Novaĵoj

Sabate, la 26-an de aprilo en la unua ĉefurbo de Pollando, Gniezno okazos Solena Asembleo de la polaj deputitoj kaj senatanoj. La evento ligos al la Miljarariĝo de la Pola Reĝolando, kiam la Piastdinastia princo Bolesław Chrobry (Boleslao la Brava) surhavis la reĝan kronon.
La pola Sejmo proklamis la 2025-an kiel Jubilean Jaron ligitan kun la transpreno de la reĝinsignoj fare de la du unuaj reĝoj de Pollando, Bolesław Chrobry kaj sekve lia filo Mieszko la 2-a Lambert. Tio estis klara signalo por la tiama mondo, ke la juna pola ŝtato estas sendependa kaj suverena, ke komenciĝis la firmiĝado de ĝia pozicio sur la mezepoka mapo de Eŭropo, kiu el la princolando transformiĝis en la reĝolandon.
La publikaj solenadoj ligitaj kun la Miljariĝo de la Pola Reĝolando komenciĝis jam la 12-an de aprilo en Varsovio. Tiam laŭ la Krakowskie Przedmieście-strato moviĝis Granda Patriota Marŝo omaĝanta la Miljariĝon. Partoprenis ĝin ĉirkaŭ 100 mil personoj el la tuta lando. Similaj eventoj ligitaj kun la 1000-jariĝo de la Pola Reĝolando okazas ankaŭ en aliaj lokoj de la lando.
La evento havis ne sole historian dimension, sed estis ankaŭ la okazo bati rekordon, se temas pri la nombro de personoj samtempe dancantaj la paradan polonezon. La rekordo de la 2024-a jaro, kiun oni notis en Sokołów Podaski kiam dancis ĝin 635 paroj, estis brile superita. En Varsovio la faman polonezon de Wojciech Kilar el la filmo „Sinjoro Tadeo” dancis samtempe 1165 paroj. Ni aldonu, ke polonezo kiel la nacia pola danco estis registrita en la Reprezenta Unesko-Listo de la Kultuta Heredaĵo de Homaro en 2023-a jaro.

El la elsendo 20.04.2025. Legas Maciek – 01′ 59″

Al la plej grandaj atrakciaĵoj de Bruselo inter ĝiaj loĝantoj kaj turistoj apartenas populara Parko de miniaturoj, la t.n. Mini-Eŭropo. Eblas rigardi tie i.a. miniaturajn Eiffel-turon, Oblikvn Turon el Pizo aŭ la roman Koloseon. Ekde 2004 troviĝis en ĝi miniaturoj de Artus-korto kun fontano de Neptuno en Gdansko kaj Monumento omaĝe al Pereintaj Ŝipfaristoj de antaŭ la Gdanska Ŝipfarejo. Fine de marto aldoniĝis pliaj arkitekturaj miniaturoj el Pollando. Tio estas la Palaco sur insulo kaj Chopin-monumento el la varsovia Łazienki-parko.
Kiel diris la urbestro de Bruselo „Bruselo estas la ĉefa urbo de eŭropaj institucioj, sed gravas, ke oni kun ĉiu dividu la heredaĵon de diversaj kulturoj. Pola disaporo en Bruselo konsistas el 25 mil poloj, tial oni deziras kundivdi la kulturan heredaĵon de poloj, kiu estas enorme grava por la eŭropa identeco”.
La Parko Mini-Eŭropo estas unu el la plej gravaj turismaj atrakciaĵoj de Bruselo vizitata ĉiujare de 400 mil personoj. Troviĝas en ĝi miniaturoj de la plej gravaj kaj karakterizaj arkitekturaj objektoj el la uniaj landoj.

