Felietonoj

Ćwiklice [cviklice], la vilaĝo en la sud-okcidenta Pollando povas fieri pri longa historio, ĉar la unua mencio pri ĝi devenas el la 1326-a jaro. La plej novaj arkeologiaj esploroj konfirmis, ke en la 14-a jarcento troviĝis ĉi tie malgranda nobela defendburgo. En la 19-jarcenta verko pri la nomoj de la sileziaj loĝlokoj la nomo Ćwikilice estas kalkulita kiel la plej malnova. Laŭ germana lingvisto Heinrich Adam ĝi deriviĝas de la pola vorto „ćwikła” [cvikŭa], kiu signifas ruĝan beton kun kreno, ĝis hodiaŭ popularan aldonaĵon al viando kaj viand­galeterio.

Tamen ne la nomo logas nin ĉi tien, sed la loka ligna preĝejo, en kiu en la ĵusaj tagoj finiĝis la plimulto de la konservistaj kaj renovigaj laboroj post la inunda ruiniĝo antaŭ kvar jaroj.

La preĝejo de sankta Marcin (sankta Marteno) estas unu el la plej valoraj kaj plej malnovaj ĉi-specaj objektoj en la regiono. Dum la restaŭraj laboroj evidentiĝis, ke ĝi estas 100 jarojn malpli nova ol supozite kaj estis fin­konstruita en la 1466-a jaro. Konfirmis tion dendrologia ekspertizo de specialisto pri religia arkitekturo, dank’ al kio estis identigita la aĝo de la lastaj lignotrunkoj uzitaj por la konstruado. La preĝejo havas fundamentojn el la kverka ligno; por ĝiaj muroj kaj tegment­skeleto oni uzis lignon abian. La tuta konstru­procezo daŭris tri jarojn. Ĝi estis origine konstruita kiel gotika preĝejo, tamen dum la jarcentoj okazis en ĝia arkitekturo multaj ŝanĝoj. En la 18-a jarcento ĝi estis alikontruita, la ŝanĝoj el la limo de la 19-a kaj la 20-a jarcentoj damaĝis la originan formon.

Okaze de la kvarjaraj laboroj oni malkovris en la preĝejo de sankta Marteno subaltarajn kriptojn kun la restaĵoj de 13 personoj kaj nekonatajn ĝis tiam polikromi­aĵojn. Laŭ la surkribo sur la ŝtontabulo kovranta la eniron al unu el ili rezultas, ke inter la sepultitaj tie personoj estas la mortinta la 27-an de decembro 1670 juĝisto kaj reganto de Pszczyna [pŝĉina] Mikołaj Kozłowski [mikoŭaj kozŭovski], la posedanto de Ćwikilice. En alia kripto estis retrovita i.a. la korpo­restaĵoj de  Wacław [vacŭav] Zborowski, alia posedanto de Ćwikilce.

La gviditaj konservistaj laboroj ver­konformigis ne nur la daton de la kreiĝo de ĉi tiu historia objekto. Oni malkovris dum ili nekonatajn ĝis nun fragmentojn de malpli novaj pentrotavoloj. Sur unu el la muroj post malmunto de flankaltaro estis malkovrita fondo­polikromiaĵo sub kiu troviĝis pliaj tavoloj. Analizo de iliaj provaĵoj elmontris i.a. malakiton, malnovan pigmenton aplikatan en la Mezepoko.

Per la pentraĵoj estas kovrita preskaŭ la tuta interno de la preĝejo, la muroj kaj la volbo. Nun oni konstatis, ke la 18-jarcentaj polikromi­aĵoj estas je 50 jaroj malpli novaj kaj devenas el la 1726-a jaro. La lasta malkovro dum la restaŭraj laboroj rilatas al volba polikromi­aĵo el la 1882-a jaro subskribita de pentristo J. Kurda el la loko Żory [ĵori]. En la navo, la centra parto de la volbo, ĝi prezentas scenon pri la krono de la Pej Sankta Maria Virgulino, sub la turo bildigitaj estas instrumentoj de la Pasiono kun la tuko de Veronika.

En la preĝejo troviĝas tri malfrubarokaj altaroj. La ĉefa prezentas pentraĵon de la patrono, sankta Marteno, la aliaj estas dediĉitaj al Dipatrino kaj al la Krucumo. Atentinda estas la 15-jarcenta triptiko kun Dipatrino kaj Jesueto en flankkapelo kaj altareto de sankta Barbara sub la turo.

La fina interesa malkovro rilatas al retrovitaj en la preĝeja turo surskriboj pri la okazigitaj tie renovigaj laboroj. Nun al la datoj el la 1767-a  kaj 1837-a jaroj aldoniĝis tiu el la 2014-a.

