Novaĵoj

Ĝojigaj estas donitaĵoj de la lasta Gallup-raporto, laŭ kiuj procento de poloj sentantaj streson falis, kion ankaŭ konfirmas la lasta “Tutmonda Raporto pri Feliĉo 2025”. Temas pri mirindaj donitaĵoj, ĉar spite ĝeneralan senton, ke la mondo tute ne fariĝis pli trankvila, la elcento de homoj en la mondo, kiuj sentas streson ĉiutage signife falis.
“Ĉu vi stresiĝis hieraŭ dum la plej granda parto de la tago?” – Tia demando estis starigita en la enketo de Gallup (la plej malnova internacia esplora kaj opinisonda centro en la mondo) al pli ol 227 mil homoj en preskaŭ la tuta mondo. 23 procentoj de poloj respondis jese, kio signifas, ke nur ĉiu kvara polo sentis streson dum la plej granda parto de la antaŭa tago. Oni substreku, ke temis pri “nur” unu kvarono de poloj. Ĉi tiu rezulto donas al Pollando la antaŭlastan, sed ja feliĉan lokon en Eŭropo. Nur danoj sentis sin stresitaj malpli ol poloj. Kaze de Pollando temas pri 7-procenta falo kompare kun la antaŭaj jaroj.
La plej stresitaj en Eŭropo evidentiĝis la loĝantoj de Kipro (65 procentoj), Malto (59 procentoj) kaj Grekio (58 procentoj).
Alia emocio, pri kiu oni demandis en la Gallup-enketo estis kolero. 12 procentoj da poloj indikis, ke ili ĝin sentis dum la plej granda parto de la antaŭa tago. Kvankam ĉi-foje poloj ne avanas inter la plej malkoleraj eŭropanoj, la menciita elcento listigas Pollandon inter tiaj tradicie konsiderataj trankvilaj landoj kiel Danlando kaj Svedio. Ankaŭ en la kazo de kolero en Pollando okazis unu el la plej grandaj malkreskoj de personoj sentantaj tiun emocion sur la eŭropa kontinento. La personoj kiuj plej koleras loĝas en Suda Kipro (49 procentoj), Montenegro (27 %) kaj Slovakio (24 %).
Krom streso kaj kolerosento, la Gallup-esploro ekzamenis ankaŭ la senton de malĝojo. Al la demando “ĉu en signifa parto de la lasta tago vi sentis malĝojon?” jesis 9 procentoj da poloj. Tiu rezulto garantiis al Pollando la trian plej malaltan rezulton. Nur la civitanoj de Kosovo kaj Kroatio malpli ofte deklaris malĝojon.
Eble tiom bonaj rezultoj fontas el ŝanĝiĝanta klimato kaj ĉiam pli granda nombro da sunaj tagoj? Tute ne, la metodologio de la opinisonda Gallup-Instituto estas rekonita mondskale kaj la rezultojn de la lasta esploro konfirmas ankaŭ la lasta eldono de la “Tutmonda Raporto pri Feliĉo”, laŭ kiu Pollando okupas la 26-an pozicion inter 146 landoj se temas pri subjektiva pritakso de la vivkvalito. En la antaŭa eldono de la raporto ni okupis la 39-an lokon.
Laŭ sociologo Katarzyna Krzywicka-Zdunek el la esplorcentro IRCenter pri tiom bonaj rezultoj koncerne Pollandon respondecas ĉefe la pliboniĝanta kvalito de interhomaj rilatoj. La studo pri feliĉo montras, ke nian bonfarton inluas signifagrade prospero, la forto de rilatoj kaj… komune konsumataj manĝoj. Ŝian hipotezon pri la grava rolo de rilatoj konfirmas la donitaĵoj de la “Raporto pri Feliĉo”. Ĝiaj aŭtoroj, aldone al la ĝenerala takso de vivkontento, esploras (uzante regresan analizon) la faktorojn, kiuj ĝin influas. Tiel, same en la ĉi-jara, kiel ankaŭ en la pasintjara esploreldono, sociaj rilatoj kaj ekonomia bonfarto evidentiĝis ŝlosilaj. La interhomajn rilatojn oni taksas pridemandante la respondantojn, ĉu ili havas iun ajn pretan ilin helpi kaze de iu bezono kaj la ekonomian bonstaton rilate al landa produkto brutte por persono. Interese, ke en 2025 la graveco de tiu ĉi lasta faktoro falis kaj samtempe la donitaĵoj klare indikas, ke por poloj ĉiam pli valoras la interhomaj rilatoj.

