Kulturkroniko

Komence de decembro en Bjalistoko okazas la finalo de la 34-a eldono de la Recita Konkurso „Kresy” (randregionoj). La plej malnova konkurso organizata en la polaj medioj eksterlande.
La vorto „Kresy” (randregionoj) rilatas al la orientaj vojevodioj de Pola Reĝolando inter la 17-a jarcento ĝis la dispartigo de Pollando en la 18-a jarcento, kaj post 1918 al la orientaj vojevodioj, post la reakiro de la suvereneco de Pollando. La konkurso ne nur flegas la trad iciojn de la pola lingvo kaj la pola poezio inter poloj loĝantaj eksterlande, sed ankaŭ firmigas la polan identecon de la partoprenantoj kaj ankaŭ integras la poldevenajn mediojn.
Por la ĉi-jara finalo venis la plej bonaj recitantoj elektitaj dum kvalifikadoj okazintaj en Belorusio, Litovio, Latvio, Ĉeĥio, Ukrainio, Rumanio, Kartvelio, Kazaĥio kaj Moldavio. Entute la eliminadojn partoprenis 2500 personoj.
Inter la finalanoj troviĝas la plej aĝaj reprezentantoj de la polaj medioj eksterlande, kiuj ofte deklamas poeziaĵojn de la nuntempaj polaj poetoj. La patrono de la konkurso estas Adam Mickiewicz, kaj pro la recitado de liaj poeziaĵoj estas atribuata speciala premio.
Dum la finalaj tagoj de la konkurso en Bjalistoko ĝiaj partoprenantoj grupiĝos dum laborrenkontoj, renkontiĝo s kun konkursvolontuloj, rigardos teatrajn spektaklojn kaj partoprenos en la randregiona Sanktvespera Manĝo. La solena anonco de la konkursrezultoj okazis la 6-an de decembro en la Bjalistoka Pupteatro.

El la elsendo 05.12.2025. Legas Gabi – 02′ 07″

Ĝis la 8-a de junio 2026 en la varsovia Muzeo pri la historio de polaj judoj POLIN, kunlabore kun Juda Muzeo en Prago, daŭras ekspozicio „La forto de vortoj. Pri judaj lingvoj”. Temas pri lingvoj, kiujn uzis dum jarcentoj judoj en la tuta mondo, kiel la historia malnovhebrea kaj nuntempaj lingvoj, kiel la jida.
Por judoj vivantaj en diasporo la lingvo estis la bazo de interligiĝo, fundamento de la kultura evoluo. Per ĝi oni flegis ĉiutagajn kontaktojn, komunikadon, ĝi rilatis al la religia sfero kaj atestis pri la socia, loka kaj nacia identeco. La ekspozicio proksimigas la sonon de la jida lingvo, klarigas kio ligas ĝin kun la hebrea, judeo-araba, judeo-persa aŭ ladino.
La ekspozicio „La forto de vortoj” prezentas la renaskiĝon de la hebrea lingvo, kiu nun estas la komunikilo de la juda socio, kaj kiu dum jarcentoj ne estis praktikata krom en la sanktaj tekstoj, preĝoj kaj ritoj. Iom da loko en la ekspozicio estas dediĉita al Esperanto.
Ĝian gravan parton konsistigas la nuntempa arto, en kiu la ligo inter vorto kaj bildo kaj ideo de la forto de vortoj kaj literoj, esencaj por la juda identeco, estas daŭre ĉeesta. Du verkoj estis speciale kreitaj por ĉi tiu ekspozicio. Unu el ili estas instalaĵo de Oded Ezer „Frakasita lingvo”.
La ekspozicio „La forto de vortoj” ebligas pli universalan enpensiĝon pri tio, kiel la lingvo reciproke trapenetras kaj influas unu la alian, kiel ŝanĝiĝas en la ritmo de migrado, renkontiĝoj kaj globskala kulturo. Tiu enpensiĝo ebligas rigardi la propran lingvan heredaĵon. Interalie la originon de nia lingvo kaj ĝian evoluon, ĝian estontecon.

