Novaĵoj

Laŭ la plej novaj donitaĵoj de Eurostat el septembro 2025, rilatantaj al la antaŭa jaro, la meza aĝo, en kiu plenkreska infano forlasas la familian hejmon, egalis en la uniaj landoj al 26 jaroj kaj du monatoj. En Pollando temis pri 26 jaroj kaj kvin monatoj.
La analizo de la plej novaj statistikaĵoj kaj sociaj tendencoj bildigas generacion, kiu frontas ekonomiajn defiojn, kaj kiu ankaŭ redifinas la ideon de plenkresko. Por Pollando, la lando kun fortaj familiaj ligoj, tio estas signalo pri gravaj transformiĝoj kun baza signifo por la mastrumado kaj demografia estonteco.
La mapo de Eŭropo laŭ ĉi tiu vidpunkto estas klare dividita. Unuflanke troviĝas la nordiaj landoj, kie memstareco estas grava valoro subtenata de la ŝtato. Gvidas ĉi-rilate Finnlando, kie la infanoj forlasas statistike la gepatrojn en la aĝo de 21,4 jaroj. Sekvas Danlando (21,7 jaroj) kaj Svedio (21,9 jaroj). Ĉe la kontraŭa flanko estas ŝtatoj el la sudo kaj oriento de la kontinento. Al rekorduloj kalkuliĝas kroataj infanoj, kiuj forlasas la gepatran hejmon havante 31,3 jarojn. Sekvas slovakoj (30,9 jaroj), grekoj (30,7 jaroj), italoj (30,1 jaroj) kaj hispanoj (30 jaroj). En tiuj landoj estas fortaj familiaj ligoj kaj familioj ludas ŝlosilan rolon en komenco de la memstara vivo de la infanoj.
En Pollando kiel en aliaj landoj de la regiono la vojon al memstareco baras financaj problemoj, ĉefe ligitaj kun la deziro havi propran kaj ne luatan loĝejon. Aldoniĝas problemoj sur la labormerkato, ĉar malaltaj salajroj kaj provizora dungo limigas aldone financan memstarecon.

El la elsendo 10.10.2025. Legas Milada – 02′ 54″

Meze de septembro inter la lokoj Krynica Morska kaj Piaski estis solene inaŭgurita la unua en Pollando Observejo de Maraj Birdoj. Ĝi kreiĝis danke al vasta kunlaboro de multaj institucioj kaj individuaj subvenciantoj kun la societo „Drapolicz”. Tiu unika loko servas al naturkoniga edukado, ornitologia turismo kaj monitorado de maraj birdoj. La subvencio de la „Fondaĵo ORLEN por Pomerio” ebligos sciencajn laborojn dum la unuaj tri jaroj,
La lokalizo de la Observa Turo ne estas hazarda, ĉar tie ĉi pasas unu el la gravaj itineroj de migraj birdoj. La sabla bordo, sabla kordono de Vistulo tiuloke estas ĉirkaŭ 800 metrojn vasta, kio instigas birdojn tiajn kiel migrofalko, vilkrura buteo, alaŭdfalko, blua cirkuo, flugi super ĉi tiu malvasta terzono. La Observa Turo de Maraj Birdoj Drapolicz estas jam la dua observopunkto kreita de la Drapolicz-societo en Krynica Morska. La unua lokalizita sur la Pirata Monto servas por la nombrado de la migrantaj birdoj. Tiel Krynica Morska fariĝis la unika loko en la tuta lando, la unusola, en kiu eblas observi same spektaklecajn traflugojn de la kontinentaj birdoj, kiel ankaŭ maloftajn speciojn de maraj birdoj. La Observa Turo ebligas krome la obsrvadojn ankaŭ en malfacilaj veterkondiĉoj, ekzemple dum ŝtormoj, kiam super la maro aperas la plej interesaj specioj de maraj birdoj, kutime neobserveblaj de la bordo.