El la elsendo 10.05.2025. Legas Maciek – 04′ 38″

La pola eksporto de ovoj konsistigas gravan segmenton de la farmista-konsuma sektoro kaj Pollando de jaroj avanas inter iliaj eŭropaj produktantoj kaj eksportantoj. Polaj ovoj estas alte taksataj pro sia alta kvalito, observado de la uniaj normoj kaj konkurencaj prezoj.
Laŭ la plej novaj donitaĵoj de ITC (International Trade Center) Pollando estas unu el la ĉefaj eksportantoj de laktaj kaj animalaj produktoj. En 2024 la eksporto de la laktodevenaj produktoj kaj ovoj atingis la valoron de 3,8 miliardoj da eŭroj. Ĝian gravan parton konsisitigas ovoj. Laŭ ITC en 2024 Pollando okupis la 2-an lokon en Eŭropo kaj la 3-an en la mondo, se temas pri eksporto de ovoj en ŝeloj (238 mil tunoj), kiu havis la valoron de 472 milionoj da eŭroj.
Ĉiu 4-a pola ovo trafas al la tabloj de germanoj, kiuj en 2024 elspezis por ili 117 milionojn da eŭroj, nederlandanoj importis polajn ovojn kontraŭ 86 milionoj da eŭroj, ĉeĥoj elspezis por la polaj ovoj 45 milionojn da eŭroj. Polajn ovojn aĉetas Britio, en 2024 elspezinte por ili 36 milionojn da eŭroj kaj Francio. Ĉi-lasta aĉetis ilin pasintjare kontraŭ 32 milionoj da eŭroj. Polaj ovoj trafas ankaŭ al la tabloj de konsumantoj en pli foraj landoj. En 2024 Isrealo pagis pro la importo de la polaj ovoj 13 milionojn da eŭroj kaj Irako 6,6 milionojn da eŭroj.
Samtempe la pola ovoprodukta sektoro frontas la defion de la altiĝantaj prezoj de furaĝo kaj energio. Planataj en la Unio novaj leĝoj, se temas pri la maniero bredi la kokinojn, povos eldevigi multekostajn investaĵojn, kaj tio sekve povos influi la kostojn kaj konkurencon por la polaj ovoj. Laŭ ekspertoj tamen la daŭrana signifa bezonateco je la polaj ovoj en Germanio kaj Nederlando ebligas plian produktokreskon.

El la elsendo 10.05.2025. Legas Milada – 02′ 58″

Fine de marto ni informis pri klopodoj de Svedio, ke la Pola Esplorinstituto en Lund ektroviĝu en Unesko-listo de Memoro de la Mondo. La Universitata Biblioteko en Lund, en kiu troviĝas kolekto de 500 raportaj de polaj malliberigitoj de la germanaj koncentrejoj, informis la 11-an de aprilo nunjare, ke tio estas jam fakto. Tio signifas, ke raportoj verkitaj en la jaroj 1945-46 de poloj loĝantaj en Svedio estis agnoskitaj kiel „kultura heredaĵo kun granda valoro por la homaro”.
En 1945 ĉirkaŭ 20 mil polaj saviĝintoj el la germanaj koncentrejoj estis evakuitaj al Svedio. Iliaj spertoj estis dokumentitaj de la Pola Esplorinstituto en Lund. En sia deklaro la rektoro de la universitato en Lund, Erik Renstroem diris i.a., „ke la atestoj de la saviĝintoj klare elmontras kiom fragila estas demokratio, kiom rapide la moralaj fundamentoj de la socioj povas fali kaj kaŭzi, ke tio, kio estis nepensebla fariĝas ebla”.
En Svedio kaj en sciencista medio la dokumentoj el la pola Esplorinstituto estas konataj kiel arkivejo de Ravensbrueck-koncentrejo, kvankam atestaj raportoj pri sklava laboro aŭ medicinaj eksprimentoj rilatas ankaŭ al aliaj germanaj koncentrejoj. Ĉiuj personoj, kiuj prezentis raportojn devenis el Pollando, en plimulto temis pri junaj virinoj.
Hakan Hakansson el la Universitata Bilbioteko en Lund reliefigis, ke ĝia arkivo enhavas 512 unikajn raportojn de rektaj atestantoj, sume 5500 paĝojn. Li atentigis, ke la kolektita de poloj materialo enhavas ne sole priskribon de germanaj militkrimoj, sed ankaŭ de militkrimoj de la sovetunia Ruĝa Armeo. Tial ĝis la 70-aj jaroj la arkivaj provizoj de la Pola Esplorinstituto en Lund ne estis konsulteblaj por protekti la raportoaŭtorojn. Multaj el ili post la 2-a mondmilito revenis al Pollando, kiu ektroviĝis en la sovetunia influsfero. Ekde 2017 la arkivo estas bite konsultebla: http://www.ub.lu.se/witnessing-genocide.

El la elsendo 30.04.2025. Legas Maciek – 02′ 21″

Vagaj falkoj apartenas al la malplej ofte aperantaj en Pollando rabobirdoj kaj estas ĉirkaŭprenitaj per strikta protekto. Iam ili relative dense nestis en arbaroj kaj montoregionoj de la tuta lando. Komence de la 50-aj jaroj de la pasinta jarcento oni notis katastrofecan malkreskon de ĉi tiu birdospecio. Mortigaj evidentiĝis la aplikataj en la agrikulturo pesticidoj, kiuj traiĝadis al ilia organismo kune kun nutraĵo, kio efikis sterilige. En la sekvo fine de la 60-aj jaroj la vagaj falkoj preskaŭ malaperis en Pollando kiel birdoj nestantaj.
La programon pri la reenkonduko de la vaga falko en la arbaran spacon de la Lubuŝa Regiono, la okcidenta Pollando, entreprenis la societo „Sokół” (Falko). Dank’ al ĝi la unuan fojon post longa periodo oni rekonstatis tie la nestantajn falkojn en 2018. Tiam ankaŭ estis kreitaj specialaj dekkelkaj lokoj favorantaj la generadon de la ĉi tiuj birdoj.
Dank’ al la sistema liberigado de junaj falkoj, post la fruetapa flegado en protektosistemo, dank’ al konstruado de artefaritaj nestoplatformoj kaj kunlaboro kun forstistoj oni sukcesis reendnduki la vagan falkon en la medion. Aktuale en la arbaroj de la Lubuŝa Regiono vivas almenaŭ 15 nestantaj paroj. Falkoj estas renkonteblaj ankaŭ en la urboj de la regiono kiel Gorzów Wielkopolski aŭ Zielona Góra.

