Novaĵoj
100-jariĝo de la polkolonia organizaĵo en Germanio
Antaŭ 100 jaroj en Berlino okazis kongreso de la ĉefaj organizaĵoj de la pola komunumo en Germanio. Tiutage estis proklamita la statuto de la kreiĝinta tiam Asocio de Poloj en Germanio. Laŭ ĝia iniciato en 1933 en Berlino estis establita la Centra Banko de Polaj Kooperativoj, la t.n. Slava Banko, poloj organizis ankaŭ agrokomercajn kooperativojn, lernejojn, kulturajn asociojn, kaj artajn grupojn, ekz. korusojn kaj sportajn klubojn. La simbolo de la asocio fariĝis grafikaĵo prezentanta la fluon de Vistulo kun signita ĉe ĝi Krakovo. Aktuale inter la plej gravaj celoj de la Asocio de Poloj en Germanio estas reguligo de la institucia financado de la polaj organizaĵoj en Germanio analoge al tio, kiel Pollando financas la germanan malplimulton en Pollando, kompenso pro la posedaĵoj de la Asocio konfiskitaj en 1940 kaj revenigo de la statuso de la nacia malplimuto, je kiu poloj estis senigitaj en 1940 baze de la t.n. „Dekreto de Goering”. En la lastaj jaroj la Asocio de Poloj en Germanio reakiris unu el multaj konstruaĵoj konfiskitaj dum la milito. Temas pri „Pola Domo” en Bochum nun renovigata dank’ al rimedoj garantiitaj de la germana registaro.
El la elsendo 05.12.2022. Legas Maciek – 1′ 30″
Vortaro de Pola Ortodoksa Terminologio
La Fakultato de Ortodoksa Teologio kaj la Fakultato de Filologio de la Universitato de Bjalistoko komence de septembro prezentis “Vortaron de Pola Ortodoksa Terminologio”. Ĝi enhavas proksimume 4 mil artikolojn pri la religia vivo, moralo, kredo kaj la organizo de la Ortodoksa Eklezio. Temas same pri esprimoj radikiĝintaj en la pola lingvo, kiel ankaŭ pruntaĵoj el la greka kaj slavona lingvoj. La kolekto estis riĉigita per la kristana terminologio de antaŭ skismo 1054, parte komparita kun la terminologio de la Romkatolika Eklezio. La “Vortaro de Pola Ortodoksa Terminologio” estis pretigita en la papera kaj elektronika versioj. Ĝi ankaŭ enhavas sonmaterialon, kiu inkluzivas ĉiujn polajn terminojn kaj iliajn ekvivalentojn en la greka, slavona kaj la angla. Ĝis nun la pola ortodoksa terminologio ne estis ĝisfunde ellaborita, kaj laboroj ĉirkaŭprenis nur parton de esplorendaj temoj, kiel ikonografio, ritoj, liturgio kaj hagiografio.
El la elsendo 05.12.2022. Legas Maciek – 1′ 10″
Inflacio en la unia eŭrosfero
La inflacio en la eŭrosfero la unuan fojon en la historio superis 10 procentojn. Donitaĵojn pri la prezokresko en oktobro 2022 prezentis Eurostat. La konsumprezoj kreksis je 10,6 procentoj kompare al la dontaĵoj de antaŭ unu jaro. Eĉ kvar landoj de la Unio frontas inflacion, kiu superas 20 procentojn. La plej malfacila situacio estas en Estonio, kie la inflacio atingis 22,5 procentojn. En Litovio ĝi egalas al 22,1 procentoj, en Hungario – kiu estas ekster la eŭrosfero – al 21,9 procentoj, en Latvio – al 21,7 procentoj. Inflacio en Pollando, kiu estas ankaŭ ekster la eŭrosfero, en oktobro 2022 egalis al 17,9 procentoj. Kompare al septembro 2022 la prezoj de varoj kaj servoj en Pollando kreskis je 1,8 procentoj. La vivtenkostoj de statistika pola familio en la daŭro de la jaro kreskis je preskaŭ 25 procentoj.
El la elsendo 05.12.2022. Legas Milada – 1′ 25″
Trajne al Litovio
Ekde la 11-a de decembro 2022 eblos veturi trajne el Pollando al Litovio. La trajno „Hańcza”, kiu ĝis nun trafikis laŭ la itinero Krakovo-Suwałki-Krakovo nun plilongigas la itineron je Krakovo-Vilno-Krakovo. „Hańcza” trafikos ĝis la stacio Mockava en Litovio. Dank’ al la reciproka kunlaboro de la pola PKP Intercity kaj la litova fervojo LTG Link ĉe tiu ĉi stacio la vojaĝantoj povos ŝanĝi la trajnon al tiu, kiu trafikas inter Vilno-Mackawa-Vilno. Por faciligi la veturadon de la pasaĝeroj al Vilno, ambaŭ trajnoj renkontiĝas ĉe la sama kajo. Tiel la itinero Krakovo-Vilno-Krakovo fariĝis realo. La pola PKP Intercity ofertas krome atrakciajn prezojn de la trajnbiletoj. La bileto por la distanco Krakovo-Vilno kostas 30 eŭrojn, ĝis Kowno (Kaunas) 25 eŭrojn. La biletoj el Varsovio al Vilno kostas 25 eŭrojn kaj al Kaunas 20 eŭrojn. Dum la tuta tempo evoluas la reto de trajntrafiko al la najbaraj landoj. La pasaĝeroj jam delonge povas ĉiutage trajnveturi al Berlino, Praho aŭ Bratislavo.