El la elsendo 10.10.2025. Legas Pamela – 01′ 54″

En sia plej nova raporto UNICEF informis, ke en la nuna jaro la unuan fojon la obezeco trafas pli da infanoj kaj junuloj ol la subnutro. La dokumento „Avidaj je profito, kiel la nutraĵa industrio trompas infanojn” kreiĝis baze de donitaĵoj el pli ol 190 landoj. Ĝi reliefigas, ke ekde la 2-mila jaro la subnutro de infanoj en la aĝo de 5 ĝis 19 jaroj malkreskis de 13 ĝis 9,2 procentoj. Samtempe la superpezo kreskis de 3 ĝis 9,4 procentoj en ĉiuj mondregionoj, escepte de la Subsahara Afriko kaj la Suda Azio.
Pro obezeco suferas ĉiu 10-a infano en la mondo, do ĉirkaŭ 188 milionoj da infanoj kaj junuloj. Unu el la kaŭzoj de ĉi tiu situacio, kiu endanĝerigas sanon, estas reklamkampanjoj pri altgrade alifaritaj nutraĵoj. La plej altaj indicoj de obezeco inter infanoj 5-19-jaraj rilatas al kelkaj insulaj landoj de Pacifiko, en kiuj la superpezo koncernas pli ol 35 procentojn de infanoj. Tiuj indicoj duobliĝis kompare kun la 2-mila jaro. Kaŭzis ilin grandparte ŝanĝo de tradicia dieto je importitaj malmultekostaj, altkaloriaj nutraĵoj. Granda elcento de obezeco aperas ankaŭ en multaj landoj kun altaj enspezoj, kiel Ĉilio, Usono, la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj.
La raporto avertas, ke la nutrokutimoj ne rezultas el personaj elektoj de infanoj, kvankam en aparta enketo, ili konfesis pri la logoefiko de koloraj reklamoj pri malsanaj nutraĵoj kaj dorlotmanĝaĵoj. Tio evidente ligiĝas kun malsana nutraĵmedio. Tial UNICEF alvokas registarojn kaj sociojn al urĝe entreprenendaj paŝoj. Inter ili estas konscia publika politiko kontraŭ interveno de la nutraĵindustrio. Temas ankaŭ pri fortigo de sociprotektaj programoj por kontraŭbatali mizeron kaj plibonigi financajn kondiĉojn de familioj en malfacila ekonomia situacio, por ke ilia dieto ne baziĝu sur ĉipaj, alifarataj kaj altkaloriaj nutraĵoj.
El la elsendo 30.09.2025. Legas Maciek – 02′ 26″

Laŭ Indekso de la Eŭropaj Fervojaj Stacioj 2025 Wrocław Główny, okupis la 1-an lokon en la kategorio de stacidomoj priservantaj malpli ol 50 milionojn da pasaĝeroj jare. En la ĝenerala klasifiko ĝi okupis la 2-an lokon en Eŭropo post la stacidomo Zürich Hauptbahnhof kaj antaŭ la stacidomoj Berlin Hauptbahnhof kaj London Paddington Station.
Prilaborante la Indekson oni pritaksas la fervorstaciojn laŭ la vidpunkto de iliaj servokvalitoj, komforto de pasaĝeroj, komerca kaj gastronomia oferto kaj ankaŭ konsiderante la kvaliton de infrastrukturo kaj novumajn solvojn por pli bona movebleco.
La starcidomo Wrocław Główny estis malfermita en 1857 kaj dum la 20-a jarcento estis plurfoje plukonstruita kaj modernigita. La plej ampleksa modernigo okazis lige kun la Eŭropa Piedpilkista Ĉampionado UEFA EURO 2012.
La Indekso estis prilaborta laŭ la mendo de Consumer Choice Center, internacia organizo okupiĝanta pri protektado kaj promociado de la rajtoj de konsumantoj. Ĝi publikigas raportojn kaj komparanalizojn pri diversaj sektoroj de la mastrumado, inkluzive de la fervoja transporto. Ĝia ĉiujara Indekso prezentas la plej bonajn eŭropajn stacidomojn laŭ la vidpunkto de pasaĝeroj kaj iliaj bezonoj.

