Felietonoj

La heroo de nia nunsemajna felietono estas Paweł Edmund Strzelecki, la plej fama pola mondvojaĝanto, esploristo kaj malkovrinto. Li naskiĝis en 1797 en la malgranda loko Głuszyn apud Poznano. Jam kiel malgranda knabo li komencis revi pri foraj vojaĝoj, eble influite de la patro, kiu estis geografo. La financa situacio de la familio estis tamen grava obstaklo por realigi tiujn revojn. Komence Paweł Edmund Strzelecki elektis geografiajn kaj geologiajn studojn en Heidelbergo. Ne fininte ilin li revenis al la lando dediĉinte sin al la kolektado de rimedoj por estontaj vojaĝoj. Ebligis tion la posteno de administranto de la bienhavaĵoj de princo Franciszek Sapieha, post kies morto en 1829 Strzelecki heredis gigantan fortunon kaj obligis ĝin per sukcesa grenkomercado.   En 1831 Strzelecki forlasis Pollandon. Onidire kaŭzis tion amelreviĝo, laŭ aliaj fontoj timoj pri la reprezalioj post la kontraŭcara Novembra Insurekcio 1830-31, en kiu li partoprenis. Li havis tiam 34 jarojn. Laŭ iuj biografoj li daŭrigis geologiajn studojn en Edinburgo, laŭ aliaj fontoj ankaŭ en Oksfordo, kie krom geologio li studis petrografion, hidrologion, botanikon, antropologion kaj etnografion. En 1834 Edmund Strzelecki el Liverpulo komencis sian sciencan vojaĝon tra la mondo, kiu daŭris entute 9 jarojn ĉiujn kostojn kovrante el la propraj rimedoj. La unua celo estis la Norda Ameriko. Tie Strzelecki gvidis geologiajn, geografiajn, agronomiajn kaj etnografiajn esplorojn; i.a. li konatiĝis kun la setlejoj de la indianoj Huronoj kaj malkovris kuprotavolojn proksime al la lago Onatrio. En la jaroj 1836-38 li daŭrigis siajn sciencajn veturojn tra la Suda Ameriko esplorante la mineralajn tavolojn en Minas Gerais, vizitante la industriajn regionojn kaj farante meteologiajn esplorojn en Ĉilio, Argentino, Peruo, Urugvajo. De tie Strzelecki direktiĝis al Oceanio, vizitis Havajon, kie li gvidis vulkanologiajn esplorojn prilaborinte unu el la plej fruaj en la scienca literaturo priskibon de la vulkano Kilauea; li gvidis esplorojn ankaŭ sur Tahitio kaj Novzelando. La ĉefa tereno de la geologiaj kaj geografiaj esploroj de Paweł Edmund Strzelecki fariĝis tamen Aŭstralio, kiun li atingis fine de aprilo 1839. En la daŭro de 4 jaroj li faris el Sidnejo tri ekspediciojn en la profundon de la lando, tiam kiel brita punkolonio opiniata tereno danĝera kaj negastama. Dum la unua li malkovris oron apud Bathurst kaj en la valo de la rivero Clywd, sed tuj malkovroj laŭ peto de gubernatoro Georg Gipss estis kaŝitaj pro la timo pri ekscesoj inter ekzilitaj tien krimsetliĝantoj. Tion Strzelecki pripagis per la perdo de la nomo de ormalkovrinto, kiun dek jarojn poste malgraŭ protestoj akiris brito, Edward Hammond Hargraves. Dum la 2-a ekspedicio en 1940 Strzelecki malkovris kaj kiel la unua eŭropano esploris la plej altan ĉenon de la Orientaj Altaĵoj – Neĝajn Montojn kaj  konkeris ĝian plej altan pinton, baptante ĝin Kościuszko-Monto pro la simileco al Kościuszko-terŝutaĵo en Krakovo. Tiel la plej alta monto de Aŭstralio portas la nomon de la pola nacia heroo, komandanto de la kontraŭcara insurekcio el 1794. Ni menciu tamen, ke iu el la montopintoj en la Bluaj Montoj ricevis de Strzelecki la nomon de Adine, omaĝe al la forlasita en la lando amatino, Adyna Turno, kies patro pro ekonomiaj konsideroj elektis por ŝi alian edzokandidaton. Strzelecki ne forgesis sian amon skribante al ŝi leterojn el siaj vojaĝoj certigante pri neforgeso, en unu metinte floron plukitan ĉe Kościuszko-monto. Sed ni revenu al pliaj malkovroj de Strzelecki  dum la 2-a ekspedicio en la profundon de Aŭstaralio. Li malkovris tiam ankaŭ fekundan regionon inter la sudorientaj deklivoj de la Orientaj Altaĵoj kaj la marbordo,  kiun li nomis Gippsland. Pliaj geologiaj, geografiaj kaj topografiaj esploroj okazis sur Tasmanio, kie Strzelecki malkovris tavolojn de oro, ŝtona karbo kaj kupro. Li prezentis pravan hipotezon, ke la montoj de Tasmanio estas geologia kontinaŭaĵo de la Orientaj Altaĵoj kaj ke Tasmanio mem en ne tre fora geologia pasinteco estis apartigita de la kontinento. Post la reveno el Tasmanio okazis la tria ekspedicio en la profundon de Aŭstralio. Tiam Strzelecki prilaboris grandan geologian mapon de la malkovritaj terenoj. En 1843 – post 4 jara periodo en Aŭstralio – Paweł Edmund Strzelecki tra la Sudorienta Azio, Ĉinio, Hindio kaj Egipto revenis al Eŭropo. Dum sia 9-jara mondvojaĝo li vizitis ĉiujn kontinentojn, krom nekonata tiam Antarkto, navigante tra tri oceanoj kaj onidire kiel la unua pola ĉirkaŭnaviginte la tutan terglobon. Post la reveno al Britio Strzelecki estis bonvenigita  kiel heroo. Li fariĝis membro de la Reĝa Scienca Societo kaj de la Reĝa Geografia Societo. lI ricevis la titolon de la honorofica doktoro de Oksford-universitato. La reĝino Wiktoira distingis lin per du ordenoj, aŭstralianoj per lia nomo baptis montoĉenon kaj du pintojn, dezerton, riveron, naturrezervejon kaj urbon. Da tiuj lokoj kun la nomo Strzelecki estas multe pli. En Londono en 1845 Strzelecki eldonis geografian-geologian monografion de Aŭstralio kaj Tasmanio provizitan per grandformata (7,6 je 1,5 metroj) mapo. Ĉi tiu plej granda kaj elĉerpa kompendio alportis al li famon en la scienca mondo kaj dum multaj jaroj estis la baza verko pri Aŭstralio. Strzelecki estis persono tre popuara. Li havis multajn amikojn, ne mankis malamikoj. Li volonte helpis al homoj tion bezonantaj, ekzemple al irlandanoj dum la malsatoplago. Li laŭte kontraŭis la malbonan traktadon de indianoj en la Suda Ameriko firme kredante justecon kaj socian egalecon de ĉiuj homoj. Sep jarojn antaŭ sia morto Strzelecki renkontis sian vivamatinon, Adyna en Ĝenevo. Li estis jam malsana 69-jarulo kaj Adyna ankaŭ suferis malsanproblemojn. Nenio estas konata pri ĉi tiu renkonto krom tio, ke ŝiriĝis inter ili korespoda kontakto. Ĉiuj notoj kaj rememoroj de Strzelecki estis forbruligitaj,  saviĝis apenaŭ kelkaj leteroj kaj publikigitaj dum la vivo sciencaj laboraĵoj. Nenion diris pri tiu mistera momento la plenumanto de lia testamento, nekonata banka oficisto, heredanto de la tuta fortuno de Edmund Strzelecki. Paweł Edmund Strzelecki mortis en 1873 en Londono kaj tie li estis entombigita. 124 jarojn poste liaj korpaj restaĵoj estis venigitaj al Poznano kaj troviĝas ekde tiam en la kripto de la preĝejo de s-ta Adalberto (s-ta Wojciech).