El la elsendo 05.12.2022. Legas Milada – 1′ 40″
Limregionaj eventoj „Adventa Kalendaro”
Post la pandemia paŭzo la limregionoj de Słubice kaj Frankfurto ĉe Odra-rivero, en la okcidenta Pollando revenigis ciklon de decembraj eventoj kun la kultura, sporta kaj distra karaktero. Ili ĉiuj kiel „Adventa Kalendaro” enkondukos la loĝantojn en la etoson de la Kristnasko 2022 proponante komune sperti la periodon de Advento. Ekde la 1-a de decembro dum 24 tagoj diversaj institucioj en Słubice kaj en Frankfurto organizas eventojn proponante komunan prepariĝon por la Kristansko. Temas i.a. pri la Adventa Jam Session, Vetkuro de s-ta Nikolao, kunlegado de kristnaskaj fabeloj, kaj eĉ kudrado de ŝuoj por la s-ta Nikolao. En Słubice funkcios / funkcias la Kristnaska Bazaro, en Frankfurto itinero de varmigita vino ligita kun la voĉdonado por la plej bona drinkaĵo kaj karitata kamanjo. Biblioteko en Słubice invitas por kristnaskaj fabeloj, en la loka Maria-preĝejo eblos /eblas komune kanti kristanaskajn kantojn. La Adventon finos la paŝtista meso noktomeze la 24-an de decembro en la preĝejo de la s-ta Spirito. La titolo „La Adventa Kalendaro” rolas kiel parabolo. Ĝi estas elemento de la festa tradicio ligita kun la Kristnasko, kiam infanoj kalkulas la tempon ĝis Kristnako ĉiutage frandante po unu ĉokoladeton. En la Adventa Programo de Słubice kaj Frankfurto la rolon de ĉokoladetoj plenumas la pretigitaj eventoj.
El la elsendo 30.11.2022. Legas Gabi – 1′ 49″
La Pola Arbo – 2022
La lodza kverko „Fabrikanto”, nomata ankaŭ „Jagosz” venkis en la interreta konkurso de la klubo Gaja por la Arbo de la Jaro 2022. Sekve ĝi reprezentos Pollandon en la internacia plebiscito por la Eŭropa Arbo 2023.
La kverko „Fabrikanto” estas 180-jara, altas pli ol 22 metrojn, ĝia perimetro egalas al 458 centimetroj kaj ĝia impona branĉaro vastas je pli ol 33 metroj. Tiu ĉi unu el la plej originalaj arboj en Pollando troviĝas en la urba parko Klepacz. Ĉiuprintempe ĝi logas amasojn da vizitantoj dezirantaj admiri ĝian majestan silueton dronantan en la maro de la bluaj floroj de ĉionodoksoj kaj sciloj.
Do „Fabrikanto” el Lodzo rivalos venontjare en la eŭropa plebiscito.
Evidentiĝas tamen, ke ankaŭ aliaj polaj urboj organizas konkursojn por proklami siajn proprajn arbojn de la jaro. Tiel estis en Bydgoszcz, kiu en 2022 jam la duan fojon organizis similan konkurson. Inter 34 arboj anoncitaj por la loka konkurso venkis kaŝtanarbo kreskanta ĉe la strato de Invalidoj.
El la elsendo 25.11.2022. Legas Pamela – 01’22”
Mentora progamo por bjalistokaj liceanoj
La Universitato en Bjalistoko funkciigas la mentoran programon kun la celo evoluigi scienc-esplorajn interesiĝojn de talentaj lernantoj kaj helpi al ili kunlaboron kun sciencistoj. La programon „Lernanto kiel esploristo, sciencisto kaj malkovrinto” povos partopreni 40 disĉiploj.
La mentora programo baziĝas sur indivduaj kontaktoj inter majstro kaj disĉiplo. Flanke de la universitato kun la gejunuloj laboros ĉirkaŭ 20 sciencistoj kaj ĉiu el ili per la mentora protekto povos ĉirkaŭpreni du lernantojn. La sciencistoj estas laborantoj de la jura, fizika, biologia, filologia fakultatoj de la bjalistoka universitato. De la fakultato pri edukado kaj de la Sociologia Instituto.
Post la varba proceduro daŭronta ĝis la fino de novembro komenciĝos la kerna laboro daŭronta ĝis majo. La disĉiploj povos partopreni la didaktikajn okupojn gvidatajn de la mentoro, utiligi la universitatajn infrastrukturon kaj bibliotekon. Ilia laboro povos finiĝi per eseo, scienca artikolo, konferenca prezento k.s. Ĉiuj programrezultoj estos prezentitaj en la univeristata forumo dediĉita al la realigita mentora programo.
