Kulturkroniko

Ĝis la 30-a de novembro en la Nacia Muzeo de Vroclavo eblas rigardi ĉirkaŭ 200 artverkojn, unuavice pentraĵojn kaj grafikaĵojn, en la ekspozicio „Rubens en Silezio”. Ĝi bildigas la fasciniĝon pri Rubens-kreado en la historia regiono Silezio.
La prezenton antaŭis dekkelkjaraj esploroj, serĉado de fontdokumentoj k.s. Tio ebligis elmontri la influojn de Rubens en miloj da artverkoj, kies aŭtoroj estis regionaj artistoj. Ili troviĝis en preĝejoj, muzeoj kaj kolektoj same en Silezio, kiel ankaŭ ĉe la antaŭmilitaj orientaj randregionoj de Pollando, krome en aliaj landoj de la mondo.
Al la plej valoraj eksponaĵoj en la vroclava ekspozicio apartenas pentraĵoj de Rubens mem kaj el lia laborejo, pruntitaj el la landaj kaj eksterlandaj kolektoj. Aparte valoraj estas desegnaĵoj de Michael Willmann el la Belarta Muzeo en Budapeŝto, la unuan fojon prezentitaj en Pollando. La verkoj inspiritaj de Rubens troveblis en Vroclavo, Legnica, Wałbrzych, Brz ezinka, Strzegom kaj multaj aliaj lokoj. Kvankam ne estas pruvoj, ke Rubens, kiam ajn vizitis Silezion, sed sileziaj artistoj veturis al Antverpeno kaj lernis en Rubens-laborejo.
La vroclava ekspozicio ligiĝas kun la pasinta 385-a mortodatreveno de Peter Paul Rubens, unu el la plej renomaj pentristoj de la baroka epoko.

El la elsendo 05.11.2025. Legas Gabi – 01′ 57″

Ekde la fino de oktobro en Wawel-kastelo en Krakovo eblas admiri la portreton de Jakob Muffel, la urbestro de Nurenbergo, pentritan de Albrecht Dürer. Akompanas ĝin portreto pentrita de Hans Holbein la Juna. Ambaŭ tolaĵoj estis pruntitaj el la Pinakoteko de la Ŝtataj Muzeoj de la Prusa Kulturheredaĵo en Berlino. La prezentoloko de la tolaĵoj reliefigas la ligon inter la majstroj de la renesanca pentroarto kaj la renesanca rezidejo de polaj reĝoj.
La urbestro de Nurembergo, Jokob Muffel portretita de Dürer en 1526, estas unu el la lastaj portretoj de la pentristo, karakterizaj por lia malfruepoka stilo. Kun fajna precizeco Dürer portretas lian vizaĝon, pentras lian veston, teksaĵojn kaj felon. Tiun portreton de Dürer akompanas portreto malpli nova el 1533, de alia germana petristo Hans Holbein la Juna, famiĝinta kiel pentristo de la angla reganta elito.
La tolaĵojn el la berlina Gemäldegalerie eblas rigardi ĝis la 1-a de februaro 2026. En novembro – kadre de la kampanjo pri libere viziteblaj reĝaj rezidejoj en Pollando – ili estas rigardeblaj senkoste. La ĉiujara novembra kampanjo pri la senkonste vizitataj reĝaj rezidejoj popularigas historion, arton kaj kulturan heredaĵon de Pollando. En Wawel-kastelo mem eblas dum la tuta monato viziti krome i.a. reĝajn ĉambrojn, porcelanan kabineton, subterejon kaj reprezentajn ĉambrojn.