El la elsendo 18.11.2016. Legas Barbara – 9’40”

Kelkfoje en niaj elsendoj ni menciis lastatempe la nomon „Itinero de la Aglaj Nestoj” pro la vizito kun grupo de polaj esperantistoj en la lokoj Częstochowa kaj Olsztyn [ĉenstoĥova kaj olŝtin]. Temas pri Olsztyn troviĝanta en la Krakova-Ĉenstohova Ĵuraso en la suda Pollando. La ruino de la fortreso en Olsztyn troviĝas ĉe la tre populara turisma itinero longa 163 kilometrojn inter Krakovo kaj Ĉenstochowa, ĉe kiu estas situantaj plimulto de la mezepokaj fortresoj kaj limgardejoj konstruitaj sur altaj kalkaj rokoj, gluiĝintaj al ili kvazaŭ la aglaj nestoj. Ili kreiĝis dum la regado de la reĝo  Kazimiro la Granda en la 14-a jarcento por protekti la limon de la Pola Reĝolando kaj ĝian ĉefurbon Krakovo kontraŭ invadaj planoj de ĉeĥoj. Ĝis nun plimulto de ili transdaŭris kiel vizitindaj ruinoj. Ne nur ili logas vizitantojn. Laŭe de la itinero troviĝas ankaŭ aliaj turismaj atrakciaĵoj, aparte naturaj kuriozaĵoj,  kiel rokaj geologiaj formacioj, kalkŝtonaj valoj kaj kavoj. Ne estas nia celo rakonti hodiaŭ pri ili ĉiuj aŭ mencii ĉiujn kastelojn, sed ekzemplodone la mezepoka kavalira kastelo en la loko Mirów apartenas al la plej malnovaj kasteloj en Pollando. Ĝis nun konserviĝis ruino de la supra kasteo, turo kaj fundamentoj de la malsupra kastelo. La troviĝanta en unu kaj duonkilometra distanco reĝa kastelo en Boblice per sia kompakta bulo kun defendomuroj, envetura pordego kaj turoj memorigas fabelkastelon. Same malnova kiel Mirów dum tri jarcentoj ĝi apartenis al la plej gravaj kasteloj en la Pola Reĝolando, sed ruinigita dum la 17-jarcenta atako de svedoj neniam ĝi reakiris iam birlon. Kastelo en Ojców detruita en la 17-a jarcento estas pli ol 700-jara, ĉar ĝi estis konstruita sur la fundamentoj de pli frua ligna-tera burgo. Ĝis hodiaŭ restis sole pordego, turoj kaj fragmentoj de la muroj. Ankaŭ nur en fragmentoj trandaŭris la kastelo en Rabsztyn, sed nun zorgas pri ĝi loka kavalira fratularo kaj kelkfoje ĝia ruino rolas kiel scenejo por la organizataj tie historiaj spektakloj. Ankaŭ la arkitektura panoramo de la kastelo en Będzin rolas kiel fono por historiaj kavaliraj turniroj, kiuj memorigas tempon, kiam gastis en ĝi i.a. rapidanta al Vieno helpire kontraŭ turkoj reĝo Johano la 3-a Sobeieski. Sed ni haltu ĉe la kastelo en Olsztyn proksime de Częstochowa. Onidire ekzistas subteraj tuneloj ligantaj ĝin kun la klostro ĉe la Hela Monto, sed temas nur pri onidiroj. Aliflanke sendube temas pri magia loko, do ne mirigas la  ligitaj kun ĝi legendoj pri la spirito de Maćko Borkowic, vojevodo de Poznano, vaganta ĉi tie noktomeze, kondamnita je malsatmorto pro intrigoj kontraŭ la reĝo. Pri ploranta infano kies voĉo aŭdiĝas dum ventblovaj vesperoj, ĉar ĝi fariĝis torĉa viktimo dum la sieĝo de Habsburg-trupoj kontraŭ la kastelon. Pri diablo  alprenanta la formon de nigra hundo loganta junknabojn per juvelaro. La panoramo de la altaĵo kaj la kastelo stimulas la imagon. La kastelo en Olsztyn estas unu el la plej interesaj kasteloj ĉe la Itinero de la Aglaj Nestoj iam gardanta la limon inter Silezio kaj la Krakova regiono kaj plenumanta ŝlosilan rolon inter la polaj kasteloj. Ĝi estis konstruigita komence de la 13-a jarcento kaj kelkdek jarojn poste plukonstruita laŭ ordono de reĝo Kazimiro la Granda. Detruis ĝin fine de la 16-a jarcento Maksymilian Habsburg pretendanta iĝi pola reĝo. Cent jarojn poste la detruon finefektivigis svedoj. La kastelaj muroj estis malkonstruitaj kaj parte utiligitaj por preĝejo konstruita en la 20-aj jaroj de la 19-a jarcento. La kastelruino en Olsztyn videbliĝas de malproksime logante la rigardon per soleca turo, superanta en la panoramo fone de rokoj ruinoj. La turo ne havis pordon kaj oni atingadis ĝian fundon per ŝnuro aŭ eskalatoro. En ĝi sen la eblo ĝin forlasi mortis la menciita Maćko Borkowic, kies spirito ĝis hodiaŭ fantomas ĉi tie.  La supreniro al la kastelo hodiaŭ estas agrabla promeno kun alrigardo al spirrabaj  panoramoj. Ĉe la piedoj  de la altaĵo etendiĝas malgranda urbeto unuflanke, aliflanke kalkŝtonaj rokoj surkreskitaj per verdaĵo. Ĝi estas preferata loko de fotistoj, eternigantaj novgeedzojn dum la nuptaj fotosesioj. Ĉe la piedoj de la kastelaltaĵo atendas surprizo por ŝatantoj de geologio, la mallonga vojo el la kalkoŝtonoj kun spuroj de la vivintaj tie antaŭ la jarmiloj amonitoj. Laŭ ĝi ni reveniru al Olsztyn kaj la tiea preĝejo de la S-ta Johano Baptisto. Ja ĝi estis konstruita el parto de brikoj el la malkonstruita kastelo sur la loko de forbrulinta ligna sanktejo en la jaroj 1722-29. La baroka, ununava preĝejo konstruita sur la plano de kruco havas du flankajn kapelojn. En la ĉefa malfrubaroka altaro troviĝas bildo prezenanta la bapton de Jesuo en Jordano. Unu el la kuriozaĵoj de la preĝejo estas la ne malkomponiĝinta korpo de iu el la partoprenantoj de Bar-konfederacio, militista organiziĝo de pola nobelaro kontraŭ la rusa imperio en la 18-a jarcento,  de iuj historiistoj opiniata la unua pola nacia insurekcio kontraŭ fremdaj potencoj. Kun batantaj koroj ni eniris la preĝejan subterejon por propraokule atesti la kurizaĵon. Kuriozaĵoj pli multas en Olsztyn, kaj al ili apartenas la tiea mekanika Kristnaska Kripeto kaj spektakle prezentata kun surprizaj efektoj la sieĝo de Olsztyn-kastelo fare de Maksymilian Habsburg. en la aŭtora laborejo de popola artisto Jan Wewiór, sed ali tio ni referencos aliokaze.