El la elsendo 20.04.2025. Legas Pamela – 01′ 32″

La 11-an de aprilo sur la tereno de la eksa germana koncentrejo por polaj infanoj en Lodzo okazos komuna karesma preĝo kaj trikilomentra peniga tramarŝo laŭ la stacioj de Malgranda Krucovojo. Jam la kvaran fojon ĝiaj partoprenantoj komencos ĝin ĉe monumento omaĝanta la martirologion de polaj infanoj „Krevinta Koro”. Tiu ĉi komuna karesma preĝo estas la okazo por kliniĝi kaj enpensiĝi pri la sufero kaj sorto de infanoj, la malgrandaj kaj senhelpaj viktimoj de la 2-a mondmilito.
La germana koncentrejo por polaj infanoj estis establita la 1-an de decembro 1942 kaj la okupaciinto tenis en ĝi polajn infanojn kaj junulojn en la aĝo de du ĝis 16 vivojaroj, kvankam – laŭ esploristoj – estis tie ankaŭ kelkmonataj beboj. En la koncentrejo administrata de germana krimpolico en Lodzo infanoj estadis en primitivaj vivkondiĉoj, sklave laboris, estis torturataj. Entute la estadon en la koncentre jo spertis de du ĝis pli ol tri mil infanoj, preskaŭ 200 pereis. En momento, kiam finiĝis la germana okupacio en Lodzo – la 18-an de januaro 1945 – en la koncentrejo troviĝis pli ol 800 junulaj malliberigitoj.

El la elsendo 10.04.2025. Legas Barbara – 01′ 47″

Varsovia Entreprena Instituto publikigis raporton de Maison&Partners kaj opinisonda forumo Ariadna pri la temo „Kun eŭro aŭ sen. Estonteco de la pola valuto”.
Rezultas el ĝi, ke 74 procentoj de la socio ne volas rezigni pri pola valuto favore al la komuna eŭro. Eĉ 48 procentoj de la respondintoj estas firmaj kontraŭuloj de ĉi tiu ideo. La esplorado elmontris samtempe, ke la subteno por eŭro en Pollando sisteme malkreskas. Se ankoraŭ en 2023 la enkondukon de eŭro subtenis 35 procentoj de poloj, komence de 2024 nur 31 procentoj. Nun la subteno egalas al nur 26 procentoj.
63 procentoj de poloj asertas, ke se en Pollando estus enkondukita eŭro ilia situacio malpliboniĝus. Nur 7 procentoj havas malsaman opinion. Preskaŭ duono de poloj vidas neniujn avantaĝojn pro la enkonduko de eŭro. Laŭ 74 procentoj de la respondintoj akcepto de eŭro ne havos signifon por la pola mastrumado.
Kontraŭ eŭro en Pollando estas 80 procentoj de virinoj kaj 66 procentoj de viroj. Inter enketitaj junaj personoj nur 24 procentoj subtenas la komunan valuton.
La enketado okazis inter la 8-a kaj 10-a de marto laŭ la metodo CAVI – Computer Assisted Web Interview.

El la elsendo 10.04.2025. Legas Milada – 02′ 06″

Unu jaron post la rezigno pri la hejmaj taskoj de lernejanoj en bazaj lernejoj la gepatroj kaj la klerigaj medioj esprimis sian decidan malkontenton kaj alvokis al revenigo de la malnovaj praktikoj.
La Tutlanda Societo de Estra Personalo de Klerigo okazigis opnisondadon. El ĝi rezultas, ke eĉ 81,2 lernejdirektoroj deklaras sin por revenigo de devigaj por lernejanoj hejmaj taskoj. Krome 89,1 procentoj asertas, ke rezigno pri la hejmaj taskoj influis negative la sinpreparadon de lernantoj al lernejaj okupoj. 69, 3 procentoj rimarkas en la ministeria decido limigon de sia instruista aŭtonomio, se temas pri elekto de didaktikaj metodoj. La aferprezentanto de la Asocio memorigis, ke jam ĉe la preparetapo de la ministeria decido la instruista sindiakto deklaris siajn dubojn akcentante, ke la hejmaj takoj evoluigas sistemecon kaj respondecon de infanoj kaj motivas ilin al profundigado de konoj. Samtempe oni reliefigadis, ke ne la hejmaj taskoj kaŭzas la troŝarĝitecon de lernantoj, sed tro da materialo en edukprogramoj.
Siajn rezervojn havas ankaŭ la gepatroj. En la ekzamenado de la firmao Research Partner 43 procentoj de la enketitoj deklaris sin kontraŭ la rezigno pri la hejmaj tasko, dum 39 procentoj subtenis ĝin. La atenton meritas ankaŭ esplorrezultoj pri la influo de hejmaj taskoj je la evoluo de lernantoj. Iuj analizoj reliefigas, ke ĉe junaj lernantoj la hejmaj taskoj elformas pozitivajn kutimojn, ĉe pli aĝaj influas vastigon de konoj kaj kapabloj.
La edukministrio promesis pritaksi la rezultojn, kiujn alportis la rezigno pri la hejmaj taskoj de lernejanoj. La koncerna analizo estas farota de specialistoj el la Ŝtata Instituto pri Edukesploroj.