El la elsendo 05.11.2025. Legas Maciek – 01′ 42″

Okaze de la Internacia Tago de la Nemateria Kulturheredaĵo al la Pola Listo de Nemateria Kulturheredaĵo aldoniĝis 31 subjektoj. Tri aliaj aktivadoj ligitaj kun la protektado de la nemateria kulturheredaĵo, riĉigis la Landan Registron de Bonaj Praktikoj.
Kiel estis substrekite, ĉiu el la registroj en la Landa Listo estas samtempe rakonto pri homoj, lokoj kaj valoroj. La rakonto pri komunumo, kiu daŭre kapablas aktivi kune, transdoni siajn talentojn kaj kredi, ke la tradicio estas fonto de forto kaj ne ŝarĝo trenita el la pasinteco. La Listo de la Landa Nemateria Kulturheredaĵo ekzistanta ekde 2013 enhavas 116 registrojn. Ĝi protektas kaj popularigas polajn tradiciojn, kutimojn, ceremoniojn kaj konojn. Antaŭ 11 jaroj en la listo estis registrita la lingvo Esperanto, kiel portanto de la E-kulturo, i.a. praktikata de polaj esperantistoj.
En la Registro de Bonaj Praktkoj, rilate al la Protekto de la Nemateria Kulturheredaĵo, estis notitaj Folklora Festivalo el la loko Limanowa, la konkurso por la Paska Palmo de Kurpie-regiono en la loko Łyse kaj Amatora Teatra Trupo el la loko Rozmierz. La registro de Bonaj Praktikoj estas internacia Unesko-iniciato, servanta al interŝanĝo de spertoj pri efika protektado de la viva heredaĵo, kiel tradicioj, kutimoj kaj scioj. Ĝi ebligas al socioj kaj ŝtatoj interŝanĝi la plej bonajn solvojn, dokumentante samtempe la manieron alfronti diversajn defiojn kaj obstaklojn.

El la elsendo 05.11.2025. Legas Maciek – 01′ 56″

La violono „Polonia” apartenas al la plej valoraj muzikinstrumentoj en la mondo, ĝia valoro egalas al 20 milionoj da zlotoj. Aŭtoras ĝin Antonio Stradivari, la itala lutista majstro. Liaj instrumentoj – kaj ĉiu lia violono estas konsiderata raraĵo – estas opiniataj kiel artverkoj de precizeco, sonado kaj beleco. „Polonia” el 1685 estas la unusola ĉi-speca instrumento en Pollando, cetere troviĝanta en perfekta stato. Ĝi estis aĉetita en 2018 por omaĝi la 100-jaran datrevenon de la reakirita suvereneco de Pollando post la 123-jara aneksoperiodo.
La Stradivarius-violono „Polonia” estos submetita al detalaj esploroj, fare de sciencistoj de Świętokrzyska-politekniko en Kielce, kun apliko de la plej modernaj teknologioj. „Polonia” estas unu el la lastaj ekzempleroj en la mondo, kiu ankoraŭ ne estis ciferecigita. Dume ĝia cifereca versio ebligos fari kopiojn kaj eventualajn vicelementojn. La iniciatinto de la projekto estas studento de la Muzika Akademio en Poznano (la okcidenta Pollando), kiu intencas krei violonon, kiu imitus la instrumenton de Stradivarius.
La esplorprocezo, inspirita de la laboroj de Fraunhofer-instituto, antaŭvidas milojn da rentgenaj fotoj de la instrumento ĉirkaŭmovita je 360 gradoj kaj ilian ciferecan „kunkudron” en la modelo 3D. La laboroj okazos en la Scienca-Enpraktikigata Centro CENWIS, okupiĝanta ne sole pri industriaj projektoj, sed ankaŭ pri projektoj ligitaj kun arto. La esploroj daŭros kelkajn semajnojn kaj ilian koston kovras Teknologia Parko de Kielce.

El la elsendo 25.10.2025. Legas Gabi – 02′ 23″

Dum la tuta semajno Krakovo gastigas la 17-an Internacian Literaturan Festivalon, kies patrono estas Joseph Conrad, polo famiĝinta kiel unu el la plej renomaj anglalingvaj verkistoj. La festivalo, proksimiĝanta al la fino, abundis je literaturaj diskutoj kun verkistoj el la tuta mondo. La festivala publiko renkontiĝis krom kun polaj verkistoj, ankaŭ i.a. kun Nobel-premiito el Tanzanio, nun loĝanta en Britio, Abdulrazak Gurnah, la ĉina verkistino Yan Ge, la irlanda prozverkisto kaj eseisto Colm Tóibín. Krom aŭtoraj renkontiĝoj kaj diskutoj, la Conrad-festivalo estis la okazo por branĉaj renkontoj kadre de la „Kongreso de Libro” kaj ciklo de laborrenkontoj „Legolecjonoj”, gvidataj de literaturfakuloj. La devizo de la nunjara eldono de la festivalo estas „Radikala Espero”, lige al la samtitola libro de Jonathan Lear. La organizantoj en la historio de la priskribita en ĝi tribo vidas alvokon, ke eĉ en ekstreme malfacilaj situacioj oni konservu malfermitecon al bono, kiu povas veni.
En la lasta tago de la festivalo, t.e. la plej proksiman dimanĉon, estos enmanigita la jam 11-an fojon Conrad-premio, la unua pola distingo por la plej bona prozverkista debuto. Rivalas por ĝi, elektitaj de la Premikapitulo, kvin la plej bonaj prozverkistaj debutoj de la 2024-a jaro.

