Novaĵoj

Prezidento Andrzej Duda  prezentis lastlunde la rezultojn de la plebiscito por la legaĵo destinita al la Tago de la Nacia Legado, la 3-an de septembro 2016, en kiu venkis la romano de Henryk Sienkiewicz „Quo Vadis”.

 En la interreta publika plebiscito, okazinta laŭ la iniciato de la prezidento la unuan fojon, organizita de la prezidenta kancelario partoprenis dek kelkaj mil personoj. Rivalis krome la titoloj: „La kamparanoj” de Władysław Reymont, „Noktoj kaj tagoj” de Maria Dąbrowska, „La nupto” de Stanisław Wyspiański kaj „Cindroj” de Stefan Żeromski. La eventon Nacia Legado de la plej brilaj verkoj de la pola literaturo, en 2012 inaŭguris la komuna legado de „Sinjoro Tadeo” de Adam Mickiewicz. Okaze de la proksimiĝanta Internacia Tago de la Gepatra Lingvo prezidento Duda enmanigis la premion „Meritiĝinta por la pola lingvo” al profesoo Jerzy Bartmiński. La premio estas atribuata pro apartaj meritoj en la altigado de la lingva konscio de poloj kaj popularigado de la kulturo de la pola lingvo. La premio celas proksimigi la polan lingvon kiel apartan valoron, protekti la lingvon kiel portanton de la nacia identeco, formi la lingvan konscion de poloj, kreskigi la interesiĝon pri la pola lingvo kaj popularigi bonajn lingvomodelojn.

El la elsendo 23.02.2016. Legas Krystyna kaj Barbara – 1’41”

Kunlabore kun la Ŝtata Muzeo Auschwitz-Birkenau kreiĝis komputila programo Remember malkovranta en tekstoj mensogajn vortumojn: “polaj mortotendaroj” aŭ “polaj koncentrejoj”.

Pollando de jaroj reagas kontraŭ ĉi tiuj kalumniaj vortuzoj, kiuj jen kaj jen aperas en gazetaro de la tuta mondo. La programo Remember malkaŝas en komputilaj tekstoj tiajn vortumojn samtempe proponante ĝustajn historiajn difinojn, kiel “naziaj mortotendaroj” aŭ “germanaj koncentrejoj sur la tereno de okupaciata Pollando”. Post la analizo de donitaĵoj, kiu kaj kie aplikis la vortumon “polaj mortotendaroj” evidentiĝis, ke plej ofte faras tion ĵurnalistoj. Ofte tiuj eraroj sekvas el hasto kaj sciomanko. Tio inspiris la kreiĝon de Remember. La aplikaĵo kunlaboras kun Microsoft Word en Windos kaj kun programoj utiligantaj sisteman vortaron en komputiloj kun la sistemo OS X. Aktuale ĝi malkovras la kalumniajn vortumojn en 16 lingvoj. Daŭras la laboroj pri aldono de laŭvicaj lingvoversioj. Kiel informis la direktoro de la Muzeo Auschwitz-Birkenau dr-ro Piotr Cywiński lige kun la 71-a datreveno de la liberigo de la germana nazia koncentrejo Auschwitz la korektanta aplikaĵo estas transdonita al ĉiuj akreditigitaj ĉe la datrevenaj eventoj ĵurnalistoj. Ĝi estas proponata ankaŭ al redakcioj, institucioj, lernejoj en la tuta mondo.

El la elsendo 23.02.2016. Legas Krystyna kaj Maciek – 1’37”

Vendrede la gvidantoj de 28 landoj daŭrigas intertraktojn pri ŝanĝo de membrokondiĉoj de Britio en la Unio, pri kio klopodis la brita ĉefministro David Cameron. Se estos atingita interkompreniĝo la estro de la brita registaro instigos siajn civitanojn por voĉdonado, ke Britio restu en la Unio. Por interkonsento restas i.a. la demando por kiom longe Londono povus limigi la elpagadon de socialaj servoj por la uniaj, eksterbritaj laborantoj. Cameron postulis maksimume 13-jaran blokadon. La Viŝegrada Grupo prezentas postulon de maksimume 5 jaroj.

El la elsendo 19.02.2016. Legas Krystyna – 0’44”

Lastĵaŭde la Instituto pri la Nacia Memoro informis, ke en la dokumentoj transprenitaj el la vilao de generalo Czesław Kiszczak troviĝas i.a. persona teko kaj labora teko de Sekreta Kunlaboranto de la komunista reĝimo „Bolek”, krome manuskripto de devontiĝo kunlabori subskribita de Lech Wałęsa-„Bolek”.  Dokumentoj en la tekoj rilatas al la jaroj 1970-1976. Laŭ opinio de eksperto-arkivisto temas pri aŭtentaj dokumentoj. La prezidanto de la Intituto Łukasz Kamiński informis vendrede en la pola televido,  ke post la transkribo de ĉiu fasko de la dokumentoj ili estos laŭetape bitigitaj kaj disponigataj i.a. al. ĵurnalistoj, tiel ke la publika opinio tre rapide estos informita pri ilia enhavo.