El la elsendo 25.11.2022. Legas Maciek – 01′ 24”
Beata Szydło vicestras specialan komisionon en la Eŭropa Parlamento
La pola deputitino al la Eŭropa Parlamento, Beata Szydło estis per aklamo elektita kiel vicprezidantino de la speciala komisiono de la parlamento okupiĝanta pri la eksterlanda interveno en ĉiajn demokratajn procezojn de la Unio. Ĝia prezidanto estas la franca deputito Raphael Glucksmann.
La speckomisiono daŭrigas la laboron de la samnoma komisiono, kiu ĉesis funkcii la 23-an de marto. Ĝi okupiĝas i.a. pri la verkonformigado de la multsfera ekzistanta kaj planata unia leĝaro laŭ la vidpunkto de juraj malprecizaĵoj, kiujn la triaj ŝtatoj povus utiligi por malamikaj celoj.
La komisiono sumigos siajn konkludojn en raporto akceptota antaŭ la finiĝo de ĝia unujara oficperiodo.
El la elsendo 25.11.2022. Legas Milada – 01’05”
Instruado de la germana kiel la gepatra lingvo en Pollando
En la pasintjara lernojaro la polaj aŭtoritatoj financis tri lecionojn de la germana lingvo kiel la gepatra semajne en la publikaj lernejoj, kiuj deklaris tian bezonon. Laŭ la postulo de deputitoj de la partio Juro kaj Justeco en la buĝeto por 2022 tiuj rimedoj estis malgrandigitaj je 39 milionoj da zlotoj (pli ol 8 milionoj da eŭroj). Inter la argumentoj favore al ĉi tiu decido estis manko de simetrio inter Pollando kaj Germano koncerne la traktadon de malplimultoj en ambaŭ landoj. Dum la germana malplimulto ricevas financan helpon el la pola ŝtata buĝeto, la federacia registaro de Germanio elspezas nek unu eŭron por la instruado de la pola lingvo kiel la gepatra al la vivanta en Germanio pola malplimulto kaj poloj (preskaŭ du milionoj da personoj). Lastatempe la germana parlamento atribuis el la ŝtata buĝeto 5 milionojn da eŭroj kiel helpon por instrui en Pollando la germanan kiel la gepatran. Reference al tiu informo kaj reference al sia vizito tiukunteksta en Germanio la pola klerigministro Przemysław Czarnek memorigis, kiel informis Pola Radio, ke Pollando ĉiujare destinis 240 milionojn da zlotoj por la instruado de la germana kiel la gepatra. Tio estas ambaŭflanka devontiĝo rezultanta el la duflanka traktato de Pollando kun Federacia Respubliko Germanio. Tiun devontiĝon Germanio de 30 jaroj ĝis nun ne realigis.
El la elsendo 15.11.2022. Legas Milada – 02’06”
Esploristoj el la Jagelona Universitato en prestiĝa rangolisto
Unu el la plej prestiĝaj sciencaj centroj en la mondo, Stanford-universitato kunlabore kun la eldonejo Elsevier kaj la firmao SciTech Strategies prilaboras ĉiujare la rangoliston „>Top< de du procentoj de la plej influpovaj sciencistoj”. Ĝi pritaksas la sciencajn atingaĵojn de unuopaj esploristoj en ĉiuj sciencobranĉoj laŭ bibliometra indekso, antaŭe difinata kiel la statistika bibliografio.
La rangolisto enhavas nomojn de sciencistoj, kies publikaĵoj estas plej ofte citataj de aliaj aŭtoroj. Stanford-universitato pretigas du rangolistojn. La lastaj koncernis la tuton de la sciencista kariero de koncerna esploristo ĝis la fino de 2021 kaj la kvanton de citaĵoj dum la kalendara jaro, do 2021. Inter la elektita grupo troviĝas 93 esploristoj ligitaj kun la Jagelona Universitato en Krakovo. Ili reprezentas i.a. Kuracistan, Kemian Fakultatojn, Fakultaton de Fiziko, Astronomio kaj Aplikata Informadiko, Fakultaton de Biokemio, Biofiziko kaj Bioteknologio, Farmacian Fakultaton.
El la elsendo 15.11.2022. Legas Maciek – 01’20”
Supera edukiteco de poloj
Preskaŭ 41 procentoj de junaj poloj en la aĝo de 25 ĝis 34-aj jaroj havas superan edukadon. Laŭ la informoj de Eurostat antaŭ 10 jaroj tiu indico estis sur la sama nivelo, sed lastatempe ĝi falis je preskaŭ 2 procentoj kompare kun la antaŭa jaro. Tiel Pollando konservas la mezuman unian nivelon. Multe pli bone la situacio aspektas en Luksemburgio, kie universitatan diplomon havas preskaŭ 63 procentoj de samaĝaj personoj aŭ en Irlando – preskaŭ 62 procentoj.
