Kulturkroniko

Post la senhereda morto de la lasta reĝo el la Jagelona dinastio, en Pollando sekvis 222-jara periodo, en kiu regis reĝoj elektataj de la nobelaro. Inter 11 tiel elektitaj polaj reĝoj du estis ligitaj kun la saksa dinastio, Aŭgusto la 2-a kaj Aŭgusto la 3-a. Kaj ĝuste kun ili estas ligita la ekspozicio en la krakova Wawel-kastelo. Ĝi enhavas preskaŭ ĉiujn ekzistantajn memoraĵojn – entute 130 objektojn – ligitajn kun la du lastaj reĝaj kronceremonioj okazintaj tie. Inter ili temas pri parto de la dresdena kolekto de arĝentaĵoj, naturforma figuro de Aŭgusto la 2-a en kronvestoj, kutime troviĝanta en la aresenalo de la Rezideja Kastelo en Dresdeno, kaj ankaŭ kolekto de kroninsignoj – kronoj, sceptroj kaj reĝaj pomoj de Aŭgusto la 3-a kaj Maria Jozefino el la kolektoj de la Nacia Muzeo en Varsovio, por kiuj venis prunte ujoj konservataj en Dresdeno. La saksdinastiaj reĝoj observis la polan kronceremonian riton. La ekspozicio spegulas do ĝiajn sep etapojn – elekton, enveturon de reĝo-elektito en la urbon, sepulton de la antaŭa reĝo, pilgrimviziton al historia-religia komplekso en Krakovo ĉe la tn. Skałka, kronceremonion en la katedralo ĉe Wawel-altaĵo, festenon en la kastelo kaj omaĝon de la loĝantoj sur la Foirplaco. La ekspozicio emanas per unika klimato, ĉar ĝia ĉefa parto estas prezentata en la Senata Salonego de la Reĝa Wawel-kastelo, en kiu okazis la postkronceremoniaj festenoj de ambaŭ reĝoj. La ekspozicio estas frukto de partnereco kaj internacia kunlaboro inter la Reĝa Wawel-kastelo en Krakovo, Nacia Muzeo en Varsovio kaj Ŝtata Artkolekto en Dresdeno. Ili kune proksimigis la kronceremoniojn de la reĝoj Aŭgusto la 2-a kaj Aŭgusto la 3-a, la lastajn, kiuj okazis en Krakovo. Tiu impona ekspozicio daŭras ĝis la 9-a de februaro 2025.

El la elsendo 20.10.2024. Legas Gabi – 02′ 28″

La 17-an de oktobro 2024 la unuan fojon estis festita Internacia Tago de Nemateria Kulturheredaĵo. Ĝi estis starigita laŭ iniciato de Pollando kaj interregiona koalicio dum la 217-a sesio de la Plenumkonsilio de Unesko en 2023. La Tago celas kreskigi la konscion pri la nemateriaj kulturmanifestiĝoj, kiel tradicioj, ritoj, metiistaj kapabloj esencaj por la formado de la socia identeco, kiuj estas minacitaj pro la tutmondiĝo kaj sociaj transformiĝoj. Laŭ Unesko-difino la nemateria kulturheredaĵo ĉirkaŭprenas praktikojn, imagojn, konojn kaj kapablojn kiel elementon de la kultura identeco de koncerna socio. Temas pri buŝaj tradicioj kiel fabeloj, proverboj kaj kantoj, spektaktoj, muziko, soci-kulturaj praktikoj inkluzive de ĉiujaraj festoj, familiaj solenaĵoj kaj ludoj, ankaŭ konoj pri la tradicia metio kaj manfarado. La 14-an de oktobro 2013 en la Pola Listo de la Nemateria Kulturheredaĵo estis registrita Esperanto kiel portanto de E-kulturo.