El la elsendo 19.02.2016. Legas Krystyna – 0’58”

Kiel  ni legis en la „Pola Gazeto Ĉiutage” la Eŭrpa Komisiono publikigis la unuan nunjare prognozon de ekonomiaj indikoj por ĉiuj eŭropaj landoj. Por Pollando ĝi estas optimisma. La komisiono taksis, ke se en la 2015 la pola mastrumado manifestis fortan kaj stabilan kreskon de la Landa Produkto Bruttte je 3, 5 procentoj, ankaŭ en 2016 kaj 2017 eblas atendi similan rezulton. Laŭ prognozoj la inflacio egalos al ses dekonoj de la procento dum meze la unia egalos al duona  procento. En Pollando malkreskos senlaboreo ĝis 7 procentoj, dum en la Unio ĝi egalos al 9 procentoj. La domina faktoro de la ekonomia kresko estos privata konsumado, pliboniĝo de la situacio sur la labormerkato kaj atendata transfero de la buĝetrimedoj en la formo de nova porinfana subvencio. Por 2017 estas antaŭvidita akcelo de la publikaj investaĵoj,  dank’ al la kunfinancado de tiuj projektoj el la uniaj fondusoj. La uniaj ekonomikiistoj samtempe  atetigas pri malkresko de la nombro de personoj en la produkta aĝo kaj konserviĝanta enspezcela elmigrado de personoj en la produkta aĝo. Laŭ ekspertoj  la pola buĝeta perspektivo por 2017 dependas de definitivaj registaraj decidoj i.a. envivigo de pli alta kvoto impostlibera de fizikaj personoj kaj planata malaltigo de la emerita aĝo.

El la elsendo 16.02.2016. Legas Maciek – 1’45”

Dum la lunda eksterordinara pintrenkonto en Prago la ĉefministroj de la 4 ŝtatoj de la Viŝegrada Grupo proklamis okaze de ĝia 25-jariĝo Pragan Deklaracion. Ĝi alvokas fortigi Eŭropon kaj avertas kontraŭ la minaco de dividoj sur nia kontinento. La sigelintoj de la dokumento substrekis ankaŭ la bezonon de plia vastigo de la Unio  – sfero de stabileco kaj bonstato. La pola ĉeministro, Beata Szydło partopreninta la renkontiĝon de la Grupo V4 deklaris por ĝia finiĝo, ke ni atendas, ke plej malfrue dum la marta kunsido de la Konsilio de Eŭropo estos alprenitaj decidoj, kiuj ebligos realan kontrolon de la uniaj limoj kaj efikajn agadojn por limigi la alvenon de enmigrantoj. La proklamita dum la praga renkontiĝo deklaracio pri la enmigrokrizo avertas, ke sen firmigo de la eksteraj limoj de la Unio la situacio povas eskapi de la kontrolo.

El la elsendo 16.02.2016. Legas Milada – 1’14”

Jarkomence la aŭtoritatoj de Finnlando kaj Estonio, de Helsinko kaj Tallino subskribis enkondukan interkompreniĝon, kiu ebligos esplorojn pri la eblo elkonstrui la submaran fervojtunelon inter la ĉefurboj de ambaŭ landoj. En la regiono de Helsinko laboras dekoj da miloj da estonoj, el inter kiuj multaj venas laborcele tra Baltiko ĉiusemajne. Tallinon vizitas multaj finnaj turistoj. Samtempe Helsinko kaj Tallino formas komune ekonomian sferon enloĝatan de ĉ. unu kaj duona milionoj da homoj. Por plene utiligi la potencialon de la sfero la transporto inter ambaŭ urboj devus esti pli rapida kaj facila ol nun. La planata tunelo mallongigos la veturtempon almenaŭ de 90 minutoj (tiom daŭra la prama traveturo) ĝis ĉirkaŭ 30 minutoj kaj ĝia longo varios de 65 ĝis 92 kilometroj. La tunelo estos ligita kun la fervojlinio Rail Baltica, kiu ligos Tallinon kun Varsovio. Ĝi estos finkonstruita en 2025. Laŭ pritaksoj de la finna flanko la konstrukosto de la tunelo egalos al 9 ĝis 13 miliardoj da eŭroj kaj ĝi estus preta en 2030.