El la elsendo 30.04.2025. Legas Maciek – 01′ 39″

Ekde la 1-a de septembro 2024 en la bjalistokaj komunumaj antaŭlernejoj estis envivigita programo „La Dulingvaj Infanoj”. Ĝi vastigis la eblecon, ke la plej junaj bjalistokanoj lernu la anglan lingvon. Temas pri programo, kiu fokusiĝas pri la helpo al infanoj lerni la anglan lingvon paralele al la geaptra. La programon realigas la firmao Yellow House Education. Ĝia ĉefa celo estas popularigi la dunlingvan edukadon, uzi la naturajn infankapablojn lerni lingvojn, evoluigi infaninteresiĝojn, riĉigi lingvan edukadon kaj instigi antaŭlernejojn al novumaj agadoj por la infana evoluo. La atento de la organizantoj estas celita al tio, ke krom alproprigo de la vortprovizo kaj gramatikaj reguloj la infano kresku en dulingva medio kaj lernu pensi en fremda lingvo. Per la programo ĝis la fino de junio 2025 estas ĉirkaŭprenitaj 4182 infanoj 3-4-jaraĝaj. La programo estas realigata en antaŭlernejoj kaj bazaj lernejoj kun la antaŭlernejaj klasoj, kiujn administras Bjalistoko.

El la elsendo 30.04.2025. Legas Pamela – 01′ 24″

Sabate, la 26-an de aprilo en la unua ĉefurbo de Pollando, Gniezno okazos Solena Asembleo de la polaj deputitoj kaj senatanoj. La evento ligos al la Miljarariĝo de la Pola Reĝolando, kiam la Piastdinastia princo Bolesław Chrobry (Boleslao la Brava) surhavis la reĝan kronon.
La pola Sejmo proklamis la 2025-an kiel Jubilean Jaron ligitan kun la transpreno de la reĝinsignoj fare de la du unuaj reĝoj de Pollando, Bolesław Chrobry kaj sekve lia filo Mieszko la 2-a Lambert. Tio estis klara signalo por la tiama mondo, ke la juna pola ŝtato estas sendependa kaj suverena, ke komenciĝis la firmiĝado de ĝia pozicio sur la mezepoka mapo de Eŭropo, kiu el la princolando transformiĝis en la reĝolandon.
La publikaj solenadoj ligitaj kun la Miljariĝo de la Pola Reĝolando komenciĝis jam la 12-an de aprilo en Varsovio. Tiam laŭ la Krakowskie Przedmieście-strato moviĝis Granda Patriota Marŝo omaĝanta la Miljariĝon. Partoprenis ĝin ĉirkaŭ 100 mil personoj el la tuta lando. Similaj eventoj ligitaj kun la 1000-jariĝo de la Pola Reĝolando okazas ankaŭ en aliaj lokoj de la lando.
La evento havis ne sole historian dimension, sed estis ankaŭ la okazo bati rekordon, se temas pri la nombro de personoj samtempe dancantaj la paradan polonezon. La rekordo de la 2024-a jaro, kiun oni notis en Sokołów Podaski kiam dancis ĝin 635 paroj, estis brile superita. En Varsovio la faman polonezon de Wojciech Kilar el la filmo „Sinjoro Tadeo” dancis samtempe 1165 paroj. Ni aldonu, ke polonezo kiel la nacia pola danco estis registrita en la Reprezenta Unesko-Listo de la Kultuta Heredaĵo de Homaro en 2023-a jaro.

El la elsendo 20.04.2025. Legas Maciek – 01′ 59″

Al la plej grandaj atrakciaĵoj de Bruselo inter ĝiaj loĝantoj kaj turistoj apartenas populara Parko de miniaturoj, la t.n. Mini-Eŭropo. Eblas rigardi tie i.a. miniaturajn Eiffel-turon, Oblikvn Turon el Pizo aŭ la roman Koloseon. Ekde 2004 troviĝis en ĝi miniaturoj de Artus-korto kun fontano de Neptuno en Gdansko kaj Monumento omaĝe al Pereintaj Ŝipfaristoj de antaŭ la Gdanska Ŝipfarejo. Fine de marto aldoniĝis pliaj arkitekturaj miniaturoj el Pollando. Tio estas la Palaco sur insulo kaj Chopin-monumento el la varsovia Łazienki-parko.
Kiel diris la urbestro de Bruselo „Bruselo estas la ĉefa urbo de eŭropaj institucioj, sed gravas, ke oni kun ĉiu dividu la heredaĵon de diversaj kulturoj. Pola disaporo en Bruselo konsistas el 25 mil poloj, tial oni deziras kundivdi la kulturan heredaĵon de poloj, kiu estas enorme grava por la eŭropa identeco”.
La Parko Mini-Eŭropo estas unu el la plej gravaj turismaj atrakciaĵoj de Bruselo vizitata ĉiujare de 400 mil personoj. Troviĝas en ĝi miniaturoj de la plej gravaj kaj karakterizaj arkitekturaj objektoj el la uniaj landoj.

El la elsendo 20.04.2025. Legas Pamela – 01′ 32″

La 11-an de aprilo sur la tereno de la eksa germana koncentrejo por polaj infanoj en Lodzo okazos komuna karesma preĝo kaj trikilomentra peniga tramarŝo laŭ la stacioj de Malgranda Krucovojo. Jam la kvaran fojon ĝiaj partoprenantoj komencos ĝin ĉe monumento omaĝanta la martirologion de polaj infanoj „Krevinta Koro”. Tiu ĉi komuna karesma preĝo estas la okazo por kliniĝi kaj enpensiĝi pri la sufero kaj sorto de infanoj, la malgrandaj kaj senhelpaj viktimoj de la 2-a mondmilito.
La germana koncentrejo por polaj infanoj estis establita la 1-an de decembro 1942 kaj la okupaciinto tenis en ĝi polajn infanojn kaj junulojn en la aĝo de du ĝis 16 vivojaroj, kvankam – laŭ esploristoj – estis tie ankaŭ kelkmonataj beboj. En la koncentrejo administrata de germana krimpolico en Lodzo infanoj estadis en primitivaj vivkondiĉoj, sklave laboris, estis torturataj. Entute la estadon en la koncentre jo spertis de du ĝis pli ol tri mil infanoj, preskaŭ 200 pereis. En momento, kiam finiĝis la germana okupacio en Lodzo – la 18-an de januaro 1945 – en la koncentrejo troviĝis pli ol 800 junulaj malliberigitoj.