Malgraŭ tio, ke la preĝejo de sankta Marteno en la lastaj tagoj estis solene redonita por la religiaj celoj la kredantoj kaj turistoj ankoraŭ povas en ĝi renkonti artkonservistojn. Daŭras la konservado de polikromiaĵoj, kio povas longiĝi ĝis tri jaroj. Turistoj sendube ne mankos, ĉar la preĝejo de sankta Marteno en Ćwiklice  troviĝas ĉe la itinero de la Ligna Arkitekturo de la silezia vojevodio.

El la elsendo 14.11.2014. Legas Barbara

La 5-an de marto 1940 la Politika Buroo de la Centra Komitato de la Komunista Partio de Sovetunio alprenis decidon baze de kiu NKWD kelkan tempon poste inaŭguris la hombuĉan kampanjon mortigi pli ol 25 mil polajn oficirojn, policistojn kaj oficistojn, kiuj ekde la 17-a de septembro 1939 ektroviĝis en la soveta mallibereco. La ostaĝoj troviĝis en tri prizontendaroj – Kozielsk, Ostaszków kaj Starobielsk kaj ankaŭ en malliberejoj kreitaj de NKWD sur la terenoj de la nuna Belorusio kaj Ukrainio.

Oni murdis  ilin ĉiujn pafante de malantaŭo kontraŭ iliajn kraniojn, ofte pli frue katenante iliajn manojn per ŝnuro. La viktimoj estis entombigitaj en amastomboj – en Katyń apud Smolensko, Miednoje apud Tvero kaj Piatichatki en la antaŭurboj de Ĥarkovo. La ekzekutoj okazis sekrete. Du jarojn poste en 1942 germanoj hazarde retrovis unu el la amastomboj apud Smolensko en Katyń-arbaro. Inter 4400 ostaĝoj el Kozielsk estis retorvita la korpo de subleŭtenanto piloto Janina Lewandowska. La unusola virino, inter ĉiuj vikimoj.

Junule ŝi revis pri kantista kariero, sed spite tion ŝi fariĝis la militista piloto. La naskiĝinta en 1908-a jaro Janina komencajn vivojarojn pasigis kun la familio en Ĥarkovo, sed baldaŭ ĉiuj translokiĝis al Pollando. En Poznano post la finlerno en gimnazio ŝi komencis studojn en la Muzika Konservatorio, sed pri la artista kariero ŝi devis forgesi. La filino de generalo Józef Dowbor-Muśnicki, observis la testamenton de la patro, en kiu li devontigis siajn infanojn memori pri tio, ke ili estas poloj, ke ili devenas el plur­jarcenta nobla familio, ke memore al la meritoj de la patro, kiu bravbatalis por renaskiĝo de la patrolando ili ne lasos per siaj vivelektoj makuli la familian nomon.

Pri la aviado Janina Lewandowska fasciniĝis jam kiel gimnazian­ino dum la flugdemonstroj organizitaj lige kun la Landa Ĉefekspozicio en Poznano en 1930. Ankaŭ ŝia frato, Olgierd estis piloto, oficiro de la 3-a Aviada Regimento en Poznano. Tre baldaŭ ŝi membriĝis en la Poznana Aeroklubo, en 1933 enirinte ĝian estraron. Ŝi diplom­itiĝis en la Supera Lernejo de Pilotado en Lvovo kaj Dęblin kaj partoprenis diversajn kursojn i.a. pri radiotelegrafio. Ŝi akiris licencojn de aviadila kaj glisila piloto. Krom ĉi-rilataj licencoj ŝi akiris ankaŭ licencon de paraŝutisto. Ŝi estis la unua en Eŭropo virino, kiu saltis kun paraŝuto el la alteco de 5 mil kilometroj.

Tuj antaŭ la militekspolodo en junio 1939 ŝi edziniĝis al sia kolego-piloto Mieczysław Lewandowski. Ilia geedza vivo ne daŭris longe. Du tagojn post la germana atako kontraŭ Pollandon kune kun kolegoj el la Poznana Aeroklubo ŝi anoncis sin al militservo kaj estis la unusola virino-piloto de la polaj armeaj fortoj.  Baldaŭ Janina Lewandowska  estis direktita al militista bazo en Nekla. Post la invado de sovetuniaj trupoj (la 17-an de septembro 1939) venis la ordono tuj piede evakui sin al la sudo de la lando. Dum la evakuado  Janina Lewandowska kaj la ceteraj membroj de la bazo estis malliberigitaj de sovetaj soldatoj. Komence ili estis direktitaj al la militkaptitejo en Ostaszkowo kaj sekve al Kozielsk, kie ili estadis kelkajn monatojn. Janina partoprenis tie la religian vivon de la milito­staĝoj i.a. bakante la eŭkaristiajn kaj kristnaskajn oblatojn. Dum la pri­aŭskultoj de NKWD ŝi prezentis falsajn person­donitaĵojn, kiuj troviĝas en la deporta listo.

