kiam Pollando forestis sur la mapo de la mondo, ebligas prezenti kiamaniere la pola kulturo kaj arto povis konservi la nacian identecon kaj sendependecosenton. La pola arto estas prezentata laŭ la prismo de romantikaj mitoj rilataj al la pola historio, slava identeco, magio, popolaj legentoj kaj ankaŭ pola pejzaĝo.
La pretigo de la ekspozicio en Laŭzano reliefigas samtempe la kulturajn ligojn inter Pollando kaj Svislando, elmontras ke kun ĉi tiu lando estis ligitaj sortoj de multaj polaj kleruloj, artistoj, ankaŭ turistoj kaj kuraciĝantoj. Ekzemple en la Laŭzana Universitato lekciis Adam Mickiewicz (poeto), loĝis tie Henryk Sienkiewicz (verkisto) kaj Karol Szymanowski (komponisto), kiu cetere tie mortis. La ekspozicio organizita de la l’Hermitage-fondaĵo en Laŭzano kaj Nacia Muzeo en Varsovio kunlabore kun Adman Mickieiwcz-instituto estas rigardebla ĝis la 9-a de novembro nunjare.

El la elsendo 05.07.2025. Legas Pamela – 01′ 43″

Ĝis la mezo de la 2029-a jaro en la loko Gietrzwałd – la norda Pollando – kreiĝos Centro de la Historia kaj Kultura Heredaĵo de Varmio. Ĝi estas planata kiel turisma atrakciaĵo, diskonigonta la historion kaj kulturon de la regiono, kiun jam nun vizitas ĉirkaŭ unu miliono da turistoj jare.
Dank’ al ĝi vizitontoj konatiĝos aldone kun gravaj figuroj de la regiono, historiaj eventoj, kulturo, kutimoj, folkloro, lingvaĵo kaj kuriarto. Mulmedia ekspozicio kaj spektaklejo estos adaptitaj por organizitaj grupoj, inkluzive lernejanaj, kiuj povos havi tie lecjonojn kaj laborrenkontojn. En la Centro okazos koncertoj, festivaloj, konferencoj kaj filmprezentoj.
Gietrzwałd estas konata unuavice kiel Sanketejo, la unusola loko en Pollando en kiu inter junio kaj septembro 1877 okazis Maria-revelacioj oficiale agnoskitaj de Vatikano.
Laŭ historiistoj Maria-revelacioj en Gietrzwałd signife influis la religian vivon de la regiono refreŝiginte la nacian konsion de la pola loĝantaro de Varmio, subigata tiam al forta germanigo. Ili firmigis la polan identecokonscion kaj unuecosenton de Varmi-loĝantoj kun poloj sur aliaj polaj teritorioj dispartigitaj inter Prusio, Rusio kaj Aŭstrio.

El la elsendo 25.06.2025. Legas Gabi – 01′ 44″

Lime de aprilo kaj majo en Barcelono kaj Lloret de Mar, la ĉefa urbo de Costa Brava, okazis laŭvica Internacia Festivalo kaj Konkurso Gaudate Barcelona 2025. La konkurso estas destinita por amatoraj korusoj – mikistaj, virinaj kaj viraj. Se temas pri aĝgrupoj ĝi celas ankaŭ korusojn infanajn, lernejanajn, junularajn, korusojn por plenkreskuloj kaj korusojn senjorajn. La kantistoj rivalas en kvar kategorioj: muziko religia, la kreado de Piotr Janczak (renoma korusa komponisto kaj membro de la ĵurio), folkloro- kaj POP-muziko. La korusoj partoprenas ankaŭ en korusaj koncertoj en la Katedralo de Barcelono kaj en aliaj preĝejoje la urbo.
En 2025 la oran medalon en la kategorio: religia muziko kaj arĝentan medalon en la kategorio: popola muziko akiris Chorus Polonicus Gothoburgensis el Gotenburgo.
Chorus Polonicus Gothoburgensis kreiĝis en 1999 kiel koruso miksita kaj nun funkcias kiel koruso virina. Ekde sia komenco ĝia celo estas flegado de la pola muzika tradicio en la sveda poldevenula medio, popularigado kaj interpretado de la sveda kaj eŭropa muziko.

El la elsendo 25.06.2025. Legas Gabi – 01′ 37″

La Muzeo de Ceramikaĵoj en Bolesławiec ricevis la prestiĝan premion Sybilla 2024 en la 45-a konkurseldono por la plej gravaj kaj novumaj entreprenoj ligitaj kun la muzea aktivado en Pollando. La premio en la kategrio investaĵoj rilatis al la projekto „Palaco, parko, potfarado – protekto, prezento kaj popularigado de Bolesławiec-ceramikaĵoj”.
Ĝiaj karakterizaj ceramikaĵoj de jaroj ĝuas popularecon en la mondo. Ili famis ekster la limoj de Pollando jam en la 18-a jarcento. Nun Bolesławiec-ceramikaĵoj estas eksportataj al 15 landoj de la tuta mondo.
La premiita muzeo estas viva organizmo, kiu ne sole prezentas ceramikajn kolektojn, sed ankaŭ organizas laborrenkontojn, artajn kaj edukajn eventojn. Ekde 2021 la ceramiko el Bolesławiec troviĝas ĉe la Eŭropa Ceramikitinero, en kiu troviĝas i.a. la nederlanda Delft, la aŭstra Gmunden, la franca Limoges aŭ la itala Faenza.