El la elsendo 04.11.2016. Legas Barbara – 8’11”

Kiel ni jam informis antau kelkaj tagoj, la 9-an de oktobro mortis havante 90 jarojn Andrzej Wajda, unu el la plej elstaraj kaj popularaj  polaj filmreĝisoroj, la kunkreinto de la pola filma skolo. Andrzej Wajda naskiĝis la 6-an de marto 1926 en Suwałki (la nordorienta Pollando). Lia patro estis profesia oficiro, kiu pereis en Katyń, pri kio tamen Andrzej Wajda eksciis nur en 1950. La patrino estis instruistino. La militon Andrzej Wajda pasigis en Radom (sude de Varsovio), kien estis delegita lia patro kiel profesia militisto. Tie Andrzej Wajda partoprenis konspiran lernadon, laborante i.a. kiel seruristo, staplisto, varportisto. Post la milito li studis en la krakova Akademio de Belartoj, kaj en 1949 li komencis studojn en reĝisora fakultato de la Lodza Filmlernejo. Sian filmistan karieron li komencis kiel asistanto de Aleksander Ford dum la kameraado de la fimo „Kvinopo de Barska-strarto”. La unua signifa periodo en la kreado de Andrzej Wajda datiĝas al la jaroj 1954-58, kiam kreigis liaj filmoj „Kanalo” kaj „Cindro kaj diamanto”. Tiuj filmoj estis specifa prikalkulo de Wajda kun la periodo de la 2-a mondmilito kaj havas samtempe firman lokon en la historio de la pola kinematografio, ĉar ili iniciatis la t.n. polan filmskolon. En la unua Wajda bildigas la lastajn momenton de la Varsovia Insurekcio 1944, kiam trupo de soldatoj de la konspira Landa Armeo klopodas traiĝi tra urbaj kanaloj al la defendanta sin ankoraŭ urbocentro. En la alia Wajda prezentas junan soldaton de Landa Armeo, kiu li komencas havi dubojn pri plia batalo kontraŭ komunistoj kaj kiel lastan taskon ricevas ordonon likvidi sekretarion de Pola Laborista Partio. En la sekvaj jaroj Wajda kreis pliajn bonajn filmojn „Lotna”, „Cindroj” kaj reĝisoris teatrajn spektaklojn, kiuj ne riptis la sukceson de la 50-aj jaroj. Turnopunkta estis la filmo „Ĉio vendenda” el 1968, rakontanta pri homo, kiu subite forpasis. Lia morto devigas enpensiĝi pri tio, kio li estis, kion li lasis, kia li restos en la memoro de tiuj, kiuj lin amis aŭ admiris defore. Tiu forpasinto estas tragike mortinta aktoro Zbyszek Cybulski, sed la filmo ne koncernas sole lin, sed la tutan filmkrean medion,  en kiu filmo fikcio miksiĝas kun la realo. Tiu filmo komencis la 10-jaran sukcesoplenan periodon,  en kiu Andrzej Wajda kreis la propran filmkolektivon „X-o”, fariĝis la prezidanto de la Societo de Polaj Filmistoj, realigis siajn plej gravajn teatrajn spektaklojn kaj kreis pliajn filmojn bazitajn sur la pola literaturo, kiel „Postbatala panoramo”, „Nupto”, „La promesita tero”, „Betularo”, „Fraŭlinoj el Wilk”. En plebiscito en 2015 por 12 plej bonaj polaj kaj eksterlandaj filmoj lige kun la 120-jariĝo de kinoarto preskaŭ 300 figuroj ligitaj kun la pola filmo agnoskis la filmon „La promesita tero” (baze de romano de Stanisław Reymont), kiel filmistan ĉefverkon de la tuta pola kinematografio. En la filmo, kiu aperis ankaŭ kiel televida filmserio tri amikoj Karol, Maks kaj Moryc (polo, judo, germano) establas fabrikon en Lodzo aspirante laŭeble rapide akiri fortunon. La sekvan periodon en la filmista kreado de Wajda, inaŭguris en 1976 la filmo „Homo el marmoro”, kiu samtempe inaŭguris la pli vastan fenomenon, tio estas Kinoarton de Morala Maltrakvilo, kiu estis la provo fari prikalkulon kun la komunista realo. Tiu filmo rakontas pri studentino de filmlernejo, kiu pretigas sian diplomfilmon pri iama heroo de socialismo.  Pro ĝia sekva parto „Homo el fero”, en kiu radioĵurnalisto estas direktita al la strikanta Gdanska Ŝipfarejo por fari kompromitigan raportaĵojn pri unu el la gvidantoj de la strikantoj Wajda ricevis en Cannes la Oran Palmon. Inter liaj sekvaj filmoj menciindaj estas i.a. „Danton” premiita de la franca Cezaro, „Sinjoro Tadeo”, „Katyń”. En septembro 2016 okazis speciala antaŭpremiera prezento de la lasta filmo de Wajda „Powidoki”, rakontanta la historion de avangarda pentristo Władysław Strzemiński el la 20/30-aj jaroj de la pasinta jarcento, kiu ne aprobas socrealismon kaj restas fidela al sia artista vojo”. Tiu ĉi filmo jam fariĝis la pola kandidato por la plej proksima Oskar Premio. Pli frue al Oskar-premio Andrzej Wajda estis komumita kvar fojojn. En 1976 pro „La promesita tero”, en 1980 „Fraŭlinoj el Wilk”, en 1982 „Homo el fero” kaj en 2008 pro „Katyń”. En 2-mila jaro la Usona Filmakademio premiis Andrzej Wajda per speciala Oskar-premio pro la tuto de lia kreado. Eble anstataŭ listigi longan vicon da premioj kaj distingoj de Wajda mian felietonan rememoron mi finu per la vortoj de Andrzej Wajda mem, kiu en intervjuo antaŭ 10 jaroj por la ĵurnalo „Rzeczpospolita” – lige kun sia 80-jariĝo – kiel gvidanto de sia Majstriga Reĝisora Lernejo klarigis la generacian ŝanĝon en la filmista lingvaĵo de malnovaj kaj novaj filmistoj. Wajda: „Tio estas tre interesaj homoj, kiuj kun facilo uzas la kameraon. Ni legis librojn, ni rezonis en literatura maniero. Ili senĉese rigardas televidilon aŭ komputilekranon. Ni eduko postulis respondi la demandon: „kiu estas la heroo de via rakonto. Kien li celas. Pri kio inteesiĝas. Ili, pli junaj, kelkfoje pri tiu demandoj forgesas kaj havas malfacilon gradigi emociojn”.