El la elsendo 05.12.2025. Legas Maciek – 02′ 01″

Memormuzeo pri Siberiekziloj en Bjalistoko plian fojon ektroviĝis en elita grupo de la plej bonaj muzeaj institucioj en Eŭropo. La 10-an de oktobro 2025, dum speciala ceremonio en Trebinje, Bosnio kaj Hercegovino ĝi ricevis Specialan Distingon pro la kreemo kadre de la prestiĝa premio Živa. Per la nomo Živa la premio referencas al la slava diino de vivo, vivanteco kaj fekundeco, kaj spegulas la ideon de vivigo kaj promocio de la kultura heredaĵo. Ĉi tiu premio, lanĉita de la Forumo de Slavaj Kulturoj, apartenas al la plej prestiĝaj muzeaj distingoj en Eŭropo. Ekde 2014 ĝi estas atribuata al la plej bonaj muzejoj kaj objektoj de la kultura heredaĵo en la slavaj landoj.
La plej nova projekto de la bjalistoka Memormuzeo pri Siberiekziloj estas ekspozicio kun universala mesaĝo „Siberio – malliberejo de nacioj”. Ĝi bildigas tragikajn sortojn de diversaj nacioj, kiujn tuŝis la sovetunia sistemo de reprezalioj, ĝi reliefigas spertojn de multaj landoj kaj kulturoj. La ekspozicio konsistas el paneloj kun tekstoj kaj fotoj, kaj depende de la prezentoloko kompletigos ĝin kongruaj kun ĝi elementoj. La ekspozicion akompanas kelklingva interreta paĝo, kiu vastigas alireblecon kaj atrakciecon de la ekspozicio por diverslandaj spektantoj. Ĝi estos prezentata en ĉiuj kontinentoj, reliefigante la rolon de Bjalistoko kiel urbo de dialogo kaj kunlaboro.

El la elsendo 25.11.2025. Legas Gabi – 02′ 02″

En la Muzeo de la Varsovia Arkikatedralo daŭras retrospektra ekspozicio de unu el renomaj, sed forgesitaj polaj artistoj de la 20-a jarcento, Adam Kossowski. Nunjare pasas lia 120-a naskiĝdatreveno. Estas prezentitaj la plej valoraj el inter ĉirkaŭ 750 objektoj el lia kolekto, transdonitaj de lia edzino al la muzeo. Temas pri tolaĵoj, desegnaĵoj, ceramikaj skulptaĵoj kaj projektoj de religiaj internoj.
La artisto studis en la Varsovia Politekniko kaj en la Belartaj Akademioj en Varsovio kaj Krakovo. En 1939 li estis arestita kaj direktita al la trudlabora koncentrejo apud la rivero Peĉoro. Post la liberigo sekve de amnestio li soldatiĝis en la armeo de generalo Anders, sed pro malbona sanstato li estis sendita al Britio. Tie kreiĝis en 1942 lia korskua ciklo bildiganta la realajn scenojn pri la vivo en la sovetunia labortendaro. Decida por la kariero de la artisto estis lia laboro pri internoj de la karmelana preĝejo en Aylesford. Por ĝi Kossowski kreis pli ol 100 objektojn. Tio estis ceramikaj skulptaĵoj, mozaikoj, vitraloj kaj elementoj el forĝita fero. Tiu ĉi monumenteca verko alportis al la artisto internacian famon. Ekde tiam Kossowski dediĉis sin al la religia arto projektante internojn por preĝejoj kaj katolikaj institucioj en Britio kaj Usono. Lian stilon karakterizas unika sintezo de aplikataj artteknikoj.

El la elsendo 25.11.2025. Legas Maciek – 01′ 55″

En la salonoj de itala Deputita Ĉambro en Romo daŭras ekspozicio de la pola skulptisto Szymon Ołtarzewski. Ĝi estis organizita sub la patroneco de la pola ambasado en Italio kaj la Kulturkomisiono de la Deputita Ĉambro. Ĝia prezidanto, inaŭgurante la ekspozicion, elstarigis, ke ĉi tiu komuna iniciato estas akto de amikeco inter Pollando kaj Italio kaj ekzemplo de viva kultura diplomatio.
La skulptaĵoj de Szymon Ołtarzewski el la Karara Marmoro en la ekspozicio „Diskreta kontinuo”, inspiritaj de la antikva arto, impresas en la scenaro de la iama klostra komplekso de benediktulinoj, kiu estas prestiĝa loko de ekspozicioj kaj konferencoj. Pli frue Ołtarzewski prezentis ilin en la pola ambasado. Kiel atentigis la artisto ĉi-foje en la komenca fazo de ekspoziciprojekto li aplikis novajn teknologiojn, inkluzive de 3D-skanilo. La ekspozicion akompanas fotoj de la usona fotografistino Gail Skoff, kiuj prezentas la artiston dum la laboro.
La naskiĝinta en 1977 Szymon Ołtarzewski, diplomito de la media inĝenierio, de 20 jaroj loĝas en Pietrasanta. La skulptarton li lernis en la Belarta Akademio de Kararo.