La uniaj landoj kiel celon premisis plialtigi la nombron de la siaj 25-34-jaraĝaj civitanoj kun altlerneja diplomo ĝis 45 procentoj en 2030. Preskaŭ duono de la membroŝtatoj jam atingis tiun celon. Temas pri Luksemburgio, Irlando, Kipro, Litovio, Nederlando, Belgio, Francio, Svedio, Danio, Hispanio, Slovenio, Portugalio kaj Latvio. Pollando en ĉi tiu rangolisto okupas la 18-an lokon. Sekvas ĝin Grekio, Estonio, Malto kaj Aŭstrio.
En la 2003-a jaro en Pollando la superan edukitecon havis ĉiu kvina polo. Ekde tiam la kvanto kreskas kaj en 2012 superis 40 procentojn, en 2017 ĝi egalis al 44 procentoj. Nunjare tamen okazis malkresko. La plej malbone la situacio prezentiĝas en Hungario, Italio kaj Rumanio.
El la elsendo 15.11.2022. Legas Milada – 02’07”
Patriota Semajno ĉe la krakova Wawel-kastelo
Lastmarde en la Reĝa Kastelo ĉe Wawel-altaĵo en Krakovo estis inaŭgurita „Patriota Semajno”, kies ĉefaj devizoj en la nuna jaro estas komunumo, simboloj, historiaj objektoj, la festa etoso. La semajno daŭros ĝis dimanĉo kaj tiuokaze en la kastelo estis instalita aparta patriota sfero kaj preparita spacludo tra la kastelaj ekspozicioj. Pere de ĝi la reĝa Kastelo Wawel elstarigas elektitajn historiajn objektojn kaj iliajn oferdonintojn, proksimigante iliajn historiojn ligitajn kun Krakovo kaj la kastelo. Kroma evento dum la semajno estas la kampanjo de sangodonado, kiun la organizantoj taksas kiel niaepokan heroecoformon.
La premiso de la organizantoj de la Semajno estis ne limiĝi en la festado al unusola tago, la 11-a de novembro, sed dum la tuta semajno, eĉ la tuta jaro jaro memori pri regajnita suvereneco, pri tio ke oni estas libera, sendepeda; formi en si bonan, respondecan patriotismon, memori pri la nacia kaj kultura heredaĵo, memori pri malgrandaj sociaj grupoj, pri la natura medio. La la ideo de la semajno sufloras ankaŭ, ke pri historio, pasinteco, malnovaj epokoj, kiuj influas la nuntempon kaj estontecon eblas paroli en vere interesa maniero.
El la elsendo 10.11.2022. Legas Maciek – 01’30”
La 11-a de novembro, la Nacia Festo de Sendependeco
Preskaŭ mil eventoj en la tuta lando okazos la plej proksiman vendredon, la 11-an de novembro lige kun la 104-a datreveno de la regajnita suvereneco. Tiuokaze en la publikaj lokoj ekflirtas centoj da miloj da polaj blankaj-ruĝaj flagoj, ili flirtas ĉe fenestroj kaj balkonoj de multaj poloj, kiuj tiamaniere akcentas la komunan kunfestadon. Antaŭtage, tio estas ĵaŭde vespere estas planita granda muzika evento „Koncerto por la Sendependa (Pollando)”.
Kadre de la oficiala programo de la solenado vendrede matene la pola prezidento kune kun la edzino partoprenos meton de florkronoj ĉe la monumentoj de la Patroj de la Suvereneco, sekve en la palaco Belweder okazos solenaĵo ligita kun enmanigo de ŝtataj distingoj. Akurate tagmeze okazos solena ŝanĝo de la militista gardostarantaro ĉe Tombo de Nekonata Soldaro, meto de florkronoj ĉe monumento de Marŝalo Józef Piłsudzki (unu el la patroj de la regajnita suvereneco) kaj koncerto de Patriotaj Kantoj. De kvin jaroj la plej granda projekto kuniganta polojn enlande kaj eksterlande estas la komuna plenumo de la nacia himno tagmeze, kio okazas sub la devizo „La Sendependa pretas kanti la Himnon”. Nunjare la eventon organizas ĉirkaŭ 700 lernejoj, komunumoj, eksterregistaraj organizoj, kulturinstitucioj kaj neformalaj grupiĝoj. La komuna kunkatado de la himno estis planita ankau ekster Pollando en Kairo, Romo, Novjorko, Ĉikago, Parizo, ĉirkaŭaĵoj de Bristolo. Al la tradiciaj elementoj de la festo apartenas „Marŝo de Sendependeco”, organizata diversurbe de patriotaj medioj. La nunjara en Varsovio tramarŝos la ĉefurbon sub la devizo „Forta Nacio, Granda Pollando”.