El la elsendo 14.10.2016. Legas Barbara – 7’39”

La lubuŝa regiono en la okcidenta Pollando transformiĝas en la polan vinproduktan centron. Kreskas tie la nombro de vitejoj, kreskas ankaŭ la vinprodutado. Ĝia tradicio radikas en la 12-a jarcento. La kultivad- kaj produktopaŭzojn kreis sole  militoj aŭ krizoj. Kvankam la vinproduktado okazis en diversaj regionoj en Pollando, ĉefe okupiĝis pri ĝi monakejoj. Malsame estis en la ĉirkaŭaĵoj de la urbo Zielona Góra, kie pri la vinproduktado zorgis burĝoj. Ĝis hodiaŭ la Lubuŝa regiono troviĝas en la unua vico de polaj vitkultivejoj kaj vinproduktistoj. En la sezono 2015/2016 finiĝinta la 31-an de julio la areo de komercaj vitejoj registritaj de la Agentejo por la Agrikultura Produktado egalis al 51, 56 hektaroj kaj konstante kreskas. Laŭ la Societo de Vinproduktistoj en Zielona Góra  ĉiuj vitejoj en la regiono okupas jam preskaŭ 200 hektarojn. Tamen ne ĉiuj ankoraŭ pretas por la komerca aktivado. La Lubuŝa regiono fieras aparte pri la plej granda vitejo en Pollando, la tiel nomata komunuma vitejo en Zaborze, en kiu 13 vinproduktistoj kultivas vitojn sur 35 hektaroj. Ĝiaj grundoj estas luataj de la Ŝtata Profesia Altlernejo en la loko Sulechów. La centro komencis funkcii en 2015 kaj okupiĝas ne sole pri la vitkultivado kaj vinproduktado. Eblas ĝin viziti kun ĉiĉerono rakontanta pri la sekretoj de la vinproduktado kaj ĝui la vingustumadon. La centro organizas ankaŭ konferencojn. La loka klimato favoras la vinprodukton. La vegeta sezono daŭras tie 180 tagojn kaj la meza jara temperaturo egalas al 8,5 celsiusaj gradoj. Tial en la Lubuŝa regiono pli bone ol aliregione sukcesas la kutivado de la vitspecio „vitis vinifera”. Kreiĝas tie unu el la plej bonaj en Pollando vinoj >pinot noir< kaj ŝaŭmvinoj. Inter noblaj specioj menciidaj estas i.a. riesling kaj chardonnay. Kiel ni jam kelkfoje informis en niaj programeroj pli frue dediĉitaj al ĉi tiu temo la nuntempa vinproduktado en Pollando komencis rekreiĝi en la komenco de la 21-a jarcento. Krom la regiono de Zielona Góra plej multaj vitejoj kreiĝis en la regiono de Krakovo kaj en Antaŭkarpatia regiono (la sudorienta Pollando). En la finiĝinta sezono en la tuta lando entute estis 103 registritaj vinproduktistoj. Unu sezonon pli frue estis  76. Ankoraŭ antaŭ 6 jaroj temis sole pri 20. Samtempe la ekonomia kalkulo elmontras, ke la malgrandskala produktado ne estas profitdona. Tial tiuj vitejoj, kiuj akiris jam firman merkatan pozicion grandigas siajn areojn. La forta pozicio de la regiono en la vinproduktado estas utiligata por reklami la regionon. Dum grandaj foiroj kaj porokazaj eventoj la regionaj aŭtoritatoj diskonigas la atingaĵojn de lokaj vinproduktistoj kaj tradiciojn de la regiono. Ĝia grava turisma produkto estas la Lubuŝa Itinero de Vino kaj Medo kondukanta tra objektoj ligitaj kun la vinproduktado kaj ĝiaj tradicioj. Sur la Lubuŝa Listo de Tradiciaj Produktoj troviĝas jam 58 vinoj dum ankoraŭ antaŭnelonge temis sole pri kvin. Ankaŭ tiu listo konstante grandiĝas.

El la elsendo 04.10.2016. Legas Maciek – 3’54”

La legantoj de  “National Geographic Traveler” la 6-an fojon elektis en plebiscisto 7 novajn vizitindajn lokojn, la tiel nomatajn „mirlokojn” de Pollando. La venkinto evidentiĝis  la lodza Planedario EC1, akirinte pli ol 19 procentojn de la voĉoj. Sekvis la vroclava  Hydropolis kun pli ol 11 procentoj de la voĉoj kaj  Itinero de Lignaj Preĝejoj en la regiono de Kozło en Lubuŝa vojevodio (la okcidenta Pollando) superinte 9 procentojn de la voĉoj.  La rivalado nunjare ne estis facila, ĉar en la 6-a eldono de la plebiscito oni proponis 32  lokojn el la tuta lando. Oficialaj rezultoj aperos en la oktobra numero de la revuo, eldonota la 23-an de septembro. Kiel dirite, la unuan lokon okupis la plej moderna Planedario, funkcianta en Lodzo, en la centra Pollando. Ekde la 8-a de januaro vizitis ĝin pli ol 100 mil personoj. En Eŭropo ekzistas nur unusola simila planedario en Lucerno. Sub la karakteriza kupolo kun diametro de 18 metroj troviĝas sfera ekrano kun la diametro de 14 metroj kun moderna projekcia sistemo 8K kaj sonaparataro certiganta la plej altan sonkvaliton. La lodza planedario organizas meze 40 prezentojn ĉiusemajne, plej grandan popularecon ĝuas tiuj, kiuj estas adresitaj al la lernantoj el Lodzo kaj la regiono. Faris tion en organizitaj grupoj   46 mil junuloj. Por viziti la sekvan mirlokon Hydropolis necesas direktiĝi al Vroclavo en la sudokcidenta Pollando. Dank’ al la inteligenta ekspozicio eblas kompreni la signifon de akvo en la ĉiutaga vivo,  malsuprenirante en la marprofundon, konatiĝante kun la historio de la akvoinĝenierio kaj aŭskultante fascinan rakonton pri la apero de akvo en la Kosmo. La trian lokon en la plebiscito por la plej vizitindaj lokoj de Pollando okupis itinero de lignaj preĝejoj en la regiono Kozło troviĝantaj en la lokoj Kępsk, Chlastawa, Kosieczyn en la okcidenta Pollando. Gotikaj-renesancaj preĝejetoj ravas per la harmonio de la konstrubulo, riĉaj internoj aromantaj per lakita ligno. La 23-kilometra itinero aparte estas atrakcia por biciklantoj, kiuj povas jen kaj jen halti laŭe de la vojo. Malfacilas preterpasi la 4-an mirlokon-2016 indiferente. Temas pri la Kultura-Kongresa Centro Jordanki en Toruń en la norda Pollando. Projektita de hispana arkitekto, Fernando Menis konstruaĵo en maniero efekta ligas diversajn stilojn. Jen temas pri la referencoj al la karakteriza por Toruno ruĝbrika gotiko, jen pri elementoj inspiritaj de la naturo. En ĝiaj internoj troviĝas du koncertaj salonegoj, vasta scenejo kaj konferenca infrastrukturo. Kiel laŭvica vizitinda loko estis elektita muralo rakontanta la historion de la Poznana kvartalo Śródka en la okcidenta Pollando. Sur la vivkolora muralo farita laŭ la tekniko 3D buntkolore logas malnovaj konstruaĵoj kaj rigardanto facile retrovas karakterizajn figurojn kiel principon aŭ urbotrumpetiston.La 6-a loko en la plebiscito donas la ŝancon intimi kun la naturo. En la regiono Roztocze en la orienta Pollando troviĝas malgrandaj, sed bruetaj mikroakvofaloj Szumy. Ilia historio radikas en triaso, kiam la tektonaj deformiĝoj kreis la rokajn faŭltojn. La promeno laŭe de la riveroj Tanew aŭ Jeleń senstreĉigas kaj invitas profundiĝi en ĉirkaŭajn arbarojn. La sepan kaj la lastan lokon en la nunjara plebiscito de la legantoj de  “National Geographic Traveler” okupis la Geoparko Mużakowo-Arko en la okcidenta Pollando. La iamaj fosaĵoj post la minejo de la bruna karbo plenigitaj de  akvo transformiĝis en koloririzantajn akvenojn. La promeno laŭ la 5-kilometra itinero Malnova Minejo Babina ebligas nudokule konstati, kiel la naturo reakiras la ŝanĝitan de la homo medion.Reprezentantoj de ĉiuj lokoj venkintaj en la 6-a eldono de la plebiscito por la plej vizitindaj lokoj de Pollando-2016 renkontiĝos meze de oktobro dum aparta solenaĵo kadre de la foiro World Travel Show.