El la elsendo 09.02.2016. Legas Tomek – 1’17”

La drinkado de vino en Pollando kreskas, kvankam daŭre poloj drinkas malpli ol loĝantoj de aliaj uniaj landoj. Statistika polo drinkas ĉ. 7 litrojn da vino jare,  kio estas 10-oble malpli ol en Francio aŭ Portugalio. Laŭ esploroj de la specializa firmao KPMG la konsumado de vinberaj vinoj daŭre kreskos je 7 procentoj jare kaj tio signifas rezignadon de poloj pri pli fortaj alkoholaĵoj. Oni jam rimarkis ŝanĝiĝon de la ŝatoj de poloj, kiuj malpli drinkas desertajn vinojn, preferanate duonsekajn aŭ sekajn. Ĉiam pli populara fariĝas cidro, kion influis malkresko de la akcizo kaj popularigo de ĉi tiu drinkaĵo fare de pomkultivantoj. Se en 2013 oni vendis du milionojn da litroj da cidro, en 2014 temis pri ĉirkaŭ 10 milionoj. Laŭ taksoj en la 2015 la vendo povis egali al 18 milionoj da litroj. Laŭ la Pola Vitkulturista Konsilio la vendo de cidro povas ĝiscele atingi eĉ 80 milionojn da litroj. Plej ofte aĉetas ĝin junaj  homoj el grandaj urboj.

El la elsendo 02.02.2016. Legas Tomek – 1’11”

Laŭ Eurostat pli ol 80 procentoj de lernantoj en la elementaj lernejoj de la tuta Eŭropa Unio en 2013 lernis almenaŭ unu  fremdan lingvon. En la grupo de 17,7 milionoj da lernantoj unu miliono lernis du aŭ pli da lingvoj. Ĉiuj aŭ preskaŭ ĉiuj bazlernejanoj lernis fremdan lingvon sur Kipro, en Luksemburgo, Malto, Aŭstrio, sekve Kroatio, Italio, Hispanio, Francio, Pollando. Malpli ol duono de bazlernejanoj – iom pli ol 35 procentoj – lernis la fremdan lingvon en Slovenio. Plej malmultaj lernis en Portugalio kaj Belgio. La plej populara estis la angla. Je 17, 7 milionoj da bazlernejanoj la anglan lingvon lernis 16 milionoj 700 mil lernantoj. La dominado de la angla konfirmiĝis ankaŭ inter lernantoj 11-15 jaraĝaj. Sur la gimnazia nivelo la anglan kiel la fremdan lernis 17,1 milionoj da infanoj en la  Unio, tio estas 95,6 procentoj de ĉiuj lernantoj sur ĉi tiu instrunivelo. La alia plej populara lingvo estis la franca, kiun lernis 4,9 milionoj da uniaj lernantoj. Sekvis la germana, hispana, rusa kaj itala lingvoj. Ankaŭ en Pollando same kiel en la Unio la plej populara estas la angla, kiun lernis 96, 3 procentoj de lernantoj. La dua plej ofte elektata lingvo en Pollando estis la germano, kiun lernis 96 procentoj de gimnazianoj. La tria lingvo estis la rusa, kiun lernis 7,7 procentoj de polaj lernantoj. La francan elektis 3,7 procentoj de polaj gimnazianoj.

El la elsendo 02.02.2016. Legas Tomek – 1’52”

En 2014 unu je kvar loĝantoj de la Unio estis endanĝerigita de mizero aŭ socia ekskludo. Laŭ Eurostat en tia situacio troviĝis 122 milionoj da personoj, alivorte 24,4 procentoj de la unia populacio. En Pollando tiu problemo koncernas preskaŭ 25 procentojn de la loĝantoj (24,7).  Laŭ komparoj de la donitaĵoj kun 2008 la problemo kreskas.mEn plej signifa grado estas minacitaj la loĝantoj de Rumanio, kie la elcento de malriĉuloj estis sur la nivelo superinta 40 procentojn. Same malbona estis la situacio en Bulgario. En Greklando tiu procento egalis al 36 procentoj. Ĉe la kontraŭa rando troviĝis ĉeĥoj, svedoj, nederlandanoj, finnoj kaj danoj (tie mizero trafis inter 14,8 ĝis 17,8 procentojn de loĝantoj). En Pollando  mizero aŭ ekskludo koncernis 9, 34 milionojn da loĝantoj. Inter la ŝtatoj-membroj, pri kiuj ekzistas donitaĵoj – la indico de mizero kreskis en 14 landoj, en plej signifa grado en Greklando (je preskaŭ 8 procentoj), Hispanio (ĉ. 5 procentoj), Kripro (ĉ. 4 procentoj), Malto, Hungario kaj Italio. En Pollando ĉi tiu indico malkreskis je 5,8 procentoj, en Rumanio je 4 procentoj, en Slovakio je pli ol 2 procentoj. Mankas donitaĵoj pri Estonio, Irlando, Luksemburgo, Britio, Islando, Norvegio, Svislando, Kroatio.

El la elsendo 26.01.2016. Legas Maciek – 1’49”