El la elsendo 20.10.2024. Legas Maciek – 01′ 18″

Direktoroj de la Naciaj Bibliotekoj el la tuta mondo elektis la direktoron de la Pola Nacia Biblioteko, Tomasz Makowski kiel vicprezidanton de la Konferenco de la Direktoroj de CDNL dum la kunsido okazinta komence de oktobro 2024 en Brisbane, Aŭstralio. CDNL, Conference of Directors of National Libraries estas sendependa societo membriganta pli ol 100 direktorojn de la Naciaj Bibliotekoj el la tuta mondo. Ĝi kreiĝis por ebligi kunlaboron, interŝanĝon de spertoj kaj diskutojn pri komunaj temoj por ĉiuj naciaj libraroj. Ĉiujare la renkontiĝo de CDNL okazas dum la internacia konfereco de IFLA, Internacia Federacio de Societoj de Bibliotekistoj kaj Institucioj, kiu ĉi-jare okazas lime de septembro kaj oktobro. Partoprenis ĝin preskaŭ unu mil personoj el la tuta mondo. La Polan Nacian Bibliotekon reprezentis direktoro Tomasz Makowski kaj lia anstataŭanto Julia Konopka-Żołnierczuk. La ĉefa temo de la konferenco estis evoluo de la Artefarita Inteligento, ĝia evoluo en la bibliotekaj servoj kaj garantio de ĝenerala disponebleco de informoj.

El la elsendo 10.10.2024. Legas Gabi – 01′ 32″

Inter elstaraj figuroj, kies memoron oni omaĝos en Pollando en 2025 troviĝas Franciszek Duszeńko (1925-2008), skulptisto, pedagogo ka reprezentanto de la pola skolo de monumenteca arto. Li estis profesoro de la Ŝtata Supera Lernejo de Plastikaj Artoj en Gdansko kaj ĝia rektoro. Al liaj plej famaj verkoj apartenas la monumenteca projekto omaĝe al la Viktimoj de la germana koncentrejo en Treblinka el 1964, kiun li realigis kune kun Adam Haupt. La alia estas monumento en Gdansko el 1966 honore al la Defendantoj de Westerplatte – la loko simbolanta la eksplodon de la 2-a mondmilito kaj la polan reziton en septembro 1939. Ambaŭ skulptistaj projektoj inspiris kelkajn generaciojn de artistoj, kiuj sian arton dediĉis al bildigo de la kolektiva memoro. La skulptista monumento en Treblinka – en kiu pereis i.a. Lidia kaj Zofia Zamenhof konsistas el 8-metra postamento kun basreliefoj, Dek granitaj kolonoj kun nomoj de ŝtatoj el kiuj devenis la pereintaj tie judoj kaj 17 mil ŝtonoj kun nomoj de lokoj, el kiuj devenis ĉiuj viktimoj. Ĝi estas taksata ne sole kiel elstara arkitektura projekto, sed ankaŭ kiel unu el la plej korskuaj omaĝoj al holokaŭsto en Pollando kaj en la mondo. Ĝian centran elementon formas alta monumento el granitaj blokoj laŭ sia aspekto memoriganta la jerusaleman Plormuron. Tra la mezo de la fronta muro kuras fendo memoriganta krevaĵon. La monumenton kronas ŝtona bloko kun basreliefoj prezentantaj homajn figurojn kies vizaĝoj emfazas doloron, titolitaj „Martireco”, „Virinoj kaj infanoj”, „Batalo”, „Transdaŭro”. Ĉe la pinto de la fronta muro videbliĝas manplatoj en benogesto kaj la basreliefo sur la malantaŭa muro bildigas menoron. Antaŭ la monumento troviĝas ŝtona plato kun la surskribo „Neniam plu” en la lingvoj angla, franca, jida, hebrea, germana, pola kaj rusa. En la proklamodokumento pri 2025 kiel Jaro de Franciszek Duszeńko oni i.a. akcentis, ke lia arto elvokas emociojn kaj memorigas la dramecan historion de la 20-a jarcento.