El la elsendo 16.06.2016. Legas Barbara kaj Tomek 

Unu el la plej grandaj atrakciaĵoj de Opole-regiono – en la sudokcidenta Pollando – kaj unu el ĝiaj plej interesaj kasteloj estas Kastelo en Moszna [moŝna]. La famon ĝi dankŝuldas al sia fabeleska aspekto. Ĝi disponas pri  365 ejoj, 99 turoj kaj turetoj. De proksime kapturniga estas riĉo de fasadaj ornamelementoj – kolonoj, ornamaj fenestrokadroj, rozetoj, kapoj, fantaziaj animaloj. La unua baroka konstruaĵo en Moszna kreiĝis en la 17-a jarcento, sed bedaŭrinde ĝi tutece forbrulis en 1898. La kastelo estis tamen rekonstruita, kompletigita per novgotika orienta alo kun oranĝujo. Malgraŭ sia nomo >kastelo< prefere temas pri palaco, ĉar la konstruaĵo ne havas defendomurojn, ĉirkaŭantan fosaĵon, ĝi havas neniujn fortresajn elementojn, fine ĝi ne kreiĝis en la mezepoko, sed en la 19-a jarcento. Ni tamen daŭre apliku la uzatan nomon.  La kastelo estas ĉirkaŭita per parko kun oftaj grupiĝoj de rododendronoj. Ilia bunta florado en aprilo kaj majo sub la nomo „Festo de Azalio” logas vizitantojn kaj turistojn, ankaŭ muzikŝatantojn pro la organizataj tie koncertoj kaj recitaloj.  Ili daŭras la tutan jaron, somere tamen la kultura oferto riĉiĝas kante je ekspozicioj, renkontiĝoj kun interesaj homoj, temeventoj, recitaloj.  Ĉiekaŭ 100-hektara parko kun panorama stilo ne havas difinitajn limojn ĉe siaj randoj ligiĝante kun la ĉirkaŭaj herbejoj kaj arbaroj. Tra ĝia centro kondukas belega tilia aleo laŭe de kiu videbliĝas francstilaj konstruaĵoj kaj nederlandeskaj kanaloj laŭ kiuj iam eblis remi per boatoj. Ĉe ĝia maldesktra flanko troviĝas lageto kun insulo, sur kiu kreskas kanadaj pinarboj. La ĉarmon kompletigas delikataj, aĵuraj pontetoj. La parka plantaro estas tre varia konsistante el dek kelkaj specioj de arboj kaj arbustoj, kelaj tre maloftaj en Pollando. Promenante eblas renkonti ruĝajn kverkojn, kaŝtanarbojn, tiliojn. Plej forte impresas la menciitaj pli frue florantaj rododendronoj. En negranda disanco disde la rezidejo en la staloj de Tiele-Winckler ekde 1948 troviĝas ĉevalbredejo de arabsangaj kaj pursangaj anglaj ĉevaloj. Eblas lerni tie la rajdadon aŭ uzi la okazon por plezuveturado somere en koĉeroj, vintre en sledveturiloj. Moszna kiel vilaĝo estis menciata jam en la mezepko, onidire ĝi apartenis al religia kavalira ordeno de Templanoj, sed poste ĝiaj posedantoj plurfoje ŝanĝiĝis. En 1866 aĉetis la rezidejon Hubert von Tiele-Winckler. La familio ne havis aristokratajn radikojn. Ĝia antaŭulo Franz Xavier Winckler en la unua duono de la 19-a jarcento estis simpla ministro, sed tre talenta. Post la lernado en Tarnowskie Góry [tarnovskie gury] li fariĝis minista estro kaj poste administranto de la minejo Maria en Miechowice [mjeĥovice]. La edziĝo al la vidvino post ĝia posedanto kaj la ekonomia talento kaŭzis, ke li fariĝis homo riĉa kaj eĉ akiris noblecon. Plian signifon la familio akiris pro la edziniĝo de filino de Franz al leŭtenanto Hubert von Tiele. Tiam ambaŭ familigoj kunigis siajn nomojn kaj blazonojn. La elkonstruita de Hubert von Tiele-Winkler kastelo fariĝis la familia rezidejo en Moszna i.a. kun la celo reliefigi la signifon de la familio kaj ĝian potencon.  La konstrulaboroj daŭris nur tri jarojn kaj tiu daŭro fariĝis rekte legendeca. Komencis cikuli anekdoto, ke la posedanto paktis kun diablo. Per tio estis klarigataj pli postaj tragikaj kaj misteraj eventoj. Nun la kastelo en Moszna estas destinita ekskluzive por turistoj kaj miloj da ili celas la >kastelon de dormanta reĝidino<. Eblas viziti ĝin kun ĉicerono en malgrandaj grupoj. La itinero kondukas i.a. tra antiveca manĝejo, blanka kaj nigraj salonoj, iama balsalonego, oranĝujo, kabineto de la grafo kaj kapelo.  Por la vizitantoj estis disponigitaj du el la plej grandaj kastelaj turoj. De ilia supro etendiĝas spirraba alirigardo al la parko kaj la panoramo de Opava-montaro. Dum bela vetero videbliĝas la ĉeha montopinto Praavo. Vizitante la internojn de la kastelo necesas streĉi la imagopovon, ĉar el ĝiaj pompaj internoj preskaŭ nenio konserviĝis. Dum la 2-a mondmilito ĝi ne estis detruita. Ĝia lasta posedanto forlasis ĝin printempo de 1945. Poste garnizonis tie rusaj militistaj trupoj. Tiam la interno estis priŝtelita kaj ruinigita kaj sur la kastela korto estis forbruligitaj ĝiaj internaj elementoj kaj la tuta arkivo de la familio Tiele-Winkler. Konserviĝis ĉefe firmaj elementoj de la internoj – kamenoj, lignaj murdekoraĵoj, plafonaj kasonoj aŭ enmasonitaj ŝrankoj de la iama biblioteko. La iaman aspekton prezentas  fotoj, laŭ kiuj eblas ekkonscii pri la pompo de la iamaj internoj. Antaŭ kelkaj jaroj la infrastrukturo de la kastelo estis ordigita kaj disponigita al vizitantoj. Viziteblaj ĉambroj denove ravas per elegantaj kaj stilaj internoj, al la konserbviĝinta mirakle objektoj aldoniĝis novaj. La kastelo invitas al sia hotelo kaj restoracio.