El la elsendo 25.11.2025. Legas Maciek – 01′ 28″

Ĝis la 30-a de novembro en la Nacia Muzeo de Vroclavo eblas rigardi ĉirkaŭ 200 artverkojn, unuavice pentraĵojn kaj grafikaĵojn, en la ekspozicio „Rubens en Silezio”. Ĝi bildigas la fasciniĝon pri Rubens-kreado en la historia regiono Silezio.
La prezenton antaŭis dekkelkjaraj esploroj, serĉado de fontdokumentoj k.s. Tio ebligis elmontri la influojn de Rubens en miloj da artverkoj, kies aŭtoroj estis regionaj artistoj. Ili troviĝis en preĝejoj, muzeoj kaj kolektoj same en Silezio, kiel ankaŭ ĉe la antaŭmilitaj orientaj randregionoj de Pollando, krome en aliaj landoj de la mondo.
Al la plej valoraj eksponaĵoj en la vroclava ekspozicio apartenas pentraĵoj de Rubens mem kaj el lia laborejo, pruntitaj el la landaj kaj eksterlandaj kolektoj. Aparte valoraj estas desegnaĵoj de Michael Willmann el la Belarta Muzeo en Budapeŝto, la unuan fojon prezentitaj en Pollando. La verkoj inspiritaj de Rubens troveblis en Vroclavo, Legnica, Wałbrzych, Brz ezinka, Strzegom kaj multaj aliaj lokoj. Kvankam ne estas pruvoj, ke Rubens, kiam ajn vizitis Silezion, sed sileziaj artistoj veturis al Antverpeno kaj lernis en Rubens-laborejo.
La vroclava ekspozicio ligiĝas kun la pasinta 385-a mortodatreveno de Peter Paul Rubens, unu el la plej renomaj pentristoj de la baroka epoko.

El la elsendo 05.11.2025. Legas Gabi – 01′ 57″

Ekde la fino de oktobro en Wawel-kastelo en Krakovo eblas admiri la portreton de Jakob Muffel, la urbestro de Nurenbergo, pentritan de Albrecht Dürer. Akompanas ĝin portreto pentrita de Hans Holbein la Juna. Ambaŭ tolaĵoj estis pruntitaj el la Pinakoteko de la Ŝtataj Muzeoj de la Prusa Kulturheredaĵo en Berlino. La prezentoloko de la tolaĵoj reliefigas la ligon inter la majstroj de la renesanca pentroarto kaj la renesanca rezidejo de polaj reĝoj.
La urbestro de Nurembergo, Jokob Muffel portretita de Dürer en 1526, estas unu el la lastaj portretoj de la pentristo, karakterizaj por lia malfruepoka stilo. Kun fajna precizeco Dürer portretas lian vizaĝon, pentras lian veston, teksaĵojn kaj felon. Tiun portreton de Dürer akompanas portreto malpli nova el 1533, de alia germana petristo Hans Holbein la Juna, famiĝinta kiel pentristo de la angla reganta elito.
La tolaĵojn el la berlina Gemäldegalerie eblas rigardi ĝis la 1-a de februaro 2026. En novembro – kadre de la kampanjo pri libere viziteblaj reĝaj rezidejoj en Pollando – ili estas rigardeblaj senkoste. La ĉiujara novembra kampanjo pri la senkonste vizitataj reĝaj rezidejoj popularigas historion, arton kaj kulturan heredaĵon de Pollando. En Wawel-kastelo mem eblas dum la tuta monato viziti krome i.a. reĝajn ĉambrojn, porcelanan kabineton, subterejon kaj reprezentajn ĉambrojn.

El la elsendo 05.11.2025. Legas Maciek – 01′ 42″

Okaze de la Internacia Tago de la Nemateria Kulturheredaĵo al la Pola Listo de Nemateria Kulturheredaĵo aldoniĝis 31 subjektoj. Tri aliaj aktivadoj ligitaj kun la protektado de la nemateria kulturheredaĵo, riĉigis la Landan Registron de Bonaj Praktikoj.
Kiel estis substrekite, ĉiu el la registroj en la Landa Listo estas samtempe rakonto pri homoj, lokoj kaj valoroj. La rakonto pri komunumo, kiu daŭre kapablas aktivi kune, transdoni siajn talentojn kaj kredi, ke la tradicio estas fonto de forto kaj ne ŝarĝo trenita el la pasinteco. La Listo de la Landa Nemateria Kulturheredaĵo ekzistanta ekde 2013 enhavas 116 registrojn. Ĝi protektas kaj popularigas polajn tradiciojn, kutimojn, ceremoniojn kaj konojn. Antaŭ 11 jaroj en la listo estis registrita la lingvo Esperanto, kiel portanto de la E-kulturo, i.a. praktikata de polaj esperantistoj.
En la Registro de Bonaj Praktkoj, rilate al la Protekto de la Nemateria Kulturheredaĵo, estis notitaj Folklora Festivalo el la loko Limanowa, la konkurso por la Paska Palmo de Kurpie-regiono en la loko Łyse kaj Amatora Teatra Trupo el la loko Rozmierz. La registro de Bonaj Praktikoj estas internacia Unesko-iniciato, servanta al interŝanĝo de spertoj pri efika protektado de la viva heredaĵo, kiel tradicioj, kutimoj kaj scioj. Ĝi ebligas al socioj kaj ŝtatoj interŝanĝi la plej bonajn solvojn, dokumentante samtempe la manieron alfronti diversajn defiojn kaj obstaklojn.