El la elsendo 10.04.2025. Legas Barbara – 01′ 47″

Varsovia Entreprena Instituto publikigis raporton de Maison&Partners kaj opinisonda forumo Ariadna pri la temo „Kun eŭro aŭ sen. Estonteco de la pola valuto”.
Rezultas el ĝi, ke 74 procentoj de la socio ne volas rezigni pri pola valuto favore al la komuna eŭro. Eĉ 48 procentoj de la respondintoj estas firmaj kontraŭuloj de ĉi tiu ideo. La esplorado elmontris samtempe, ke la subteno por eŭro en Pollando sisteme malkreskas. Se ankoraŭ en 2023 la enkondukon de eŭro subtenis 35 procentoj de poloj, komence de 2024 nur 31 procentoj. Nun la subteno egalas al nur 26 procentoj.
63 procentoj de poloj asertas, ke se en Pollando estus enkondukita eŭro ilia situacio malpliboniĝus. Nur 7 procentoj havas malsaman opinion. Preskaŭ duono de poloj vidas neniujn avantaĝojn pro la enkonduko de eŭro. Laŭ 74 procentoj de la respondintoj akcepto de eŭro ne havos signifon por la pola mastrumado.
Kontraŭ eŭro en Pollando estas 80 procentoj de virinoj kaj 66 procentoj de viroj. Inter enketitaj junaj personoj nur 24 procentoj subtenas la komunan valuton.
La enketado okazis inter la 8-a kaj 10-a de marto laŭ la metodo CAVI – Computer Assisted Web Interview.

El la elsendo 10.04.2025. Legas Milada – 02′ 06″

Unu jaron post la rezigno pri la hejmaj taskoj de lernejanoj en bazaj lernejoj la gepatroj kaj la klerigaj medioj esprimis sian decidan malkontenton kaj alvokis al revenigo de la malnovaj praktikoj.
La Tutlanda Societo de Estra Personalo de Klerigo okazigis opnisondadon. El ĝi rezultas, ke eĉ 81,2 lernejdirektoroj deklaras sin por revenigo de devigaj por lernejanoj hejmaj taskoj. Krome 89,1 procentoj asertas, ke rezigno pri la hejmaj taskoj influis negative la sinpreparadon de lernantoj al lernejaj okupoj. 69, 3 procentoj rimarkas en la ministeria decido limigon de sia instruista aŭtonomio, se temas pri elekto de didaktikaj metodoj. La aferprezentanto de la Asocio memorigis, ke jam ĉe la preparetapo de la ministeria decido la instruista sindiakto deklaris siajn dubojn akcentante, ke la hejmaj takoj evoluigas sistemecon kaj respondecon de infanoj kaj motivas ilin al profundigado de konoj. Samtempe oni reliefigadis, ke ne la hejmaj taskoj kaŭzas la troŝarĝitecon de lernantoj, sed tro da materialo en edukprogramoj.
Siajn rezervojn havas ankaŭ la gepatroj. En la ekzamenado de la firmao Research Partner 43 procentoj de la enketitoj deklaris sin kontraŭ la rezigno pri la hejmaj tasko, dum 39 procentoj subtenis ĝin. La atenton meritas ankaŭ esplorrezultoj pri la influo de hejmaj taskoj je la evoluo de lernantoj. Iuj analizoj reliefigas, ke ĉe junaj lernantoj la hejmaj taskoj elformas pozitivajn kutimojn, ĉe pli aĝaj influas vastigon de konoj kaj kapabloj.
La edukministrio promesis pritaksi la rezultojn, kiujn alportis la rezigno pri la hejmaj taskoj de lernejanoj. La koncerna analizo estas farota de specialistoj el la Ŝtata Instituto pri Edukesploroj.

El la elsendo 10.04.2025. Legas Maciek – 02′ 11″

En 2018 la Eŭropa Komisiono prezentis projekton de direktivo pri forigo de sezona horŝanĝo, tamen laboroj pri ĝi estis ĉesigitaj pro la pandemio. La aferprezentanto de la Eŭropa Komisiono, Anna-Kaisa Itkonen alvokis la polan prezidentecon en la Unio restarigi la diskuton pri la temo. La unuaj paŝoj estis faritaj. La pola ministro pri evoluo kaj teknologio Grzegorz Paszyk kontaktis ĉi-rilate la unian komisaron pri transporto Apostolos Dzidzikostas, kiu subtenis la polan prezidantecon. Li memorigis, ke laŭ esploroj 84 procentoj de eŭropanoj kontraŭas la horŝanĝon unuavice pro negativaj sekvoj sanaj kaj sociaj. La pola ministro deklaris, ke oni faras ĉion por restarigi la laborojn pri la direktivo, sed la ĉefa bremsanto estas la brusela burokrataro.
La ideo de la horŝanĝoj aperis fine de la 19-a jarcento kaj estis enkondukita la unuan fojon en 1916 fare de Germanio dum la 1-a mondmilito. En Pollando la horŝanĝo validis ekde 1977. Aktuale la sezonaj horŝanĝoj validas en 70 landoj. En Eŭropo la horŝanĝo ne validas en Islando, Turkio, Belorusio kaj Rusio. Ĉi-lasta lando rezignis pri horŝanĝo en 2011, Ĉilio en 2015, Brazilo en 2019.