El la elsendo 25.10.2025. Legas Maciek – 01′ 41″

En la londona Fotografia Galerio estas rigardebla la ekspozicio „Sociologia fotoregistro”, laŭ la projekto de la pola artistino Zofia Rydet. Konforme al ĝia ideo la aŭtorino estis vizitanta diversajn domojn sen antaŭa anonco kaj frapante la pordojn kun rideto proponis al la mastroj pozi por siaj fotoj. Tiel kreiĝis la eksterordinara registro de la ĉiutaga vivo de poloj, kiu fariĝis unu el la plej gravaj verkoj en la historio de la pola fotografio.
Zofia Rydet komencis sian laboron en 1978 havante 67 jarojn, dezirante en la fotokadro konservi la bildon de la ĉiutaga vivo de simplaj homoj. Enirante domojn ŝi unuvice estis esprimanta raviĝon pri iu dominterna detalo, kio helpis ligi la simpatifadenon, profundigis la kontakton kaj fine ebligis peti pri la farota foto.
Tiun projekton Zofia Rydet realigis ĝis la 1990-a jaro kreinte kelkajn fotociklojn, kiel „Portretoj en interno” kaj „Virinoj ĉe la domsojlo”, kiel gardistinoj de la hejma nesto.
La ekspozicio estas parto de la daŭronta ĝis novembro Brita-Pola Sezono 2025. Kunorganizis ĝin Adam Mickiewicz-instituto, British Council kaj Instituto de la Pola Kulturo en Londono. La ekspozicio mem estas rigardebla ĝis la 22-a de februaro 2026.

El la elsendo 25.10.2025. Legas Maciek – 01′ 39″

En oktobro la Reĝa Kastelo en Varsovio inaŭguris interesan ekspozicion dediĉitan al vesto kiel komunikilo. Ĝi reliefigas la veston en la rolo de portanto de identeco, povo, prestiĝo, socia statuso, gusto kaj transformiĝoj. Baze de ĉirkaŭ 250 pentraĵoj, skulptaĵoj kaj objektoj de aplikata arto eblas sekvi – ekde la 16-a jarcento ĝis nuntempo – kiel la vestoj plenumis praktikan, sed unuavice simbolan funkcion. Inter la eksponaĵoj troviĝas objektoj el la pariza Luvro, el la viena Muzeo de Arthistorio aŭ el la Artgalerio de Malnovaj Pentraĵoj en Dresdeno kaj ankaŭ el la privataj kolektoj.
Ligante al historiaj figuroj – regantoj, kavaliroj, ĉasistoj, mode vestitaj virinoj aŭ filozofoj – la ekspozicio bildigas la riĉon de la signifoj enestantaj en vestoj tra la jarcentoj. Ĝi proksimigas, kiel unuopaj modomotivoj revenas post jarcentoj, sed kun malsamaj, kelkfoje ekstreme malsamaj signifoj.
En la ekspozicio modo estas prezentita kiel granda socia ludo, en kiu kiel instrumento rolas la forto de persvado (ni dirus hodiaŭ reklamo) kaj gajnotaĵo estas prestiĝo, atrakcieco kaj povo. La ekspozicio daŭros ĝis februaro 2026.

El la elsendo 15.10.2025. Legas Gabi – 01′ 45″

La varsovia publiko havas la okazon inter la 22-a kaj la 26-a de oktobro profundigi siajn konojn pri la latinamerika kinoarto kadre de la evento LATIN FILM FEST. Dum la semajno estos prezentitaj filmproduktoj el diversaj latinamerikaj landoj de Meksikio ĝis Ĉilio. Inter 8 filmprezentoj troviĝas titoloj agnoskitaj dum prestiĝaj internaciaj festivaloj, kiel Cannes kaj Guadalajara, sed ankaŭ filmoj malpli famaj, sed same ravaj.
La semajno de la Latina Kinoarto limiĝas ne sole al Varsovio. En novembro ĝian repertuaron rigardos filmŝatantoj en Vroclavo, kaj en decembro filmŝatantoj de la latinamerika kinoarto en Poznano kaj Krakovo.
LATIN FILM FEST.estas organizata de la varsovia Kinejo Muranów kunlabore kun Cervantes-instituto en Varsovio. La honoran patronecon super la evento transprenis Cervantes-instituto en Krakovo.