En la solenado de la festo patoprenas grandaj naciaj muzeoj, temaj muzeaj centroj, kulturinstitucioj. I.a. la Muzeo de la Varsovia Insurekcio organizas vendrede la porokazan koncerton „Contra Targovicam”, kies titolo referencas al la hotmakulita perfidula grupiĝo Targowica, kies agado i.a. alkondukis al dispartigo de Pollando en la 18-a jarcento. En Juda Historia Instituto en Varsovio oni inaŭguros morgaŭ la ekspozicion „Brak-ĉe-brake? Judoj en polaj sendependigaj streboj 1794-1918”. La Muzeo de la Historio de Pollando organizas i.a. la urboludon „Krepusko antaŭ la tempesto”. Ĝi transportos la partoprenantojn al la mezo de la 19-a jarcento por konatiĝi kun ŝlosilaj politikaj eventoj antaŭ la kontraŭcara Januara Insurekcio 1863 kaj por ekscii kiel tiuepoke evoluis Varsovio.
El la elsendo 10.11.2022. Legas Barbara kaj Milada – 03’48”
25 milionoj da zlotoj de Unicef por Bjalistoko
En Bjalistoko komenciĝis realigado de projektoj, por kiuj la urbo ricevis de Unicef 25 milionojn da zlotoj. La rimedoj estas destinitaj por la kromprovizo de la bjalistokaj lernejoj, atrakciigo de ludplacoj, integrigaj kaj edukaj projektoj. Ili trafos al la Universtata Klinika Hospitalo kaj al la Universitata Infana Klinika Hospitalo.
I.a. oni destinos 14 milionojn da zlotoj por novaj lernejaj informadikaj instrumentoj, programoj kaj didaktikaj helpiloj. Pli ol 2 milionoj da zlotoj estos destinitaj por aranĝaĵoj ĉe 30 ludplacoj en infanvartejoj kaj lernejoj, kiuj helpos al integriĝo de polaj kaj ukrainaj infanoj. 1 kaj duona milionoj da zlotoj estos destinitaj por sportaj eventoj. Du milionojn 800 mil zlotojn oni elspezos por establo kaj funkciado de centro por rifuĝintoj kaj bonveniganta ilin bjalistoka socio. 2 milionoj 500 mil zlotoj subtenos la funkciadon de la Urba Familihelpa Centro. La rimedoj el Unicef ne sole modernigos Bjalistokon, sed unuavice helpos al integriĝo kaj formado de pliaj pozitivaj rilatoj inter bjalistokanoj kaj ukrainaj translokiĝintoj.
El la elsendo 05.11.2022. Legas Barbara kaj Milada – 01’43”
La geoterma hejtejo en Toruń
En Toruń, la norda Pollando estis inaŭgurita en oktobro la geoterma hejtejo. La eventon akomapnis la konferenco „Energetika sekureco de Pollando”. La laboroj pri ĝia establo komenciĝis en 2008. Nun post ĝia konekto kun la urba hejta reto varmo el la geometra fonto konsisitigos ĉirkaŭ 8 procentojn en la hejta sistemo de la firmao PGE administrata de Toruno. Ĝi unuavice varmigos komplekson en la urboparto Ligna Haveno, en kiu troviĝas i.a. Akademio de la Socia kaj Amaskomunika Kulturo kaj la Muzeo de la Memoro kaj Identeco.
La hejtejo estas ekipita per forno permesonta altigi aldone akvotemperaturon, tiel ebligonte varmigi per ĝi parton de la urbo.
El la elsendo 05.11.2022. Legas Barbara kaj Milada – 01’02”
Poloj kontraŭas la sezonan horŝanĝon
Preskaŭ 80 procentoj de poloj kontraŭas la ŝanĝon de la somera al la vintra tempo. Tio rezultas el la opinisondado de IBRIS – Instituto por la Merkataj kaj Sociaj Esploroj. Pli ol 47 procentoj de la enketitoj estas decidaj kontraŭuloj de la horŝanĝo, preskaŭ 30 procentoj subtenas tiun ideon. Kontraŭ la forigo de tempoŝanĝo estis ne plenaj 14 procentoj de la ekzamenitoj. 9 procentoj ne havis firman opinion ĉi rilate.
Tamen sanekspertoj ne kaŝas, ke malgraŭ tio, ke en Pollando ekzemple ni dormas unu horon pli longe la horŝanĝo ne estas indifertenta por la homa bonfarto. Ĝiaj sekvoj kaŭzas santedaĵojn similajn al tiuj, kiujn homoj sentas ŝanĝante dum flugo la tempozonojn. La jarsezona horŝanĝo senreguligas la biologian horloĝon kutimiĝintan al difinita vivmaniero. Ĝi ŝanĝas homajn kutimojn, kiel horon de la ellitiĝo, manĝohorojn. Tio kaŭzas perturbojn de homeostato, kiu respondecas ankaŭ pro la psika sano. La modifado de la tagnokta vivritmo influas ankaŭ la funkciadon de tiaj hormonoj kiel kortizolo kaj melatonino. Kaj tamen denove i.a. poloj devis ŝanĝi la hormontrilojn en siaj horloĝoj.