El la elsendo 30.03.2025. Legas Barbara – 01′ 54″

Sciencistoj el la Filologia Fakultato de la Universitato en Lodzo (la centra Pollando) realigas la projekton „Esploroj pri la pola literaturo kiel instrumento helpanta integriĝi al pola kolonio en Aŭstralio”. Ĝi komenciĝis lastdecembre kaj daŭros ĝis novembro 2026.
La kunlaboro koncernas la polkolonian medion, unuavice en Novsudkimrio. Tie troviĝas unu el la plej multnombraj komunumoj de poloj kaj poldevenduloj eksterlande. Filologoj el Lodzo helpas en la instruado/lernado de la pola lingvo, en organizo de la porinfana instruado, en zorgo pri lingvokorekteco. Pere de ĉio ĉi ili firmigas ligojn de poldevenuloj kun Pollando kaj kontribuas al integriĝo de la polkolonia medio en Novsudkimrio. Ĉiumonate didaktikistoj kaj lingvistoj el Pollando gvidas rete 12-horajn konsultojn. Kadre de la projekto estas organizataj ciklaj, malfermaj poeziaj laborrendevuoj, dum kiuj la poldevenaj aŭtoroj rakontas, interparolas pri sia kreado. Interesiĝantoj povas partopreni laborrenkontojn pri prozverkado – verkoj epikaj, historiaj, nuntempoj – pri kio ili interesiĝas. Ĉiumonate okazas diskutoj pri libroj en iu el la literaturaj kluboj de Sidnejo. Estas organizataj renkontiĝoj kun polaj verkistoj kaj poetoj.

El la elsendo 30.03.2025. Legas Maciek – 01′ 36″

La svedaj aŭtoritatoj transdonis al Unesko petpostulon, ke la arkivo de la Pola Esplorinstituto en Lund ektroviĝu en la listo Memoro de la Mondo.
La kolekto konata en la sciencista medio kiel arkivo de la germana koncentrejo Ravensbrück konsistas el pli ol 500 raportoj de la eksaj malliberigitoj de diversaj germanaj koncentrejoj. La atestoj de sklava laboro aŭ medicinaj eksperimentoj estis verkitaj de loĝantaj en Svedio poloj en la jaroj 1945-46. La konsiston de la arkivo eniras ankaŭ fotoj, dokumentoj kaj personaj memoraĵoj. Parto de ili estas rigardebla en la kulturcentro Kulturen en Lund.
En 1945 miloj da malliberigitoj el germanaj koncentrejoj, inkluzive de multaj poloj, trafis al Svedio por la kuracado kadre de la kampanjo Blankaj Busoj de la Sveda Ruĝa Kruco. Multaj el ili parolis pole. La rolanta kiel tradukisto d-ro Zygmunt Łakociński, instruisto de la pola lingvo en la universitato de Lund, ekhavis la ideon ke ili verku siajn raportojn kaj mem engaĝiĝis por krei arkivon. Ĝi estis formaligita kaj ricevis la nomon Pola Instituto.
Laŭ Hakan Hakansson el la universitata biblioteko en Lund la arkivo estas unikaĵo en la monda skalo. Post la bitigo de la dokumentoj en 2017 la portalo Witnessing Genocide ĉiujare estas vizitata de ĉirkaŭ 10 mil personoj, kio estas tre multe konsiderante, ke temas pri arkivaj dokumentoj. La arkivo de Ravensbrück-koncentrejo estas unu el la plej multe konsultataj ĉi-specaj kolektoj en Eŭropo.

El la elsendo 30.03.2025. Legas Maciek – 01′ 58″

Lastlunde, la 24-an de marto en Pollando diversloke okazis omaĝaj solenaĵoj ligitaj kun la starigita en 2018 Nacia Memortago pri Poloj Savantaj Judojn dum la germana okupacio. La dato referencas al evento el 1944, kiam germanaj soldatoj pafmortigis Józef kaj la gravedan Wiktoria Ulm kaj iliajn 5 infanojn pro la kaŝado de 8 judoj. Dum la porokaza gazetara konferenco en Heschel-centro de la Katolika Universitato en Lublino Manuela Tulli, vatikanistino, ĵurnalistino de ANSA-agentejo konstatis, ke en la publika spaco oni malmulta aŭdas pri la savado de judoj dum la 2 mondmilito fare de poloj. Tiu scivakuo postulas plenigon same en la edukado, kiel ankaŭ en la internacia konscio. Aldonendas, ke la savado de judoj dum la 2-a mondmilito en Pollando estis minacita de germanoj per mortopuno. Manuela Tulli kunaŭtoras libron dediĉitan al la martira morto de la Ulm-familio. Pri ilia historio ŝi eksciis kolektante informojn por raporto pri helpo, kiun poloj donis kaj donas al ukrainanoj post la rusa agreso kontraŭ Ukrainion.