El la elsendo 10.10.2024. Legas Maciek – 02′ 43″

En la viena Muzeo de Arthistrio ekde la 8-a de oktobro ĝis la 12-a de januaro 2025 estas prezentata ekspozicio „Rembrandt-Hoogstraten. Koloro kaj iluzio”. Ĝi estas la okazo kompari la majstrajn verkojn de Rembradt kaj lia disĉiplo Samuel van Hoogstraten. La ideon inspiris disertaĵo pri la pentroarto de van Hoogstraten el 1678, en kiu la aŭtoro memorigas la tempon pasigitan en la metiejo de Rembrandt. La arto de ambaŭ artistoj estas prezentata fone de la tiamaj intelektaj pensofluoj kaj la ekspozicio prezentas la plej novajn esploranalizojn pri noveca aplikado de perspektivo, koloro, lumo kaj ombro en la kreado de ambaŭ artistoj. La viena ekspozicio prezentas 60 tolaĵojn, desegnaĵojn kaj grafikaĵojn el multaj muzeoj de la mondo i.a. Metropolitan Museum of Art en Novjorko, Luvro, La Nacia Muzeo de Svedio, Museo Thyssen-Bornemisz en Madrido, Muzeo de la Belartoj en San Francisko, Armand Hammer Collection en Losanĝelos, Leiden Collection en Nowym Jorku kaj el privataj kolektoj. Pollando disponigis unu el la plej grandaj artverkoj el la polaj kolektoj, kiu estas „Knabino en bildokadro” de Rembrandt. Kune kun alia portreto de Rembrandt „Sciencisto ĉe pupitro” ĝi troviĝas en la Galerio de la Artverkoj de la varsovia Reĝa Kastelo. Ambaŭ portretoj kreiĝis en 1641 kaj estas signitaj de la artisto. La portreto de „Knabino en bildokadro” ravas per rafinita lumludo kaj vivanteca energio en la rigardo kaj gesto de la knabino, apoganta manojn ĉe la rando de kadro kaj impresanta kvazaŭ ŝi transkliniĝas ŝatante foriri. La ekspozio estos poste prezentata en la Muzeo de Rembrandt en Amsterdamo, sed la tolaĵo de „Knabino en bildokadro” revenos post la viena prezento al Varsovio.

El la elsendo 10.10.2024. Legas Gabi – 02′ 24″

La Muzeo de la Pola Historio estis rekonita kiel unu el la plej belaj muzeoj de la mondo en la internacia konkurso Prix Versailles. Tiu ĉi prestiĝa arkitektura premio la unuan fojon estis atribuita ĉi-jare en la kategorio „muzeoj”. La pola muzeo apartenas al sep novkreitaj aŭ restarigitaj muzeoj en la tuta mondo agnoskitaj de la ĵurio Prix Versailles kiel la plej belaj. Ĝi troviĝas en la akompano de Artmuzeo A4 en la ĉina Chengdu, Muzeo pri la memoro de la tertremo en Smritivan en Bhuj Hinda Unio, Muzeo Oman Ascross Ages, Het Loo difinata kiel nederlanda Versajlo, la japana Artmuzeo Simose en Hiroŝimo kaj Granda Egipta Muzeo en Giza. La konstruaĵo de la Muzeo de la Pola Historio ĉe la varsovia Citadelo konsistas el 6 niveloj – du subeteraj kaj kvar ternivelaj kun la surfaco de 44 mil kvadrataj metroj. La aranĝo de la konstruaĵoj kaj de la placo spegulas la kazernon de la Reĝa Gvardio el la fino de la 18- jarcento. La Muzeo havas plurfunkcian rolon. Krom ekspoziciaj spacoj, konservistaj kaj staploj en ĝia nova konstruaĵo troviĝas didaktaj salonegoj, legejo kaj biblioteko. Ĝi enhavas aŭditorion por 580 spektanoj, kaj estas destinita i.a. por la koncertoj de Sinfonia Iuventus. La Muzeo disponas krome pri la kineja-spektakla salonego por 140 personoj, kiu kun kelkaj pliaj ejoj formas atrakcian konferencan centron.