El la elsendo 30.09.2025. Legas Pamela – 01′ 45″

Estas planite, ke ĉi-aŭtune ekfunkcios interaktiva urba ludo „Laŭ la spuroj de poloj en Zagrebo”. Ĝi popularigos la polajn-kroatajn rilatojn kaj la figuron de Adolf Moszinski, meritiĝinta por la kroata ĉefurbo, urbestro kun polaj radikoj. Informis pri tio Slaven Kale, historiisto kaj reprezentano de la pola malplimulto en Zagrebo. Ĉe la itinero de la urboludo troviĝas 7-8 lokoj, ĉe kiuj atendas solvendaj taskoj.
Komence ĉe tiuj lokoj deĵoros studentoj, sed oni jam planas specialan apon, por ke la itineron povu uzi ĉiuj interesiĝantoj en ajna momento. En la preparlaboroj partoprenas lekcianto de la pola filologio en la zagreba universitato kaj ĝiaj studentoj.
La patro de Adolf Moszinski devenis el la mezepoka pola familio Nałęcz kaj estis la urbestro de Zagrebo en la jaroj 1892-1904. Tiuperiode la urbo disfloris kaj moderniĝis ricevinte la akvoduktan kaj kanalizan retojn, multajn novajn stratoj. Dum la oficado de Moszyński kreiĝis kelkaj el la plej gravaj kulturaj objektoj de Zagrebo, kiel Artpavilono kaj konstruaĵo de la Kroata Nacia Teatro.
Dank’ al la pola ambasado en Kroatio, ĉe la Varsovia Strato en Zagrebo, kreiĝis murpentraĵo prezentanta la bildon de Adolf Moszinski, kaj en la apuda al la ambasado parko, kiu portas lian nomon, oni planas starigi lian buston.

El la elsendo 25.09.2025. Legas Pamela – 01′ 52″

Andrzej Bargiel, pola altmonta skiisto, altmonta kuristo kaj himalajisto post la konkero de Mount Everest la 21-an de septembro, kiel la unua en la mondo, entreprenis sukcesan skiadon revene al la bazo sen la uzo de oksigeno.
Tiu bravago estis laŭvica etapo de la aŭtora projekto “Hic Sunt Leones”, tio estas latina sentenco signifanta “tie ĉi estas leonoj”. Ĝi rilatas al nekonataj terenoj esplorataj de la Romia Imperio.
Kadre de la projekto ekde 2013 Andrzej Bargiel faris similajn revenskiadojn de la montopintoj Ŝisapangmo, Manaslu, Broad Peak, K2, Gaŝerbrum I kaj II, Laila Peak. Ĉi lastan revenskiadon de sur Laila Peak Andrzej Bargiel faris kun Jędrzej Baranowski.

El la elsendo 25.09.2025. Legas Barbara – 01′ 12″

En 2024 Pollando okupis la 6-an lokon en la mondo, kiel unu el la ĉefaj eksportantoj de presproduktoj. Laŭ International Trade Center (ITC) ni kovris 5,25 procentojn de la monda eksporto de tiaj materialoj, kun la valoro de 1,65 miliardoj da eŭroj, tio estas pli ol 7 miliardoj da zlotoj.
La plej granda komerca partnero de Pollando estas Germanio, kiu en 2024 aĉetis polajn presproduktojn kun la valoro de 804 milionoj da eŭroj. Sekvis Britio, Francio, Ĉeĥio kaj Usono.
En la pola eksporto dominas libroj kaj broŝuroj, kiuj konsisitigis preskaŭ la duonon de la venditaj eksterlanden presaĵoj; sekvis gazetoj kaj periodaĵoj. Imponaj estis la rezultoj atingitaj en niĉaj segmentoj de la polaj presejoj. Ekzemple la eksporto de kolorigeblaj infanlibroj kaj bildolibroj atingis la valoron de 51 milionoj da eŭroj. Tio certigis al Pollando la 5-procentan partoprenon en la monda merkato. En ĉi tiu kategorio Pollando estis la 4-a en la mondo kaj la 2-a en Eŭropo.
La sukceso de polaj presejoj ŝuldiĝas al kelkaj faktoroj, kiuj distingas ilin kompare kun la internacia konkurenco. Unuavice temas pri apliko de modernaj teknologioj en la produktoprocezo, alta kvalito de servoj kaj atrakciaj prezoj. Kvankam Germanio restas la ĉefa kliento de polaj presejoj, ĝia partopreno en nia eksporto en 2024 malkreskis je 10 procentoj. Samperiode pli dinamike evoluis la komercaj kontaktoj kun Britio kaj Usono.