El la elsendo 25.03.2025. Legas Barbara – 01′ 42″

Biomonitorado de akvo en akvopurigaj centroj konsistas en daŭra observado kaj kontrolado de ŝanĝoj okazantaj en ĉi tiu medio. Jam de kelkdek jaroj pri akvopureco en diversaj lokoj de Pollando zorgas duvalvuloj. En Varsovio ekzemple temas pri „dungitaj” tiucele ok duvalvuloj. Ili estas forprenataj el la natura vivejo de puraj lagoj kaj poste dum du semajnoj adaptataj al la vivo en laboratorio. Unue, ekde nulo ĝis 100 procentoj estas difinata la grado de ilia konkomalfermiĝo, kiu atestas pri la nivelo de akvopureco. Sekve baze de aparta sentilo ligita al la konko eblas interpreti la ĉiutagajn rezultojn. Ekzemple 70 procentoj de malfermitaj konkoj signifas akvon trinkeblan. La rezulto ne povas subiĝi al 25 procentoj. Kutime en la akvopuriga centro unu duvalvulo troviĝas ĉirkaŭ tri monatojn, poste estas anstatŭigata de alia. Iuj revenas al la akvoreceptakloj, el kiuj ili estis prenitaj.
Jam de pli ol 30 jaroj en la kontrolado de akvopureco duvalvuloj funkcias en la urbo Stargard en la nord-okcidenta Pollando. Sed, duvalvuloj, tre impresiĝemaj je akvopoluado monitoras la akvopureconen krome en multaj aliaj lokoj en Pollando. Por la mezurado de akvokvalito en Pollando oni uzas ankaŭ popularajn fiŝojn, ekzemple barbiojn aŭ vimbojn.

El la elsendo 20.03.2025. Legas Maciek – 01′ 35″

Pola Sciencakademio posedas aktuale ses eksterlandajn sciencajn staciojn en Parizo, Vieno, Romo, Berlino, Bruselo kaj Kievo. Ilia tasko estas popularigi, promocii atingaĵojn de la pola scienco eksterlande, ligi kontaktojn kun eksterlandaj partneroj kaj faciligi la akademian kunlaboron.
Jam antaŭ jaroj aperis la ideo pri plia tia stacio en Usono, pri kio memorigis dum la lasta Ĝenerala Asembleo de la Pola Sciencakademio ĝia vicprezidanto, profesorino Mirosława Ostrowska. Tio ligiĝas kun la fakto, ke aktuale preskaŭ en ĉiuj sciencaj branĉoj esploristoj el Usono plenumas la gvidan rolon. Usono avanas ankaŭ, se temas pri elspezoj por la esploroj, evoluo kaj novumado. Tial laŭ profesorino Mirosława Ostrowska la pola scienca medio devus esti tie reprezentata sur la institucia nivelo, subtenante intensigon kaj evoluigon de la pola-usona scienca kunlaboro.
Malgraŭ forte evoluintaj ebloj ligitaj kun la reta komunikado ĉiuj landoj daŭre tenas diplomatiajn kontaktojn kaj gravajn aferojn oni difinas dum rektaj interparoloj. Tial la eksterlandaj stacioj de la Pola Sciencakademio devas esti traktataj kiel parto de diplomataro, kiel sciencista diplomataro. Grava defio por establi la polan sciencan stacion en Usono estas la financa flanko de ĉi tiu ideo, sed oni esperas akiri por ĝia realigo la subtenon de la polaj decidantoj.

El la elsendo 25.02.2025. Legas Maciek – 01′ 38″

Kiel sciigis la Pola Ekonomia Instituto ekde januaro 2022 ĝis decembro 2024 ukrainanoj establis en Pollando 77,7 mil unupersonajn ekonomiajn entreprenojn, kio signifas 9 procentojn de ĉiuj similaj entreprenoj registritaj en ĉi tiu periodo en Pollando. Krome kreiĝis 11,3 mil kompanioj kun la ukraina kapitalo. Ili formis 31 procentojn de ĉiuj kompanioj kun la eksterlanda kapitalo registritaj tiuperiode kaj 7 procentojn de ĉiuj registritaj entreprenoj en Pollando.
En la periodo 2022-2024 la skalo de la ukraina entreprenado en Pollando kreskis de jaro al jaro je 34 procentoj. Ukrainanoj registris 84 procentojn de ĉiuj ekonomiaj subjektoj establataj de eksterlandanoj. Ilia ekonomia aktivado en la periodo 2022-24 koncernis tiajn sektorojn kiel konstruado, informado kaj komunikado, servoj.

El la elsendo 25.02.2025. Legas Milada – 01′ 30″

Regas opinio, ke Baltiko estas maro signifagrade poluita. La plaĝoj ĉe nia marbordo vekas asociaciojn ne sole kun la hela sablo, sed ankaŭ kun troveblaj tie skatoloj, boteloj, cigaredaj stumpoj. Tamen la lastaj esplorrezultoj de la Eŭropa Komisiono el la jaroj 2020-21 kompare al la pli fruaj 2015-16 elmontras, ke la kvanto de rubo kun elementoj pli ol du kaj duoncentimetraj malkreskis je 29 procentoj. Plej multe povas fieri Pollando, Germanio kaj aliaj ĉebaltaj landoj. Se en 2015 la nombro de la farfalaĵoj kalkuliĝis je 29 je 100 metroj, nun tiu nombro malkreskis ĝis 16.
Baltiko en la lastaj jaroj notis la plej grandan procente malkreskon de forfalaĵoj egalan al 45 procentoj. Bonajn rezultojn oni notis krome rilate la Nigran Maron, kiu notis 30-procentan malkreskon de forfalaĵoj kaj rilate Meditereaneon, kiu notis 38-procentan malkreskon.