El la elsendo 30.09.2024. Legas Maciek – 01′ 51″

La programo Eŭropa Ĉefurbo de Kulturo funkcias ekde 1985. Ĝia celo estas protekti kaj famigi la riĉecon kaj variecon de eŭropaj kulturoj. Ĝis nun tiun titolon ricevis pli ol 60 urboj, kiuj dank’ al tio povis reklamprezentiĝi sur la internacia areno. Ĉiu el la Eŭropaj Ĉefurboj de Kulturo pretigas la tutjaran programon de solenadoj, en kiuj estas prezentata la kulturkrea povo de la koncerna urbo, ĝia regiono kaj lando en la internacia kaj eŭropa kuntekstoj. Ĝis nun la titolon ricevis du polaj urboj. En la 2000-a jaro temis pri Krakovo kaj en la 2016-a pri Vroclavo. En 2029 ĉi tiu titolo iros al Lublino, kio same kiel koncerne Krakovon kaj Vroclavon, ligiĝos kun multaj pozitivaj sekvoj ne nur kulturaj, sed ankaŭ ekonomiaj kaj sociaj. La eventoj organizataj en la eŭropa kultururbo logas milojn da turistoj, kontribuas al la famigo de la urbo en la propra lando kaj en la mondo kaj estas ŝanco akiri eŭropajn fondusojn helpontajn evoluigi la lokan infrastukturon. Krom la pola Lublino en 2029 la dua Eŭropa Ĉefurbo de Kulturo estos sveda Kiruna aŭ Uppsala, kio estos decidita en decembro. Dume jam estas sciate, kiuj urboj havos la titolon de la Eŭropa Ĉefurbo de Kulturo en la plej proksimaj jaroj ĝis 2029. En 2025 temos pri Chemnitz en Germanio kaj Nova Gorica en Slovenio, en 2026 pri Oulu en Finnlando kaj Trenčín en Slovakio. Laŭvice en 2027 la titolon kundividos Liepāja en Latvio kaj Évora en Portugalio. En 2028 eĉ tri eŭropaj urboj kundivios la titolon de la Eŭropa Ĉefurbo de Kulturo – České Budějovice en Ĉeĥio, Skopije en Nord-Makedonio kaj Bourges en Francio.

El la elsendo 30.09.2024. Legas Maciek – 02′ 16″

Infrastrukturaj investaĵoj favoras arkeologiajn malkovrojn. Dum la konstruado de la norda pretervojo de Krakovo estis malkovritaj la restaĵoj de neolitikaj setlejoj, krome multe pli postaj strukturoj ligitaj kun la Krakova Fortikaĵo. La tuta investaĵo celas plibonigi la trafikon inter la apudkrakovaj urbetoj kaj loĝkvartaloj situantaj laŭ la rapidvojo S52. En la jaroj 2018-2023, oni esploris 22 lokojn kun la totala areo de ĉirkaŭ 72 hektaroj. Arkeologoj laŭe de la tuta itinero malkovris multajn spurojn de setlejoj. La plej malnova devenas el la limperiodo de Mezolitiko kaj Neolitiko. Oni konstatis i.a., ke en la loko Tonie ekzistis defenda setlejo, devenanta el la limo de 6-a kaj 5-a jarmilo antaŭ Kristo. Aliflanke en la loko Zielonki estis malkovritaj du tomboj kun karakteriza strukturo, en kiuj al la tomba niĉo kondukas siaspeca ŝakto. En unu el la tomboj, apud la ostorestaĵoj troviĝis ceramika vazo, ŝtona hakilo kaj du silikaj sagopintoj, dum en la alia la mortinto estis ekipita per ceramika vazo kaj silikhakilo. Arkeologoj trovis krome multajn spurojn de prahistoriaj setlejoj (el Neolitiko, la bronza kaj fera epokoj) en Witkowice, inkluzive de restaĵoj de setlejo kaj tombejo el la frua bronza epoko, rilatantaj al la t.n. Mierzanowice-kulturo kun karakterizaj ceramikaĵoj kaj inaj ornamaĵoj el fajenco aŭ konkoj kaj kupraj orelornamaĵoj. Al malkovroj pli lastatempaj apartenas la 19- kaj 20-jarcentaj terstrukturoj ligitaj kun la Krakova Fortikaĵo elkonstruita sojle de la 1-a mondmilito. En la loko Tonie (kie troviĝis la artileria fortikaĵo 44 “Tonie”) eblis rekonstrui la precizan trapason kaj limojn de la remparoj kaj fosaĵoj, kaj malkovri la restaĵojn de la fortikaĵa infrastrukturo. Alia malkovro ligiĝas kun verŝajna fosŝirmejo por infanterio. Estis trovitaj objektoj rilataj al la ĉiutaga vivo de soldatoj, i.a. kuglingoj, fajfilo kaj stana emajla taso kun dukapa, aŭstrohungara imperia aglo.