El la elsendo 05.11.2022. Legas Barbara kaj Milada – 01’54”
Esploristo el Krakovo gvidos eŭropan sciencan instituton
Profesoro Michał Wierzchoń el la Psikologia Instituto de la Jagelona Universitato en Krakovo estis elektita kiel prezidanto de la Eŭropa Societo de Kogna Psikologio. Li gvidas Esplorinstituton pri Konscio en la krakova psikologia instituto kaj Centron pri Cerboesploroj de la Jagelona Universitato. Li estas la vicdekano ĉe la Fakultato de Filozofio de la Jagelona Universitato kaj la estro de la Internacia Doktorigaa Programo pri Kogna Neŭroscienco (CogNeS). Profesoro Michał Wierzchoń estas ankaŭ la kungvidanto de la iniciato „Neŭrona akitekturo de la konscio”, kiu kadre de la programo COST estas financita de la Eŭropa Komisiono. La Eŭropa Societo de Kogna Psikologio membrigas preskaŭ mil sciencistojn el Eŭropo kaj la mondo. Ĝi estis establita por popularigi esplorojn pri de kogna psikologio kaj pri la rilataj temoj. Kogna psikologio estas branĉo de psikologio traktanta la temojn de homaj kognaj procezoj tiajn, kiel ekzemple percepto, atento kaj memoro, kaj aplikas diversajn eksperimentajn metodojn. La Societo kunlaboras kaj kunordigas la informinterŝanĝon inter esploristoj el diversaj eŭropaj landoj. ESCoP eldonas ankaŭ la sciencan revuon “Journal of Cognition”.
El la elsendo 25.10.2022. Legas Maciek – 1′ 31″
Nova studjaro en Collegium Polonicum w Słubicach
Jam la 25-an fojon en Colegium Polonicum en Słubice, la okcidenta Pollando estis inaŭgurita nova studjaro. Komencis ĝin ĉirkaŭ 100 studentoj i.a. el Germanio, Portugalio, Ukrainio, Egiptio, Hinda Unio, Sirio kaj Srilanko. Collegium Polonicum estas komuna scienc-didaktika centro de Adam Mickiewicz-universitato en Poznano kaj de la Eŭropa Universitato Viadrina en Frankfurto ĉe Odro. Ĝia ideo kreiĝis en 1991 kaj komence limiĝis al lekcioj pri la pola-germana leĝaro. La unua studjaro estis inaŭgurita en 1998. Aktuale en Collegium Polonicum studas ĉirkaŭ 400 studentoj en sep fakultatoj. La programo de Collegium Polonicum ligiĝas kun la studdirektoj kaj esplorprogramoj en la pola kaj la germana universitatoj. La ĉefa celo de la komunua studcentro estas laboro favore al la scienca kaj kultura kunlaboro inter Pollando kaj Germanio.
El la elsendo 25.10.2022. Legas Milada – 1′ 26″
Publika dommurpentraĵo dediĉita al Nigra Apuso
Komence de oktobro en la kvartalo Stary Żegrz de Poznano kreiĝis interesa publika dommura pentraĵo dediĉia al nigraj apusoj. Ĝi celas grandigi la konojn pri tiuj birdoj, kiuj perdas siajn kovejojn pro la termoizolado de loĝejkonstruaĵoj. La murpentraĵo farita per kontraŭfumnebula kolorigilo havas la surfacon de 120 kvadrataj metroj. La nigra apuso pasigas la plimulton de sia vivo flugante. Ŝvebante kun vento en grandaj altoj ĝi trinkas pluvogutojn, plukas nutraĵon aŭ metrialon por nesto. Ĝi nutras sin per insektoj. Ofte oni erartaksas ĝin kiel hirundon. Bedaŭrinde la nigra apuso – iam tre populara – malaperas rapidritme. Kaŭzas tion konstrulaboroj, ĉefe ligitaj kun la varmigado de eksteraj muroj de loĝdomoj, dum kiuj laboroj oni ŝtopas truojn, kiujn la birdoj uzas por la nestokreado. Kiel atentigas la Naturscienca Universitato de Poznano aktuale nigraj apusoj plej ofte nestas en urboj kaj nur malmultaj uzas por tio malnovajn arbotrunkojn aŭ rokfendojn. La publika murpentraĵo en Poznano dediĉita al nigra apuso omaĝas samtempe la memoron de loka socia aganto aktivanta favore al la poznanaj birdoj, aparte apusoj, aŭtorinte la programojn „Birdoj en la urbo” aŭ „Fariĝu la urba naturamato”.
El la elsendo 25.10.2022. Legas Pamela – 1′ 34″
Poloj komencas iom draste ŝpari
Kiel rezultas el esploroj de la agentejo Inquiry, kiu ekde marto sekvas la sintenojn de poloj en la kunteksto de ekonomia situacio, kun aparta konsidero de prezokresko de nutraĵproduktoj, en aŭgusto la agorodoj de poloj iom pliboniĝis, sed daŭre pli ol 80 procentoj rimarkas la kreskon de la prezoj ankaŭ koncerne energion kaj gason, loĝejajn lukostojn kaj gastronomiajn servojn.