El la elsendo 05.11.2025. Legas Maciek – 01′ 56″

La violono „Polonia” apartenas al la plej valoraj muzikinstrumentoj en la mondo, ĝia valoro egalas al 20 milionoj da zlotoj. Aŭtoras ĝin Antonio Stradivari, la itala lutista majstro. Liaj instrumentoj – kaj ĉiu lia violono estas konsiderata raraĵo – estas opiniataj kiel artverkoj de precizeco, sonado kaj beleco. „Polonia” el 1685 estas la unusola ĉi-speca instrumento en Pollando, cetere troviĝanta en perfekta stato. Ĝi estis aĉetita en 2018 por omaĝi la 100-jaran datrevenon de la reakirita suvereneco de Pollando post la 123-jara aneksoperiodo.
La Stradivarius-violono „Polonia” estos submetita al detalaj esploroj, fare de sciencistoj de Świętokrzyska-politekniko en Kielce, kun apliko de la plej modernaj teknologioj. „Polonia” estas unu el la lastaj ekzempleroj en la mondo, kiu ankoraŭ ne estis ciferecigita. Dume ĝia cifereca versio ebligos fari kopiojn kaj eventualajn vicelementojn. La iniciatinto de la projekto estas studento de la Muzika Akademio en Poznano (la okcidenta Pollando), kiu intencas krei violonon, kiu imitus la instrumenton de Stradivarius.
La esplorprocezo, inspirita de la laboroj de Fraunhofer-instituto, antaŭvidas milojn da rentgenaj fotoj de la instrumento ĉirkaŭmovita je 360 gradoj kaj ilian ciferecan „kunkudron” en la modelo 3D. La laboroj okazos en la Scienca-Enpraktikigata Centro CENWIS, okupiĝanta ne sole pri industriaj projektoj, sed ankaŭ pri projektoj ligitaj kun arto. La esploroj daŭros kelkajn semajnojn kaj ilian koston kovras Teknologia Parko de Kielce.

El la elsendo 25.10.2025. Legas Gabi – 02′ 23″

Dum la tuta semajno Krakovo gastigas la 17-an Internacian Literaturan Festivalon, kies patrono estas Joseph Conrad, polo famiĝinta kiel unu el la plej renomaj anglalingvaj verkistoj. La festivalo, proksimiĝanta al la fino, abundis je literaturaj diskutoj kun verkistoj el la tuta mondo. La festivala publiko renkontiĝis krom kun polaj verkistoj, ankaŭ i.a. kun Nobel-premiito el Tanzanio, nun loĝanta en Britio, Abdulrazak Gurnah, la ĉina verkistino Yan Ge, la irlanda prozverkisto kaj eseisto Colm Tóibín. Krom aŭtoraj renkontiĝoj kaj diskutoj, la Conrad-festivalo estis la okazo por branĉaj renkontoj kadre de la „Kongreso de Libro” kaj ciklo de laborrenkontoj „Legolecjonoj”, gvidataj de literaturfakuloj. La devizo de la nunjara eldono de la festivalo estas „Radikala Espero”, lige al la samtitola libro de Jonathan Lear. La organizantoj en la historio de la priskribita en ĝi tribo vidas alvokon, ke eĉ en ekstreme malfacilaj situacioj oni konservu malfermitecon al bono, kiu povas veni.
En la lasta tago de la festivalo, t.e. la plej proksiman dimanĉon, estos enmanigita la jam 11-an fojon Conrad-premio, la unua pola distingo por la plej bona prozverkista debuto. Rivalas por ĝi, elektitaj de la Premikapitulo, kvin la plej bonaj prozverkistaj debutoj de la 2024-a jaro.

El la elsendo 25.10.2025. Legas Maciek – 01′ 41″