El la elsendo 10.06.2016. Legas Barbara  – 7’21”

La heroo de nia hodiaŭa felietono estas profesoro Henryk Jordan, la homo kies vivcelo esti certigi sanon kaj ĝojon al infanoj kaj gejunuloj pere de ludoj en freŝa aero, en la subĉiela sunbrilo. Lia nomo al pli vasta publiko en Pollando estas konata en la adjektiva formo, Jordanowski epitetanta parkojn kaj ĝardenojn por infanoj kaj gejunuloj, kiuj en libera spaco povis praktiki diversajn specojn de aktiva ripozo, sportemo kaj distro. La unua ĉi-speca areo, difinata kiel Parko kreiĝis en Krakovo antaŭ 127 jaroj. Henryk Jordan estis kuracisto, socia aganto kaj pioniro de la fizika, korpa eduko en Pollando. Li naskiĝis la 23-an de julio 1842 en Przemyśl (la sud-orienta Pollando) en la nobela familio. Mortis la 18-an de majo 1907 en Krakovo. Lia komenca kaj gimnazia lernado okazis  en la urboj Tarnopol  kaj Tanów, sed en 1862 li forveturis al Triesto, pro la forigo el la lernejo pro la partopreno en patriota manifestacio. Tie unu jaron poste li faris kun distingo abiturientan ekzamenon en la itala lingvo. La medicinajn studojn li komencis en Vieno, daŭrigante ilin en la krakova Jagellona Universitato. Li finis ilin en 1867 per finekzameno, sed malsano malebligis al li subiĝi al ekzameno diplomiga, kiun li faris tri jarojn poste. Dum tiuj tri jaroj li estadis en Berlino kaj Novjorko, kie la unuan li konatiĝis kun gimnastiko por junaj virinoj kaj knabinoj (Linga-sistemo). Tio  decidis pri lia posta aktivado. Dum la estado en Usono Henryk Jordan komencis akuŝigistan kaj ginekologian praktikojn. Poste li gvidis praktikojn en Britio kaj Germanio. Post la akuŝigista praktiko en Vieno li estis invitita kiel asistanto al la katedro de ginekolgio kaj akuŝo en Krakovo. Kelkajn jarojn poste li komencis privatan kuracistan praktikon. Li akiris renomon kiel ginekologo, akuŝigista specialisto, universitata lekcianto. En 1980 li estis nomumita profesoro de la Jagelona Universitato, du fojojn plenumate la dekanan funkcion. Inter liaj verkoj multas medicianaj lernolibroj kaj libroj popularigaj. Li samtempe engaĝiĝis en la funkciadon de multaj insitucioj ligitaj kun medicino. I.a. li gvidis la krakovajn Ginekologian Societon, Kuracistan Societon. Li kreis Societon por la Sanprotekto kaj Societon por Kuracista Interhelpo. Li establlis kaj redaktis „Higienan Revuon”. Dank’ al liaj klopodoj en lernejojn oni enkondukis la devigajn lecionojn de gimnastiko kaj kuracistan protekton. Li mem gvidis en la krakova universitato kursojn por instruistoj pri la fizika edukado. En 1906 li fariĝis membro de la Plej Supera Sanitara Konsilio en Vieno. La personaj tragedioj,  la morto de la edzino kaj infano, puŝis Henrikon Jordan al la socia agado. I.a. ekde 1881 ĝis la morto li estis urbokonsillisto de Krakovo, li estis deputito el la krakova regiono por Galicia Landa Sejmo. Li estis prezidanto de la Societo de Instruistoj de Superaj Lernejoj, de la Muzika Societo, de la Koruso por la Metiista Junularo. La plej granda verko de Jordan estis la unua en Eŭropo publika parko de distro kaj movludoj  por infanoj ĝis la 15-a vivojaro elkonstruita en la ekorda daŭro de unu jaro kaj funkciigita en 1889. La establokostojn kovris Jordan mem petate urbon nur pri elkonstruo de fosaĵo ĉirkaŭ ĝi kaj de ponto super la rivero Rawa. Oni plantis ĉeeokaze sur la disponigita de la urbo postekspozicia tereno kelkajn mil arbarojn. Ekde la komenco ĝi ricevis la nomon Urboparko de doktoro Henryk Jordan. Temis pri moderna institucio de eksterlerneja eduko koncentriĝanta pri kolektiva kaj individua eduko de infanoj, ofertanta al la partoprenantoj diversajn formojn de la aktivado. Komence la ĉefan atenton oni donis al gimnastiko, poste tute aparte al piedpilko, kio ligiĝis kun la interesiĝo de profesoro Jordan pri metiista junularo, eduke negeltita kaj senigita je kiu ajn distro.  Sur la tereno de la parko troviĝisi baseno, 12 sportplacoj, ĉiu kun alia destino, sanvojetoj. Eblis tie ekzerci leĝeratletikon kaj gimnastikon. En la Parko funkciis ankaŭ salonoj por okupoj kaze de malbela vetero, funkciis krome lignaĵista, tornomaŝina, serurista laborejoj. La junuloj praktikis kultivadon de legomoj kaj floroj. Ĉiujn okupojn gvidis instruktoroj-fakuloj kaj junulaj prezidantoj komence elektataj de d-ro Jordan, poste de la junuloj mem. Profesoro Jordan  rekte partoprenis la funkciadon de la Parko vizitante ĝin ĉiutage,  organizante kaj persone zorgante pri la entreprenataj agadoj. Laŭ lia iniciato oni starigis tie 44 monumentojn de elstaraj poloj, kiuj celis – inkluzive de la organizataj de prof. Jordan prelegoj – la patriotan edukon de infanoj kaj gejunuloj. Li  plurfoje emfazis, ke la devo de ĉiu, kiu formas junan generacion estas zorgi pri taŭga elekto de sportludoj, kiuj decidas pri la fizika, ankaŭ patriota eduko. En siaj ludproponoj li estis referencanta al la historio memorgante i.a.  kavalirajn turnirojn, dancparadojn kaj aliajn iom forgesitajn ludformojn. Disvastigante higienan vivmanieron li ne limiĝis al la movokupoj, sed organizis vaste konceptitan socian agadon, kiu estis adresita al. la  lerneja, laborista kaj kamparana junularo.  La ĉefverko de d-ro Jordan fariĝis imitmodelo, kiun en la tuta Eŭropo oni admiris kaj imitis. Eksterladaj gastoj vizitante Krakovon estis venantaj ankaŭ  al la Parko por konatiĝi kun la tuto de ĝia agado. La ideo de Jordanowski-ĝardenoj reviviĝis postmilite. Tiu, kiun mi mem memoras el la infanaĝo, kiun frekventis familiaj infanoj nunjare solenas sian 65-jariĝon.