La oficialaj donitaĵoj estas emfazaj. En septembro la prezoj estis meze je 1,6 procentoj pli altaj ol en aŭgusto kaj je 17,2 procentoj pli altaj ol en septembro 2021. Tio estas rekordaj indicioj ekde 1997, kiam inflacio egalis al 18 procentoj.
Preskaŭ unu triono de poloj ŝparas ĉiuokaze, pli ol 80 procentoj asertas, ke la prezoj de produktoj kaj servoj kreskos. Ne trankviligas ilin publikaj deklaroj de politikistoj, ke la daŭra prezokresko estas neevitebla.
Sekve de tio 55 procentoj de enketitaj poloj serĉas la favorprezajn vendokampanjojn kaj elektas produktojn malpli karajn (52 procentoj). 42 procentoj butikumas en vendejoj kun malaltaj prezoj. Por solvi la ekonomiajn problemojn preskaŭ unu triono de poloj unuavice rezignas pri distro kaj vizito ĉe frizisto, kosmetikistino aŭ vestaĵlavejoj. Oni malplej multe ŝparas se temas pri edukado, transporto, hejmaj hemiaĵoj kaj medikamentoj.
Poloj ligas la ekonomian situacion en la lando unuavice kun la prezoj de fueloj, energio kaj kun internacia situacio. Tamen ili samtempe rimarkas la malhonestan konduton de produktantoj kaj vendejoj, kiuj utiligas la situacion por altigi siajn profitojn. La polaj konsumantoj ekde marto 2022 ĉiam malpli bone takasas la kontraŭinflaciajn agadojn de la registraro.
El la elsendo 15.10.2022. Legas Milada – 02’40”
Poloj ĉiam pli por la senvianda dieto
La 1-an de oktobro pasis Internacia Tago de Vegetarismo. La unuan fojon ĝi okazis en Usono en 1977. La sekvan jaron aprobis ĝin Internacia Vegetarana Unio. Ĝia celo estis popularigi la senviandan vivstilon. Laŭ la raporto de la Pola Ekonomia Instituto rezultas, ke poloj ĉiam pli multnombre rezignas pri la viandkonsumado. En 2014 laŭ la esploroj de CBOS-instituto nur unu procento da poloj deklaris sin vegetaraj. En 2019 la vegetaran aŭ veganan dieton praktikis 8,4 procentoj da poloj. Kiel atentigis Pola Ekonomia Instituto en sia raporto el 2021 tiu kreskotendencon influas la sinteno de juna generacio. Laŭ la raporto de Heinrich Böll en Varsovio kaj de la Fondaĵo favore al Ekoevoluo 44 procentoj de la enketitaj poloj en la aĝo inter la 15-a kaj la 29-a vivojaroj deklaris limigon de la viandkonsumado, inkluzive de 8 procentoj, kiuj jam praktikas vegetaran aŭ veganan dieton. Unu triono de la enketitoj konsumantaj viandon konsideras limigon aŭ kompletan rezignon pri viandokonsumado.
Laŭ la monda skalo la plej multaj vegetaranoj vivas en la Hinda Unio (38 procentoj). En la eŭropaj landoj avanas Italio, Aŭstrio, Germanio kaj Britio, en kiuj la kvanto de vegetaranoj egalas al 9-10 procentoj. En Brazilo 14 procentoj de la populacio deklaras sin vegetarana, en Argentino 12 procentoj.
En Pollando la Fondaĵo VIVA gvidas la kampanjon „Fariĝu >vege< dum 30 tagoj”. Ĝiaj partoprenantoj ricevas necesajn informojn pri la planta dieto, pretajn menuojn, receptojn por plantaj pladoj kaj praktikajn konsilojn, al kio doni la atenton butikumante.
El la elsendo 15.10.2022. Legas Pamela – 02’10”
Laboraŭtomatigo kaj ĝiaj sekvoj
Laŭ la lasta raporto de World Economic Forum (monda ekonomia forumo) laboraŭtomatigo kaŭzos la malaperon de eĉ 85 milionoj da laborpostenoj.
La plej nova analizo de Pearson-firmo mildigas ĉi tiujn prognozojn elmontrante, ke en estonteco malaperos 20 procentoj de la nun konataj profesioj. Temas i.a. pri laborantoj de administracio, vendistoj, ĉefe kasistoj. Kaze de 10 procentoj de specializoj, ekzemple en la sanprotekto aŭ edukado estos pli da laborofertoj. Necerta estas sorto de 7 je 10 laborantoj, ĉar se eĉ ili estos bezonaj ilia profesio multe modifiĝos, kio postulos alikvalifikiĝon.
Kiel rezultas el la >barometro< de la pola labormerkato 2022 de Personnel Service 44 procentoj de personoj volas en la plej proksima tempo akiri novajn kompetentojn. Kiel motivon ili elmontras timon pri laborperdo pro laboraŭtomatigo flanke de proksima al si persono. Tio trafis jam 17 procentojn de la enlaborigitoj.