El la elsendo 20.09.2024. Legas Maciek – 02′ 34″

Ĉirkaŭ 150 diversajn eldonojn de „Sinjoro Tadeo” eblas rigardi ĝis la 23-a de oktobro en la ekspozicio funkcianta en Poznano. Ĝi estis organizita de la Universitata Biblioteko en Poznano, la Grandpoluja, t.e. Poznan-regiona Societo de Libroamikoj kaj la Teatra Societo el la proksima Kórnik. Dum la inaŭguro de la ekspozicio, lige kun la 190-a datreveno de la unua eldono de la epopeo en Parizo, okazis renkontiĝo kun la aŭtoroj de la ekspozicio – Tadeusz Panowicz, bibliofilo el Gniezno-regiono kaj Krystyna Warachowska, kolektantino de diversaj verkoeldonoj. En la kolektoj de Krystyna Warachowska troviĝas ne sole eldonaĵoj de „Sinjoro Tadeo” de Adam Mickiewicz el la 19-a kaj la 20-a jarcentoj, sed ankaŭ aktualaj eldonoj. El ŝiaj kolektoj devenas krome alispecaj eldonformatoj de „Sinjoro Tadeo”, kiel vinildiskoj, kasedoj, kompaktaj diskoj, diapozitivoj, filmoj, artafiŝoj. Inter la ekspoziciataj eldonaĵoj troviĝas libroj eldonitaj de poloj vivantaj elmigre en Jerusalemo, Moskvo kaj Hanovro; troviĝas tradukoj de „Sinjoro Tadeo” en la lingvojn angla, franca, germana, litova, ĉeĥa, rusa, belorusa, nederlanda kaj japana. La agenteja informo ne mencias la tradukon en Esperanto. Estu do la okazo memorigi, ke la epopeo aperis en 1918 en la traduko de Antoni Grabowski. En la komenco de sia laboro li prezentis siajn unuajn tradukprovojn al la lingvokreinto, Ludoviko Zamenhof kaj estis de li instigita fintraduki la tutan verkon. La ekspozicio pri 150 eldonoj de „Sinjoro Tadeo” en Poznano prezentas ankaŭ 50 librojn dediĉitajn al Adam Mickiewicz kaj aliajn eksponaĵojn.

El la elsendo 20.09.2024. Legas Maciek – 02′ 05″

Per la inaŭguro de la pentrista ekspozicio „Tatry-montaro. Wróblewski, Karłowicz, Wyczółkowski” en la Nacia Muzeo de Brukethal en Sibiu, Rumanio la 20-an de junio estis inaŭgurita la unua en historio Pola-Rumana Kultura Sezono. La ekspozicio prezentas verkojn de tri kreantoj de la pola kulturo, kiujn ligis la fasciniĝo pri la plej alta montoĉeno de Karpatoj. La eventoj ligitaj kun la Kultura Sezono komenciĝis en Pollando en Gdansko unu semajnon poste per la ekspozicio „Nicolae Grigorescu, pentristo de la rumana etoso”. Ĝis oktobro 2025 en ambaŭ landoj okazos kelkdek eventoj: muzikaj, teatraj, filmaj, ekspoziciaj kaj literaturaj. La riĉan programon de la sezono akompanas la devizo „Ni havas komunan lingvon”, kio rilatas al la lingvo de kulturo, lingvo universala, supernacia ligilo kaj platformo, sur kiu estas konstruataj la rilatoj inter artistoj kaj la publiko. Al ĉi tiu devizo referencas la logotipo de la Sezono kreita de polaj kaj rumanaj studentoj de la belartoj, inspirita per diakritaj signoj karakterizaj por ambaŭ lingvoj. La ligoj inter Pollando kaj Rumanio interplektiĝis dum jarcentoj. Post la regajnita suvereneco en 1918 en la intermilita periodo ni havis komunan limon, okazis kultura proksimiĝo kaj fama pola kuracloko, konata ankaŭ pro la vinberplukado, Zaleszczyki estis same populara, kiel la rumana haveno Konstanca. En septembro 1939 post la germana invado kontraŭ Pollandon Rumanio akceptis polajn rifuĝintojn kaj helpis protekti la polan kulturprovizon kaj Wawel-kastelajn arasojn. Aliflanke postmilite poloj en 1977 post tertremo elkonstruis en Bukureŝto unu el la plej gravaj infanhospitaloj en Rumanio, kiu portas la nomon de Maria Skłodowska-Curie. Du jardekojn poste marĝene de la eventoj el 1989 pola Solidareco organizis helptransportojn por Rumanio. La 3-an de marto nunjare la unuan fojon estis festita Tago de la pola-rumana solidareco. Ĝi omaĝas la unuan polan-rumanan defendan aliancon subskribitan en 1921-a jaro.

El la elsendo 10.09.2024. Legas Gabi – 02′ 45″