El la elsendo 15.10.2025. Legas Maciek – 01′ 03″

Ekde la mezo de septembro 2025 en la Muzeo de Historio kaj Arto en la franca Meudon daŭras retrospekta ekspozicio, dediĉita al la kreado de Sara Lipska. Ĝi estis prilaborita kunlabore kun Muzeo de la Sankta Kruco en Poitiers kaj doktorino Ewa Zimebińska el la varsovia Muzeo de Xawery Dunikowski. Ŝi aŭtoras la biografion de Sara Lipska, eldonitan de la Instituto Polonia kaj la Nacia Muzeo en Varsovio.
La ekspozicio „Sara Lipska (1882–1973), skulptistino, pentristino, stilistino kaj dekoriistino” prezentas ĉirkaŭ 90 varistilajn verkojn de la artistino, devenantajn el diversaj periodoj de ŝia arta kreado. Post la 22-a de februaro 2026 la ekspozicio – riĉigita per eksterordinara kolekto de vestoj kaj akcesoraĵoj – estos prezentota ĝis la 27-a de septembro 2026 en la Muzeo de Sankta Kruco en Poitiers.

El la elsendo 15.10.2025. Legas Maciek – 01′ 07″

Ekde la lasta ĵaŭdo dum tri semajnoj 84 pianistoj el 20 landoj rivalas en la 19-a Internacia Chopin-konkurso en Varsovio. Dum la konkurstagoj oni serĉas la plej fidelan gardanton de la grandioza Chopin-muzika tradicio, kiu samtempe evoluigas ĉi tiun tradicion kaj proksimigos ĝin al la muzikŝatantoj en la mondo. Plej multnombre estas reprezentata Ĉinio kun 28 pianistoj, Pollando kaj Japanio havas po 13 reprezentantojn, Kanado kaj Usono po kvin, la Suda Koreio kvar, la ĉina Tajpej, Britio kaj Italio po tri, Francio po du. Po unu pianisto venis el Germanio, Portugalio, Malezio, Ĉeĥio, Hongkongo, Bulgario, Kartvelio, Hispanio kaj Vjetnamio.
La pianistojn pritaksas la 17-persona ĵurio sub la gvido de la legendeca usona pianisto, la gajninto de Chopin-konkurso en 1970, Garrick Ohlsson. Li de kvin jardekoj popularigas la muzikon de Frederiko Chopin en la tuta mondo, konstante revenante por koncerti en Pollando. Inter la ĵurianoj troviĝas elstaraj ŝopenologoj – eksaj konkurslaŭreatoj, pedagogoj, ekspertoj pri la vivo kaj kreado de Frederiko Chopin.
La konkurspriaŭskultoj okazas publike en tri etapoj – dum matenaj kaj vesperaj sesioj. La 1-a etapo daŭros ĝis la 7-a de oktobro kun la partopreno de ĉiuj pianistoj. Al la 2-a etapo daŭronta ĝis la 12-a de oktobro kvalifikiĝos 40 pianistoj. En la tria etapo prezentiĝos 20 pianistoj. Al la finalo inter la 18-a kaj 20-a de oktobro estos allasitaj 10 konkursintoj. La venkintoj de la 19-a Chopin-konkurso estos anoncitaj la 20-an de oktobro, post kio okazos la solenaĵo de premiatribuo kaj la koncerto de la unuaj 3 laŭreatoj. La koncerto de pliaj laŭreatoj okazos la 22-an kaj la 23-an de oktobro.
La organizanto de la konkurso estas la Nacia Instituto de Frederiko Chopin, la plej granda ŝopenologia centro en la mondo, kiu promocias, protektas kaj popularigas la muzikan heredaĵon de la pola komponisto.

El la elsendo 05.10.2025. Legas Maciek – 02′ 26″