El la elsendo 10.04.2025. Legas Maciek – 02′ 11″

En 2018 la Eŭropa Komisiono prezentis projekton de direktivo pri forigo de sezona horŝanĝo, tamen laboroj pri ĝi estis ĉesigitaj pro la pandemio. La aferprezentanto de la Eŭropa Komisiono, Anna-Kaisa Itkonen alvokis la polan prezidentecon en la Unio restarigi la diskuton pri la temo. La unuaj paŝoj estis faritaj. La pola ministro pri evoluo kaj teknologio Grzegorz Paszyk kontaktis ĉi-rilate la unian komisaron pri transporto Apostolos Dzidzikostas, kiu subtenis la polan prezidantecon. Li memorigis, ke laŭ esploroj 84 procentoj de eŭropanoj kontraŭas la horŝanĝon unuavice pro negativaj sekvoj sanaj kaj sociaj. La pola ministro deklaris, ke oni faras ĉion por restarigi la laborojn pri la direktivo, sed la ĉefa bremsanto estas la brusela burokrataro.
La ideo de la horŝanĝoj aperis fine de la 19-a jarcento kaj estis enkondukita la unuan fojon en 1916 fare de Germanio dum la 1-a mondmilito. En Pollando la horŝanĝo validis ekde 1977. Aktuale la sezonaj horŝanĝoj validas en 70 landoj. En Eŭropo la horŝanĝo ne validas en Islando, Turkio, Belorusio kaj Rusio. Ĉi-lasta lando rezignis pri horŝanĝo en 2011, Ĉilio en 2015, Brazilo en 2019.

El la elsendo 30.03.2025. Legas Barbara – 01′ 54″

Sciencistoj el la Filologia Fakultato de la Universitato en Lodzo (la centra Pollando) realigas la projekton „Esploroj pri la pola literaturo kiel instrumento helpanta integriĝi al pola kolonio en Aŭstralio”. Ĝi komenciĝis lastdecembre kaj daŭros ĝis novembro 2026.
La kunlaboro koncernas la polkolonian medion, unuavice en Novsudkimrio. Tie troviĝas unu el la plej multnombraj komunumoj de poloj kaj poldevenduloj eksterlande. Filologoj el Lodzo helpas en la instruado/lernado de la pola lingvo, en organizo de la porinfana instruado, en zorgo pri lingvokorekteco. Pere de ĉio ĉi ili firmigas ligojn de poldevenuloj kun Pollando kaj kontribuas al integriĝo de la polkolonia medio en Novsudkimrio. Ĉiumonate didaktikistoj kaj lingvistoj el Pollando gvidas rete 12-horajn konsultojn. Kadre de la projekto estas organizataj ciklaj, malfermaj poeziaj laborrendevuoj, dum kiuj la poldevenaj aŭtoroj rakontas, interparolas pri sia kreado. Interesiĝantoj povas partopreni laborrenkontojn pri prozverkado – verkoj epikaj, historiaj, nuntempoj – pri kio ili interesiĝas. Ĉiumonate okazas diskutoj pri libroj en iu el la literaturaj kluboj de Sidnejo. Estas organizataj renkontiĝoj kun polaj verkistoj kaj poetoj.