El la elsendo 20.09.2025. Legas Gabi – 02′ 21″

En la proksimiĝanta studenta jaro 565 personoj el 26 landoj komencos studojn kadre de la programo Anders NAWA. La programo de la Nacia Agentejo por la Studenta Interŝanĝo, kies patrono estas generalo Władysław Anders, celas junulojn kun la Ĉarto de Polo aŭ la kun la pola kaj alilanda civitaneco. 440 personoj komencos bakalaŭrajn kaj 125 magistrajn studojn. En 2025 la unuan fojon en la historio de la programo stipendiitoj fariĝis civitanoj de Ĉilio, Ĉinio, Palestino, Paragvajo, Peruo kaj Sirio.
La plej multnombraj stipendiitoj devenas – kiel antaŭe – el Belorusio, Ukrainio, Litovio – krome el Ĉeĥio kaj Kazaĥio. La interesiĝo pri la programo kreskis inter la poldevena junularo el la Okcidenta kaj Suda Eŭropo kaj ambaŭ Amerikoj.
La stipendiitoj plej ofte elektas, kiel sian altlernejon, la Jagelonan Universitaton en Krakovo, la Varsovian Universitaton, Ekonomian Universitaton en Krakovo, la Ĉefan Komercan Altlernejon kaj la Universitaton de Maria Curie-Skłodowska. Plej ofte ili elektas kiel studobjekton administradon, informadikon, ekonomikon, medicinon kaj internaciajn rilatojn.
En 2024 la stipendiojn utiligis 619 personoj el 20 landoj. Ekde la komenco de la programo – en 2018 – la stipendiojn ricevis 5 300 personoj.

El la elsendo 20.09.2025. Legas Maciek – 01′ 42″

La projekto de restaŭro de la Fuorto X en Toruń – la norda Pollando akiris la usonan premion International Architecture Award 2025.
Ĉi tiun premion starigis antaŭ 20 jaroj Internacia Instituto Chicago Athenaeum kunlabore kun la Eŭropa Centro de Arkitekuro kaj Urbaj Studoj en Ateno. Ĝi celas demonstri la plej interesajn novajn konstruaĵojn, projektojn ligitajn kun panorama arkitekturo kaj spaca planado, aŭtoritajn de la plej bonaj arkitektoj aktivantaj sur la landa kaj samtempe internacia arenoj.
Ĉi-foje la agnoskon en la kategorio „Restaŭro” akiris polaj arkitektoj el la laborejo Archigeum en Bydgoszcz – la norda Pollando. La situanta en 2 kaj duonkilomentra distanco for de la urboplaco en Toruń Fuorto X kreiĝis en la jaroj 1889-1892 kiel malferma artlileria baterio. Ĝi estas konsistero de la Fortikaĵo Toruń, kiun formas pli ol 200 objektoj. La rekreo de la fuorto estis ebla dank’ al la devenantaj el la fino de la 19-a jarcent o historiaj konstruplanoj. Post la restaŭro ĝi plenumos la hotelan-konferencon funkcion.
La planata restaŭro de la fuorto kaj novaj konstruaĵoj estos realigitaj kun respekto por la ĉirkaŭanta naturo kaj kreskantaj tie arboj. La kunaŭtoro de la projekto estas i.a. Przemek Gawęda, kiu en 2023 fariĝis laŭreato de la prestiĝa konkurso 40 UNDER 40 kaj en la jaroj 2024, 2025 akiris la titolon Arkitekto de la Jaro en la konkurso de The Architecture Community t.e. Komunumo de Arkitektoj.

El la elsendo 20.09.2025. Legas Maciek – 01′ 51″

Ekde la eksplodo de la militkonflikto en Ukrainio, Pollando akceptis milionojn da ukrainaj civitanoj, inkluzive de infanoj. En la komenco ukrainaj lernantoj devis lerni la polan lingvon en lernejoj, en klasoj kun polaj lernanoj. Ili ricevis subtenon de interkulturaj asistantoj. Ekde la 1-a de septembro 2024 rilate la infanojn de ukrainanoj, legale loĝantaj en Pollando koncernas – same kiel la polajn infanojn – lernodevo.
Ĵus en la sociaj portaloj aperis postulo de la ukraina ambasadoro en Pollando Wasyl Bodnar, ke en la polaj lernejoj estu instruata la ukraina, kiel la dua fremda lingvo. Reage la aferprezentanto de la pola Ministerio por la Eksterlandaj Aferoj, Paweł Wroński memorigis, ke kvankam en la pola eduksistemo estas solvoj, kiuj tion allasas, sed la instruado de la ukraina kiel la fremda lingvo, apartenas al la kompetentoj de direktoroj kaj kuratoroj konforme al la lokaj bezonoj.

El la elsendo 10.09.2025. Legas Barbara – 01′ 23″