El la elsendo 25.02.2025. Legas Milada – 01′ 32″

Eŭropa Komisiono decidis, ke nutraĵproduktantoj povas apliki en siaj produktoj larvojn de grenskarabo. La decido ekvalidas ekde februaro 2025 kaj ĉirkaŭprenas ĉiujn uniajn landojn. La koncernan dokumenton subskribis Ursula von der Leyen. La komisiono pravigis la decidon per la opinio de EFSA, t.e. Eŭropa Oficejo pri Nutraĵsekureco, kiu faris sole la rezervon, ke pulvorigitaj larvoj devas esti subigitaj al UV-radiado.
La Eŭropa Komisiono menciis produktojn, al kiuj trafos la pulvorigitaj larvoj de grenskarabo. Temas pri pano, bulkoj, kukoj, kuketoj, nudeloj, produktoj bazitaj sur makaronio, alifaritaj terpomaj produktoj, fromaĝoj, fromaĝbazitaj produktoj, krome fruktaj kaj legomaj pulpoj. La pakumoj kun ĉi-specaj produktoj enhavas/os klarajn informojn pri la uzitaj ingrediencoj kun averta atentigo por alergiuloj.

El la elsendo 15.02.2025. Legas Milada – 01′ 22″

Nunjare la 100-jariĝon solenas la Muzulmana Religia Asocio de la Pola Respubliko. Ĝi estas la plej malnova kaj plej grava organizo de polaj islamanoj. Aktuale unu el ĝiaj taskoj estas agado servanta al integriĝo de muzulmanoj el aliaj landoj, kiuj troviĝas en Pollando.
La establo de la asocio okazis dum la Tutlanda Kunflugo de la Delegitoj de la Muzulmanaj Komunuoj, kiu fine de decembro 1925 okazis en Wilno. La celo estis unuigi la muzlaman socion ĝis la regajno de la suverenco fare de Pollando en 1918 troviĝantaj en tri apartaj aneksopartoj – rusa, prusa, aŭstria. Krom establo de la organzo la Kunflugo establis la oficon de la religia gvidanto de la polaj muzulmanoj – muftio. Lia tasko estis zorgo pri la religia eduko kaj servo kaj peredukado de islamaj animzorgantoj.
En la postmilita Pollando la Muzulmana Religia Asocio estis la unusola organizaĵo membriganta muzulamojn havante monopolon por kultura, kleriga kaj religia agado. Tio ŝanĝiĝis post la reĝima ŝanĝo en 1989, kiam kreiĝis Asocio de Tataroj de Pola Respubliko. La agadon de la Muzulmana Religia Asocio reguligas leĝo proklamita en 1936 kun amendoj.
La 100-jariĝo de la de la Muzulmana Religia Asocio estas la okazo releifigi identecon kaj heredaĵon de polaj tataroj en la historio en Pollando laŭ la religia, kultura kaj etna kunteksto. La solenaĵoj de la 100-jariĝo, super kiuj la patronecon transprenis la pola prezidento, finiĝos en 2026.

El la elsendo 15.02.2025. Legas Maciek – 01′ 58″

La programo Bekker NAWA elektis 100 pliajn polajn sciencistojn. Ili realigos siajn projektojn en 23 landoj, i.a. en Usono, Britio kaj Germanio.
Bekker NAWA estas unu el la avanaj programoj de la Nacia Agentejo por Studenta Interŝanĝo. En la periodo de 3 ĝis 24 monatoj stipendiitoj povos kune kun la eksterlandaj sciencistoj realigi sciencajn projektojn aŭ partopreni postdoktoriĝajn staĝojn kaj evoluigi internacian kunlaboron.
El inter 365 sinproponintoj estis elektitaj 100 laŭreatoj, kiuj en plimulto reprezentis naturscienojn. 42 sciencistinoj kaj 58 scencistoj devenas el 33 altlernejoj kaj sciencesploraj institutoj. Ili staĝos en 23 landoj, unuavice en Usono, Britio, Germanio, Svislando kaj Italio. Eĉ 19 personoj partoprenos 24-monatajn stipediajn staĝojn. 15 stipendiitoj utiligos 3-monatajn staĝojn. La programo Bekker NAWA estas adresita al sciencistoj kaj doktoriĝantoj, reprezentantaj ĉiujn sciencbranĉojn. Ĝi helpas al internacia mobileco de doktoriĝantoj, sciencistoj kaj akademiaj instruistoj en ilia strebado al sciencista perfekteco. La stipendioj estas finance garantiitaj de la pola ŝtato.
La patrono de la programo Bekker NAWA, profesoro Mieczysław Bekker (1905-1989) estis pola inĝeniero kaj sciencisto. Post la forveturo al Usono en 1956 li famiĝis kiel kreinto de la nova scienca specializo >termekaniko<, li estis la konstruinto de la veturilo Lunar Roving Vehicle utiligita dum la lunprogramoj Apollo. Mieczysław Bekker estis profesoro de Miĉigana Universitato en Ann Arbor, direktoro de la Esplorinstituto de la konzerno General Motors en Santa Barbara. Li lekciis en la usonaj teknikaj altlernejoj i.a. Massachusetts Institute of Technology, Michigan State University, Illinois Institute of Technology. Li estis honorofica doktoro de Teknikaj Universitatoj en Munkeno, Bolonjo kaj de la Universitato Carleton. Mieczysław Bekker estis konsultanto de The National Academy of Sciences, kaj lia nomo troviĝas en la Aleo de la Meritiĝintoj por la Kosmaj Esploroj (Space Walk of Fame). Nia felietono dediĉita al Mieczysław Grzegorz Bekker aŭdiĝis en la elsendo el la 26.02.2021.