El la elsendo 03 .06.2016. Legas Barbara  – 8’03”

En la listo de la Pola Kulturheredaĵo rekte antaŭ la registro de Esperanto kiel portanto de la E-kulturo estas menciita Procesio de Dia Korpo en Łowicz, sudokcidente de Varsovio. Lastĵaŭde ĝi okazis en la Katolika Eklezio la 752-an fojon. La Dia Korpo estas unu el la plej gravaj festoj. En Pollando la publika konfesdeklaro pri la ĉeesto de Kristo en la Plej Sankta Sakramento estis solenita la unuan fojon en Krakova Diocezo en 1320, kaj ekde la fino de 14-a jarcento ĝi estas celebrata en ĉiuj diozcezoj. Polaj amaskomunikiloj informis ankaŭ pri la nunjara amasa partopreno en tiuokazaj procesioj kun la Plej Sankta Sakremanto, sed la plej pompa, plej rigardokapta procesioj okazis ĝuste en Łowicz (ŭoviĉ). Laŭ arkeologiaj esploroj jam frumezepoke (la 12-a/13-a jarcentoj) en la loko de la nuna kastelruino en la urbo troviĝis ligna-tera burgo, kiu pro la situo apud la rivero Bzura havis gravan strategian signifon. La plej malnova mencio pri Łowicz (Loviche) devenas el la papa bulleo Innocento la 2-a, konfirmanta la rajton de arkiepiskopoj de la unua ĉefurbo de Pollando, Gniezno – al. la tieaj havaĵoj. Lastĵaŭde pli ol 100 personoj en popolaj kosutmoj en la amasa akompano de samkredantoj, vizitantoj kaj turistoj partoprenis la Dikorpan procesion. Kiel reliefigas etnografoj el Łowicz-muzeo, la portataj tiutage vestoj estas io pli ol la popola kostumo uzata de folkloraj ensembloj. La karakterizaj buntaj zonstriaj vestoj estas ankaŭ nun fiere portataj dum la solenaĵoj ne sole religiaj, sed ankaŭ ŝtataj kaj familiaj kaj ili konsistigas gravan elementon de la identeco kaj etna aparteno. Ekde 2014 la Dikorpa Procesio en Łowicz troviĝas sur la Pola Listo de Kulturheredaĵo. Kiel informas la Nacia Instituto la solenaĵo okazas laŭ la kultivata de almenaŭ 100 jaroj senŝanĝa tradicia formo. Post la s-ta meso en la loka katedrala baziliko ekmoviĝas la procesio al. kvar altaroj ĉirkaŭe de la Malnova Foirplaco. La kutimo ŝuti florojn kaj florpetalojn antaŭ la portata subbaldakene Plej Sankta Sakramento, la portado de standardoj, parohaj flagoj, sanktulbildoj kaj sanktulfiguroj en la familioj en Łowicz estas transdonata de generacio al. generacio. La tutaj familioj engagiĝas en la dekoradon de altaroj, portadon de la paroĥaj standardoj, figuroj kaj sanktulbildoj. Temas por ili pri granda honoro kaj distingo. En multaj familioj temas pri longdaŭra tradicio – okazas, ke iuj personoj de pli ol 50 jaroj partoprenas la organizadon de la festo. Same kiel kaze de ĉiuj aliaj procesioj ili direktiĝas al kvar altaroj, ĉe kiuj oni haltas preĝante kaj aŭskltante legatajn aŭ kantatajn fragmentojn de kvar evangelioj, ligitajn kun starigo de Eŭkaristio. Ĉiun altaron prizorgatan de aparta socia rondo, fratularo, metiistaro ornamas floroj, betulbranĉetoj. Multaj kredantoj kunportas hejmen tiujn plantajn ornamaĵojn de la altaroj kun la kredo, ke ili certigos al. la hejmo protekton kaj bonstaton. Post la ekleziaj solenajoj sur standoj ĉirkaŭe de la Malnova Foirplaco de Łowiecz ankaŭ nunjare la lokaj metiistoj prezentis siajn metiartaĵojn. La vizitantoj povis partopreni mallongetajn kursojn pri la potfarado, salikbranĉeta korboplektado, skulptado. Ili povis krome ekscii kiel kreiĝas famaj lokaj papereltondaĵoj, silkpaperaj ornamaĵoj, brodaĵoj, puntaĵoj kaj fine eblis admiri folklorajn ensemblojn el la tuta regiono.

El la elsendo 27.05.2016. Legas Barbara  – 5’04”