En marto 1940 Stalin subskribis la ordonon elmurdi polajn milito­staĝojn. La amasa murdo­kampanjo komenciĝis la 20-an de aprilo 1940. Janina estis pafmortig­ita du tagojn poste en la tago de sia naskiĝ­datreveno. Kiam en 1942 germanoj eksciis pri amasaj tomboj de poloj ili estis konvinkitaj, ke temis sole pri viroj. La retrovo de la virinaj korporestaĵoj  vekis tioman surprizon, ke germanoj timante propagandajn sekvojn de ĉi tiu malkovro la informon pri ŝia korpo kaŝis. En la germana elteriga trupo  troviĝis ankaŭ du poloj. Kiam el Katyń-arbaro estis elportitaj kelkaj kranioj, inter ili troviĝis ankaŭ tiu de Janina Lewandowska. Dum jaroj ĝi estis kaŝtenata kontraŭ NKWD kaj la pola Sekurecservo fare de profesoro Bolesław Popielski, kiu samtempe gvidis identigajn laborojn. Tiun sekreton li malkaŝis antaŭmorte al unu el siaj kunlaborantoj, kiu daŭrigis la identigajn esplorojn. La identigo okazis nur en majo 2005 laŭ la metodo de la tiel nomata super­projekcio. La solena militista entombigo de la korporestaĵoj de Janina Lewandowska okazis en novembro samjare. Dum la Nacia Festo la 9-an de novembro 2005 prezidento Kaczyński avanis Janina Lewandowska kadre de la kampanjo „Katyń – ni memoras,  ni omaĝu la memoron de herooj” ĝis la grado de leŭtenanto.

Nun la figuro de Janina Lewandowska estas unu el la elementoj de la Nacia Katyń-Monumento en la usona Balitmore aŭtorita de Andrzej Pitiński. Zbigniew Wacław Kowalewski dediĉis al ŝi sian beletran  filmon „El ĉielo en la ĉielon”.

El la elsendo 11.11.2014. Legas Maciek

Ĉi-semajne ni invitas vin gesinjoroj al la vilaĝo Węsiory [venŝjori] en la Pomeria Vojevodio, en la norda Pollando. La apuda densa arbaro impresas iom mistere. Ne povas estis aliel, se neniu kun plena certeco scias, kiu kaj kial lasis ĉi tie ŝtonajn cirklojn, formataj la „polan Stonehenge” [stenhendż]. Ĉiukaze la vilaĝon Węsiory apudas la gota tombejo el la 1a – 3a jarcentoj de nia erao. Formas ĝin 20 tombaj terŝutaĵoj kaj ĝis hodiaŭ konserviĝis tri ŝtonaj cirkloj kaj parto de la kvara. La diametro de la plej granda cirklo egalas al 26 metroj kaj formas ĝin ŝtonoj altaj je ĉ. unu kaj duona metroj. Centre de kelkaj troviĝas la ŝtonaj steleoj. La tombaj terŝutaĵoj ĉe la fundamento havas la diametron de 4 ĝis 16 metroj kaj kelkloke ankaŭ surpinte ŝtonajn steleojn. La tombejo situanta sur forte faldita moreno estas konata ekde 1939,  kiam amatora etnografo publikigis artikolon pri legendoj kaj popolaj rakontoj kun ĝi ligitaj. Postmilite en la 50-aj jaroj okazis tie la unuaj arkeologiaj esploroj.

La plej malnova dokumentita mencio pri Węsiory, en kiu estas nun vizitebla arkeologia rezervejo devenas el 1403. Sed la ŝtona komplekso etendiĝanta ene  de  la pina arbaro estas multe malpli nova. Laŭ pluraj historiaj fontoj gotoj jam en la komenco de nia erao entreprenis vojaĝojn el la Skandinavia Duoninsulo kaj baltaj insuloj kaj atinginte la polajn nun terenojn setliĝis en la regiono de la nuna Kaŝubio en Pomerio. Poste ili direktiĝis al la sud-oriento atinginte eĉ la Nigran Maron. La celo de ilia vagado estis la mita Lando Oium, ilia Promesita Tero. Post la dividiĝo je ostrogotoj kaj visigotoj ili entreprenis laŭvican konkeron de Eŭropon atinginte eĉ la atlantikan marbordon de la hodiaŭa Hispanio, kaŭzinte falon de la Romia Imperio kaj kreante novan historion de Eŭropo. La vojon de gotoj kaj gepidoj signas la ŝtonaj cirkloj kaj tombaj terŝutaĵoj.