El la elsendo 30.03.2025. Legas Maciek – 01′ 36″

La svedaj aŭtoritatoj transdonis al Unesko petpostulon, ke la arkivo de la Pola Esplorinstituto en Lund ektroviĝu en la listo Memoro de la Mondo.
La kolekto konata en la sciencista medio kiel arkivo de la germana koncentrejo Ravensbrück konsistas el pli ol 500 raportoj de la eksaj malliberigitoj de diversaj germanaj koncentrejoj. La atestoj de sklava laboro aŭ medicinaj eksperimentoj estis verkitaj de loĝantaj en Svedio poloj en la jaroj 1945-46. La konsiston de la arkivo eniras ankaŭ fotoj, dokumentoj kaj personaj memoraĵoj. Parto de ili estas rigardebla en la kulturcentro Kulturen en Lund.
En 1945 miloj da malliberigitoj el germanaj koncentrejoj, inkluzive de multaj poloj, trafis al Svedio por la kuracado kadre de la kampanjo Blankaj Busoj de la Sveda Ruĝa Kruco. Multaj el ili parolis pole. La rolanta kiel tradukisto d-ro Zygmunt Łakociński, instruisto de la pola lingvo en la universitato de Lund, ekhavis la ideon ke ili verku siajn raportojn kaj mem engaĝiĝis por krei arkivon. Ĝi estis formaligita kaj ricevis la nomon Pola Instituto.
Laŭ Hakan Hakansson el la universitata biblioteko en Lund la arkivo estas unikaĵo en la monda skalo. Post la bitigo de la dokumentoj en 2017 la portalo Witnessing Genocide ĉiujare estas vizitata de ĉirkaŭ 10 mil personoj, kio estas tre multe konsiderante, ke temas pri arkivaj dokumentoj. La arkivo de Ravensbrück-koncentrejo estas unu el la plej multe konsultataj ĉi-specaj kolektoj en Eŭropo.

El la elsendo 30.03.2025. Legas Maciek – 01′ 58″

Lastlunde, la 24-an de marto en Pollando diversloke okazis omaĝaj solenaĵoj ligitaj kun la starigita en 2018 Nacia Memortago pri Poloj Savantaj Judojn dum la germana okupacio. La dato referencas al evento el 1944, kiam germanaj soldatoj pafmortigis Józef kaj la gravedan Wiktoria Ulm kaj iliajn 5 infanojn pro la kaŝado de 8 judoj. Dum la porokaza gazetara konferenco en Heschel-centro de la Katolika Universitato en Lublino Manuela Tulli, vatikanistino, ĵurnalistino de ANSA-agentejo konstatis, ke en la publika spaco oni malmulta aŭdas pri la savado de judoj dum la 2 mondmilito fare de poloj. Tiu scivakuo postulas plenigon same en la edukado, kiel ankaŭ en la internacia konscio. Aldonendas, ke la savado de judoj dum la 2-a mondmilito en Pollando estis minacita de germanoj per mortopuno. Manuela Tulli kunaŭtoras libron dediĉitan al la martira morto de la Ulm-familio. Pri ilia historio ŝi eksciis kolektante informojn por raporto pri helpo, kiun poloj donis kaj donas al ukrainanoj post la rusa agreso kontraŭ Ukrainion.

El la elsendo 25.03.2025. Legas Barbara – 01′ 42″

Biomonitorado de akvo en akvopurigaj centroj konsistas en daŭra observado kaj kontrolado de ŝanĝoj okazantaj en ĉi tiu medio. Jam de kelkdek jaroj pri akvopureco en diversaj lokoj de Pollando zorgas duvalvuloj. En Varsovio ekzemple temas pri „dungitaj” tiucele ok duvalvuloj. Ili estas forprenataj el la natura vivejo de puraj lagoj kaj poste dum du semajnoj adaptataj al la vivo en laboratorio. Unue, ekde nulo ĝis 100 procentoj estas difinata la grado de ilia konkomalfermiĝo, kiu atestas pri la nivelo de akvopureco. Sekve baze de aparta sentilo ligita al la konko eblas interpreti la ĉiutagajn rezultojn. Ekzemple 70 procentoj de malfermitaj konkoj signifas akvon trinkeblan. La rezulto ne povas subiĝi al 25 procentoj. Kutime en la akvopuriga centro unu duvalvulo troviĝas ĉirkaŭ tri monatojn, poste estas anstatŭigata de alia. Iuj revenas al la akvoreceptakloj, el kiuj ili estis prenitaj.
Jam de pli ol 30 jaroj en la kontrolado de akvopureco duvalvuloj funkcias en la urbo Stargard en la nord-okcidenta Pollando. Sed, duvalvuloj, tre impresiĝemaj je akvopoluado monitoras la akvopureconen krome en multaj aliaj lokoj en Pollando. Por la mezurado de akvokvalito en Pollando oni uzas ankaŭ popularajn fiŝojn, ekzemple barbiojn aŭ vimbojn.

El la elsendo 20.03.2025. Legas Maciek – 01′ 35″