El la elsendo 15.02.2025. Legas Maciek – 02′ 58″

Laŭ la informoj de la Ĉefa Statistika Oficejo en 2024 preskaŭ 6 procentoj de la polaj firmaoj deklaris aplikon de AI-teknologio. Plej multaj estis grandaj entreprenoj kaj firmoj ligitaj kun la informado kaj komunikado. Malplej multaj estis firmaoj malgrandaj kaj ligitaj kun la konstruado. Konsiderante variecon de la aplikitaj AI-teknologioj plej ofte estis uzitaj teknologioj aŭtomatigantaj procezojn kaj helpantajn alpreni decidojn. La plej malgrandan interesiĝon vekis teknologioj ebligantaj fizikan moviĝadon de maŝinoj kaj veturiloj. Ilin aplikis ĉefe entreprenoj okupiĝantaj pri la riparado kaj konservado de komputiloj kaj komunikaranĝaĵoj. Plej ofte la AI-teknologiojn la firmaoj akiradis aĉetante komercajn solvojn, pretajn por tuja uzo.
La Ĉefa Statistika Oificejo informas samtempe, ke pasintjare 94,1 procentoj de la firmaoj ne uzis ankoraŭ AI-teknologiojn. Inter ili 3,2 procentoj tamen konsideras ilian aplikon. Inter la kaŭzoj de la neaplikado de AI-teknologioj estis menciitaj manko de homaj provizoj kaj manko de konoj pri la uzo de Artefarita Intelekto, sekve la altaj kostoj de envivigo de AI-teknologio. Plej malofte estis menciitaj etikaj duboj.

El la elsendo 05.02.2025. Legas Maciek – 01′ 29″

Pollando estas la kvina plej granda produktanto de fromaĝoj en la Eŭropa Unio. Laŭ la donitaĵoj de Eurostat la produktado de fromaĝoj en Pollando kreskas ĉiujare de pli ol 10 jaroj. En la avanularo restas Germanio, Francio, Italio kaj Nederlando. Kune kun ĉi lastaj landoj Pollando respondecas pro preskaŭ 72 procentoj de la tuta unia produktado de fromaĝoj. La donitaĵoj de la unia statistika oficejo konsideras ĉiujn fromaĝspecojn agnoskitajn en la Unio.
En la 2023-a jaro el inter 10,6 milionoj da tunoj da fromaĝoj produktitaj en la tuta Unio eĉ 7,6 milionoj da tunoj devenis el ĉi tiuj kvin landoj. Laŭ la donitaĵoj de Eurostat en 2023 en Pollando oni produktis 976 milionojn da tunoj da fromaĝo, kio signifis kreskon je 50 mil tunoj kompare al 2022.

El la elsendo 05.02.2025. Legas Maciek – 01′ 04″

La usona Kongreso atribuis Orajn Medalojn, la plej superan usonan distingon, al 60 diplomatoj el 28 landoj, kiuj savis judojn dum holokaŭsto. Inter ili troviĝas kvin poloj, inkluzive de diplomatoj ligitaj kun la tiel nomata Grupo de Ładoś. Tio estas Aleksander Ładoś, Konstanty Rokicki, Stefan Ryniewicz, Juliusz Kuhl kaj Henryk Sławik.
La unuaj kvar apartenis al la t.n. Ładoś-grupo el Berno, kiu kunlaborante kun judaj medioj disponigadis falsajn pasportojn kaj konfirmojn pri la civitaneco de latinamerikaj landoj al judoj minacitaj per ekstermo.
Henryk Sławik estis la delegito de la pola registaro en elmigrejo, kiu similmaniere estis helpanta – en kunlaboo kun i.a. József Antall – al personoj el Pollando, inkluzive judojn fuĝi al Hungario. Inter aliaj distingitoj troviĝas i.a. sveda diplomato Raoul Wallenberg, japana diplomato en Litovio Chiune Sugihara kaj grupo de vatikanaj kaj latinamerikaj diplomatoj, kiuj kunlaboris i.a. kun Ładoś-grupo.

El la elsendo 25.01.2025. Legas Milada – 01′ 36″

Kiel informas raporto de la Monda Ekonomia Forumo – WEF, 41 procentoj de la firmaoj en la mondo planas redukti la enlaborigitecon lige kun la aŭtomatigo de la taskoj fare de Artefarita Intelekto. La raporto bildigas, ke la plej novaj teknologioj, inkluzive de la genera AI signife transformas branĉojn kaj realigadon de la taskoj en diversaj sektoroj. La genera AI estas teknologio kapabla kreigi originalajn enhavojn – tekstojn, bildojn kaj aliajn materialojn – baze de simplaj komisioj de utiligantoj. Plej endanĝerititaj de maldungo estas poŝtaj operatoroj, plenumsekretarioj aŭ specialistoj pri salajroj.
Kvankam AI kondukas al limigo de la fizikaj laborpostenoj en iuj sektoroj la firmoj ne planas tutece anstatŭi homojn per maŝinoj. 77 procentoj de la enketitaj entreprenistoj intencas alikvalifikigi siajn laborantojn kaj altigi iliajn kvalifikojn en la periodo 2025-2030. Kvankam en multaj sektoroj laborreduktoj estas neeviteblaj la bezonateco je specialistoj ligitaj kun la evoluigo de AI dinamike kreskas. Preskaŭ 70 procentoj de la firmaoj planas dungi specialistojn kun kapabloj projekti kaj fajnigi AI-instrumentojn. Pli ol 62 procentoj serĉas personojn kapablajn efike kunlabori kun AI-teknologio.
Laŭ longdaŭra perspektivo la ŝlosila defio restas trovo de ekvilibro inter aŭtomatigo kaj konservo de konforma nivelo de enlaborigiteco.

El la elsendo 15.01.2025. Legas Maciek – 01′ 53″