El la elsendo 15.10.2022. Legas Maciek – 01’11”
Pola-dana gaskondukilo Baltic Pipe inaŭgurita
Fine de septembro okazis solenaĵo inaŭguranta la funkciadon de la gaskondukilo Baltic Pipe, la komuna investaĵo de Pollando kaj Danio, en la loko Budno apud Goleniów. La Balta Tubo permesas al Pollando diversigi gasprovizojn, plifortigi la suverenecon de la lando kaj sendependiĝi disde la rusaj provizoj. Ĝi komencis novan epokon, la epokon de energisuvereneco, energilibereco kaj grandigita sekureco de la lando. La tuta projekto kostis ĉirkaŭ 1,6 miliardojn da eŭroj. La monon liveris investantoj Gaz-System kaj Danish Energinet. 250 miliardoj da eŭroj estis akiritaj dank’ al la unia subvencio. Gaso el la Norvega Kontinenta Breto ekfluis al Pollando la 1-an de oktobro.
La liverpovo de Baltic Pipe atingas 10 miliardojn da kubometroj da gaso. La longeco de la submara parto de la gasdukto egalas al proksimume 275 kilometroj. La sekcio en Danio konsistas el pli ol 200 kilometroj. Kiel deklaris la reprezentantoj de la pola registaro dank’ al la sekurigitaj provizoj de tergaso, inkluzive de tiuj el la gaskondukilo Baltic Pipe, ne estas minaco enkonduki limigojn en la konsumado de tergaso por iu ajn pola ricevanto.
El la elsendo 05.10.2022. Legas Milada – 01’48”
Nova studenta jaro 2022/23
En ĉirkaŭ kvarcent polaj superaj lernejoj en oktobro la novan studojaron komencis preskaŭ unu miliono ducent mil studentoj. Laŭ informoj de la Centro alifaranta la donitaĵojn de la Pola Esplorinstituto en nia lando laboras preskaŭ cent mil akademiaj instruistoj, inter kiuj estas ĉirkaŭ 9700 profesoroj, pli ol 21 mil habilitiĝintaj doktoroj kaj 45,8 mil doktoroj. Temas pri donitaĵoj el decembro 2021.
Dum la lastaj kvin jaroj la nombro de studentoj malkreskis, tamen inter eksterlndaj studentoj oni notis 20-procentan kreskon. La malkreskon de studentoj notis publikaj kaj ekleziaj altlernejoj. En nepublikaj altlernejoj la nombro de studentoj kreskis ĝenerale je 27 procentoj.
Dum la studojaro 2021/2022 en Pollando lernis preskaŭ 86 mil eksterlandanoj. Unuavice el Ukrainio – 36 mil kaj el Belorusio – 11 mil. En 2021 al la grupo de 10 landoj, el kiuj venis plej multnombraj studentoj aldoniĝis Zimbabvo kaj Niĝerio. Eksterlandaj studentoj konsisitigas aktuale 7 procentojn de ĉiuj studentoj en Pollando. Tiu kreskotendenco konserviĝas ekde 2005. Aktuale la polajn altlernejojn enzorgigas la lavange kreskantajn kostojn de la funkciado ligitajn kun la energprezoj, servokostoj kaj malaltaj enspezoj de sciencaj laborantoj.
El la elsendo 05.10.2022. Legas Maciek – 0’40”
100-jariĝo de Asocio de Poloj en Latvio
La Asocio de Poloj en Latvio solenas sian 100-jariĝon. Ĝi kreiĝis en 1922 en Dyneburg – Daugavpils. La asocio havis politikan karakteron kaj celis, ke almenaŭ unu reprezentanto de la pola nacio ektroviĝu en la latva parlamento, kio efektiviĝis. Poste pro diversaj politikaj motivoj la organizaĵo ĉesis ekzisti. Post la eniro de la sovetuniaj trupoj en Latvion neniu pola organiza aktivado eblis. Poloj estis subigitaj al reprezalioj, ili estis en etapoj ekzilitaj al Siberio, multaj ne revenis. En 1948 estis fermitaj ĉiuj polaj lernejoj. La pola instrusistemo en Latvio renaskiĝis nur 40 jarojn poste. Aktuale funkcias kvar polaj lerneoj en Rigo, Daugavpils, Rēzekne (Rzeżyca) kaj en Krāslava (Krasław). Kun ĉiu jaro kreskas la nombro de lernantoj, sume en la polaj lernejoj en Latvio lernas aktuale ĉirkaŭ 1500 infanoj.
Okaze de la 100-jariĝo de la organizaĵo en Daugavpils estis inaŭgurita porokaza ekspozicio „Rezisiti spite historion” kaj koncerto de polaj patriotaj kantoj laŭ ĵaza prilaboro. La ekspozicio estos prezentita en ĉiuj polaj lernejoj. Asocio de poloj en Latvio estas la plej malnova polkolonia organizaĵo en la regiono. Kvankam jam ekde 19-a jarcento en diversaj urboj aktivis polaj sociaj organizoj la Asocio estis la unua pola organizaĵo en Latvio.
El la elsendo 05.10.2022. Legas Milada – 02’09”