Politikaj kampanjoj, balotoj, starpunktoj, perspektivoj estas temo, kiu almenaŭ en Eŭropo fantomas en ĉiu angulo. Sed kiel skribas Tuomo Grundström en sia enkonduka artikolo al la aprila „Esperantolehti” „Esperanta Finnlando” rilate al la politika situacio en la lando post la  balotoj de antaŭ unu jaro „Nia Esperantujo ne estas regata de ŝtataj organoj, sed influas kion ili faras kaj favoras. Tio estas nia esperantista intereso”. Nu, verdire mankas por mi precipa ekspliko kiel Esperantujo influas la ŝtatajn organojn, kvankam evidente, ĉi-rilataj ekzemploj ne mankas. Sufiĉas memorigi ekzemplodone Pollandon, en kiu dank’ al esperantistoj E-o ektroviĝis sur la pola listo de la kultura heredaĵo, kaj dank’ al iliaj klopodoj Unesko dum sia novembra Ĝenerala Asembleo akceptis la proponon de la  polaj aŭtoritatoj, ke sub Unesko-patroneco estu solenata en 2017 Zamenhof-Jaro. Se temas pri la ĝenerala politiko mi tuj devas konfesi, ke tio, kio okazas en Finnlando apenaŭ speguliĝas en amaskomunikiloj, ne nur polaj, sed ankaŭ ekzemple italaj, francaj, anglalingvaj. Mi citu do la opiniojn de Tuomo Grundström rilate tion, kiel en Finnlando oni vidas la eŭropan migroproblemon, aparte interesa temo al tiuj niaj aŭskultantoj, kiuj opinias sin subinformitaj politike per niaj du elsendoj semajne. Do kiel finnoj vidas la problemon? „Granda kaj akre pridisputata problemo fariĝis la ŝajne neatendita amasa rifuĝado en Eŭropon el krizaj areoj. Al Finnlando venis dum 2015 preskaŭ 33 000 rifuĝintoj petantaj azilon, pli multe ol sume iam antaŭe. Ke Finnlando ne fermis la limojn, kaŭzis kaj kaŭzas malakordojn interne de la registaro, el kies konsistigaj partioj „la finnoj” gajnis subtenon parte kontraŭante enmigradon. La registara perspektivo ja estas malfermeco al diverseco (kaj allogi produktivajn profesiulojn), sed la Eŭropan problemaron, kiun kaŭzas (ja dependas de vidpunkto) la kolonia kaj milita historio de Eŭropo mem, ĝi ne povis aŭ volis antaŭvidi”. Kun intereso mi legis tiuj ĉi vortojn de Tuomo Grundström, des pli ke ne ĉiunumere la przidanto de E-Asocio de Finnlando artikolas ekster la E-komunumaj temoj. Tiuj ĉi en la aprila numero ne mankas. La artikolo pri la julia somera kurso en Iilsami ĉefe estas interesa por finnaj esperantistoj, sed jam anonco pri la Aŭtunaj Tagoj en Taivalkoski – eĉ reference al la adiaŭa respondohoro de la Ĝenerala Direktoro de UEA, Osmo Buller vekas asociaciojn. Des pli interese estas konstati, ke la septembra evento sekvos padojn kaj paŝojn de la verkisto Kalle Päätalo,  ke i.a. oni konatiĝos kun fervojo dum la 2-a mondmilito konstruigita de germanoj, kiuj tiucele laboris militkaptitojn kaj kun multaj aliaj facetoj de Taivalkoski, kiun – kiel oni atentigas – ne ofte oni vizitas. Al la nunjaraj Aŭtunaj Tagoj oni aparte invitas eksterlandanojn. Al la propraj E-junuloj EAF proponas vojaĝstipendiojn en la alteco ĝis 400 eŭroj kondiĉe, ke la kandidatoj konas E-bazon kaj pretas raporti en la revuo post la vojaĝo pri sia partopreno en elektita araĝo. Maturaj esperantistoj estas plenkonsciaj ne nur kiel plenĝui sian esperantistecon, sed ankaŭ dividi siajn impresojn, sperton kun la aliaj. Modela aktivulo ĉi-rilate estas Jorma Ahomäki, kiu en la priparolata numero donas la atenton al la tri gravaj verkoj.  Du estas la gramatikaj verkoj – PAG de Kalocsay-Waringhien kaj PoMEGo de Wennergren, al kiuj la aŭtoro kuraĝige allogas la finnajn lingvouzantojn, argumentante ke „strukturo de la finna lingvo favoras ĝustan gramatikan uzadon en Esperanto”. La tria verko, kiun Jorma Ahomäki entuziasme rekomendas al la leganto de la revuo – ne plu komencanto, sed lingvoĝuanto estas  „Historio de la E-Literaturo” de Carlo Minnaja kaj Giorgio Silfer. Multas aliaj interesaj por la leganto informoj, sed ni lasu la aprilan numeron de „Esperanrolehti” por ekfoliumi la aprilan numeron de „La Revuo Orienta” de Japana Esperanto Instituto. La komenca sinprezento „Esperanto kaj mi” devigas la leganton salti al Meksiko, ĉar ĝuste Joaquin Rosilla Vega Acosta estas ĝia aŭtoro. Denaska esperantisto kaj patro de denaskuloj, kiu ne ĉesas miri „kiel la Esperantistoj reagas al la komunika afero”. Kiel li skribas „vere ni estas en iu nivelo de komuniko, ke ni sentas nin egalaj kaj simple la komuniko fluas kaj ni komprenas”. La revuo publikigas krome ĉi-numere du eseojn, kiuj rilatas  retrospekte al vizitoj en Eŭropo. Mizro Iwaya, la redaktoro de „Novaĵoj Tamtamas” traktas Zamenhofaĵojn en Vieno, dum Oda Komenco nostaligie rerigardas sian viziton en Slovakio de antaŭ 49 jaroj okazigitan en 1967 kadre de la trimonata vizito en Eŭropo. Ankaŭ en la periodaĵo de japanaj esperantistoj ni renkontas tre interesan rubrikon, dank’ al kiu eblas pli bone kompreni la rezonadon politikan, socian en la mondoparto, pri kiu eŭropaj amaskomunikiloj ne tre diligente raportas. Al tiuj kalkuliĝas informo pri nova dogana konvencio de la pacifikaj landoj, sed verŝajne al multaj eksterlandaj legantoj de la revuo aparte leginda estas la informo pri japanaj solvoj por akiri transfuzotan sangon. Tre proksime al mia hejmo estas la centra varsovia sangoprenejeo, sed evidentiĝas ke japanaj administrantoj de sangofero pli progresas logante al la sangooferado junulojn en la kafejoj kaj librejoj, tie aranĝante ĉambron por sangoofero. Mi certas, ke tiu artikoleto kaptos la atenton de nia redakcia kolego, Tomek – kiu de jaroj estas – kiel ni diras en Pollando – honora sangodonanto.

El la elsendo 24.05.2016. Legas Barbara  – 8’20”

„La grandeco de homo ne dependas de famo kaj mono, sed de tio, kion ĝi postlasis…” Tiujn ĉi vortojn enhavas la memortabulo sur la ponto, kiun dum jaroj pene konstruis pola kamparano, Jan Stach sen la uzo de pezaj vojkonstruaj maŝinoj. Ĉio komenciĝis en la 60-aj jaroj de la pasinta jarcento, kiam unu el la vojoj al lia mastrumejo en la loĝloko Zapaść forrabis la konstruata Rożnowskie-akvoreceptaklo (priindundanta vaste kampojn kaj vojojn), la alian iumomente baris for de la uzo najbaro transformante ĝin en la kultiveblan grundon. Komence Jan Stach siajn grundrikoltojn transportis al la bazaro en Nowy Sącz tra Rożnowskie-lago per boato. Fine li  decidis mem elkonstrui la pasejon super la profunde fluanta montara rojo kaj vasta ravino. Neniu kredis pri la sukceso de la entrepreno des pli, ke la lokaj aŭtoritatoj petitaj pri helpo rifuzis ĝin doni post la negativa ekspertizo de inĝenieroj. Tamen amatora pontokonstruanto ne deprimiĝis kaj tagon post tago, monaton post monato estis transportanta, aranĝanta kaj kuniganta ŝtonojn. Tiel kreiĝis konstruaĵo inda la romiajn akvoduktojn tiom fortika, ke povas preteveturi laŭ ĝi du grandaj aŭtormobiloj. La alteco de la ponto egalas al 16 metroj, la longo al 12 metroj kaj la vasto al 6 metroj. La ŝtonaj muroj ambaŭflanke de la ponto estas konstruitaj laŭ la linio de arko, certigante al la konstruaĵo necesan rigidecon kaj eltenemon. Admiron vekas du metrojn vasta kaj 3 metrojn alta tunelo barelvolba, sub kiu en la lagon Rożnowskie enfluas la rojo. La montara rojo dum intensa pluvo kapablas transformiĝi en rapidfluan riveron, sed ĝi ne endanĝerigas la konstruaĵon.  Por bremsi la rapidecon de la akvofluo sub la ponto la topografia deklivo de la rojfluejo estis malgrandigita, dum malantaŭ la pono la dekliva rojfluejo denove grandiĝas. Dank’ al tio aldone oni akiris eblecon forigi la troan akvon el la tunelo. Bremse al la fluanta akvo, aparte post intensaj pluvoj, rolas malmolaj rokoj de la karpatia fliŝo funde de la rojfluejo. La tuta rojo longas ĉ. unu kaj duonan kilometrojn.  Aldonendas, ke Jan Stach jam en la komenco de la entrepreno elkonstruis 500-metran vojon al sia mastumejo farante ĉion ĉi jam kiel homo multe matura. La eksterordinara persisto  de Jan Stach estis vaste priskribata. Kreiĝis pri li dokumenta filmo, estis verkita libro. Jan Stach kaj lia ponto famiĝis kaj transformiĝis en lokan atrakciaĵon ofte vizitatan de turistoj. Jan Stach mortis en 2011 havante 93 jarojn postlasinte ne nur ĉi tiun ponton. Li meritiĝis firmiginte kelajn lokajn vojon, li meritiĝis kiel agnoskita loka radistezisto, kiu – kio aparte gravas en la montara regiono – estis lokalizanta kaj konstruanta akvoputojn.

El la elsendo 30.04.2016. Legas Barbara  – 4’12”