El la elsendo 25.06.2025. Legas Maciek – 01′ 06″

Laŭ la plej nova raporto de Eurostat en 2024 en la Unio pli ol 39,1 procentoj de infanoj el familioj kun malpli alta edukiteco suferis materialan nesufiĉon kaj nur 5,6 procentoj de infanoj en familioj kun supera edukiteco. Rilate Pollandon temis pri 38,3 kaj respektive 1,6 procentoj.
Eurostat difinas la materialan nesufiĉon kiel mankon de ebloj kontentigi – pro financaj konsideroj – bezonojn kiuj en la eŭropaj kondiĉoj estas agnoskitaj kiel bazaj. Temas pri regula nutrado, novaj vestoj aŭ lernejaj ekskursoj.
La nivelo de la materiala nesufiĉo, kiu trafas infanojn malsamas en la unuopaj eŭropaj landoj. La plej alta estas en Greklando – 33,6 procentoj kaj en Rumanio – 31,8 procentoj. Tio signifas ke tiun situacion laŭ la statistika vidpunkto spertis tie ĉiu tria infano. La plej malaltajn donitaĵojn rilate ĉi tiun fenomenon oni notis en Kroatio – 2,7 procentoj, Slovenio – 3,8 procentoj kaj en Svedio – 5,6 procentoj. En Pollando ĉi tiu indico egalis al 6,3 procentoj. La unia mezumo egalis al 5,8 procentoj.

El la elsendo 20.06.2025. Legas Maciek –  01′ 24″

En la Regiona Sciencentro Cogiteon en Krakovo ĝis la fino de aŭgusto eblas rigardi ĉirkaŭ 100 laboraĵojn de Andy Warhol. En plimulto ili devenas el la biografia muzeo de la artito en la slovaka Miedzialborace.
La ekspozicio „Andy Warhol. Dialogo kun Poparto” krom pentraĵoj prezentas skizojn, librojn, vestaĵojn kaj aliajn objektojn apartenantajn al la artisto neniam en Pollando prezentitajn. Krom eksponaĵoj el la slovaka muzeo en Krakovo troviĝas ankaŭ objektoj el privataj kolektoj, kiel ĉirkaŭ 30 kovriloj por vinilaj diskoj projektitaj de Warhol.
Ĉar la ekpozicio havas lokon en la Sciencentro Cogiteon oni planas proksimigi ankaŭ kiujn teknikojn Warhol uzis en sia arto, kiel lia kreado influis la nuntempan kulturon kaj sciencon. La ekspozicon akompaas filmoj aŭtoritaj de la artisto, okazas plastikistaj laborrenkontoj inspiritaj de Warhl-kreado, en la plano estas radioelsendoj kaj koncertoj.

El la elsendo 15.06.2025. Legas Maciek – 01′ 10″

Inter la 11-a de junio kaj la 21-a de septembro 2025 en la Kapitolaj Muzeoj en Romo funicias ekspozicio dediĉita al la ĉeesto de la reĝino Maria Kasimira Sobieski kaj la pola kortego en Romo lime de la 17-a kaj 18-a jarcentoj. La patronecon super la ekspozicio transprenis la Naca Instituto de la Pola Kulturheredaĵo Esketralnde, Polonika. Ĝi aktive partoprenis la ekspozicipreparojn restaŭrante kvin ekspoziciobjektojn ligitajn kun la historio de Pollando kaj Italio.
Lige kun la inaŭguro de la ekspozicio estis planita vico da kultureventoj. I.a. temas pri ekspozicio titolita „Inter mito kaj ravdekoraĵeto”, lanĉo de la libro „La pola reĝino sur Kapitolo. Maria Kasimiera kaj la reĝa familio en Romo”, eseo de la estro de Polonika „Sobieski-familio en Romo. La roma itinero laŭ la spuroj de la pola reĝa familio”.
La ekspozicion organizis Kultura Fako de Romo kaj Kapitolaj Muzeoj kunlabore kun la Arkeologia Fakultato de la Varsovia Universitato, Palaco de la Reĝo la 3-a Sobieski en la varsovia Wilanów kaj la Instituto Polonica. Patronecas al ĝi la pola ambasado en Romo, Pola Instituto en Romo kaj la Scienca Stacio de la Pola Sciencakdemio en Romo.

El la elsendo 15.06.2025. Legas Gabi – 01′ 49″