Ni revenu al la pola marbordo, kie sian novan patrolandon ili difiis kiel Novan Gotujon. Plej verŝajne temas pri la hodiaŭa Pomerio, kie gotoj vivis dum ĉ. 250 jaroj. Kun ilia vivo ni konatiĝas dank’ al arkeologiaj malkovroj en multaj regionoj de Pollando. La unuajn en Węsiory faris sciencistoj el la Lodza Universitato. Tiam estis malkovritaj 110 individuaj tomboj kun bonege konserviĝ­intaj ornamaĵoj kaj juvelaro. Tre multajn el ili  eblas rigardi kune kun ĉiutagaj hejm­instrumentoj en la Arkeologia Muzeo de Gdansko. Simila juvelaro kaj instrumentoj de la ĉiutaga uzo estas rigardeblaj en la hispana Toledo, kien gotoj – kiel menciite – ankaŭ atingis. Na malpli interesaj estas tombaj terŝutaĵoj, sub kiuj divers­profunde estis retrovitaj homaj korporestaĵoj en la cindra kaj la skeleta formoj. Dum la esploroj sciencistoj retrovis ankaŭ la menciitajn4 ŝtonajn cirklojn, kvankam ili ne estas la unusolaj en la norda Pollando. Ili estas sendube la plej interesaj  objektoj. Similaj aperas ankaŭ plurloke en Norvegio, en la norda kaj nord-okcidenta Maklenburgio (Germanio) kaj en la pola Orienta Pomerio kaj Mazurio. Ĉu ili devenas el la sama periodo kiel tombo­ŝutaĵoj? Ne mankas kontestaj voĉoj. Kelkaj asertas eĉ, ke ili estas multe malpli novaj kaj devenas el la megalita epoko. Se tio ver­konformiĝus ili havus de 5 ĝis 10 mil jarojn. Laŭ alies opinioj tio povas esti iama astronomia observejo, en kiu estis difinata tempo de la semado kaj rikolto. Alia teorio sugestas, ke temis pri loko de renkontiĝoj de la triba senjoraro, kiu en la ĉeesto de la mortintaj antaŭuloj solvadis gravajn problemojn kaj alprenadis strategiajn decidojn. Laŭ Erich von Daeniken temas pri restaĵo de granda kosma surterejo de antaŭ kelkaj mil jaroj. La pola sciencisto kaj esploristo de tiuepoka kulturo Ryszard Wołągiewicz baze de skand­inaviaj legendoj kaj mitoj kaj baze de la analizo de ilia kostruo li konkludas, ke temas pri loko de mitingoj kaj triba juĝado. La sporade aperantaj ene de la ŝtonaj cirkloj tomboj liaopinie estis lokitaj jam post kiam oni ĉesis utiligi la cirklojn kiel kunveno­lokojn.

Lige kun la ŝtonaj cirkloj kreiĝis multaj legendoj kaj mitoj pri la aparta povo kaj magio de ĉi tiuj lokoj. Kaŝuboj ĝis hodiaŭ ne eniras la cirklojn nek metas piedojn sur la ŝtonoj kredante, ke tio povus alporti malbonŝancon. Cetere konsilo legebla al ĉiuj atentigas, ke oni ne forportu ŝtonojn de sur la loko, ĉar onidire tio alportas malfeliĉon. Informojn pri la magia povo de la loko, pri ĝia saniga efiko disvastigas hobiuloj kaj amatoraj esploristoj. Ne mirige do, ke ĉiujare Węsiory estas amase vizitata de sci­volemuloj.

El la elsendo 07.11.2014. Legas Barbara

En 2011 la nekropolo de Szczecin, difinata kiel la Centra Tombejo estis registrita en la listo de la 7 novaj mirlokoj de Pollando, kiujn konkursa­voje ekde kelkaj jaroj elektas la magazino National Geographic Traveler”.

La ŝĉecina Centra Tombejo rolas nome ne sole kiel la ripozloko por tiuj, kiuj forpasis, sed ankaŭ kiel histori­scenejo por la vivantoj. Temas pri unu el la plej belaj parkoj de la urbo, laŭ sia grandeco la tria en Eŭropo kaj unu el la plej grandaj en la mondo. Ĝia surfaco egalas nun al pli ol 167 hektaroj. Ekde ĝia kreiĝo komence de la 20-a jarcento oni entombigis tie pli ol 300 mil mortintojn. La origina projekto de la nekropolo referencis per sia aspekto al la nekropoloj en Hamburgo, Vieno kaj Berlino kaj simile, kiel ili ĝi havas parkan karakteron. Kreskas en ĝi pli ol 415 specioj de arboj kaj arbustoj.

Ekde la komenco projektante ĝin oni klopodis doni al ĝi karakteron de parko-ĝardeno kaj eviti establon de tombejo,  en kiu sur laŭeble plej malvasta areo trovu lokon laŭeble plej multaj tomboj. Signifa parto de la tombeja surfaco estis do destinita por verdaĵ­terenoj, akvo­receptakloj, heĝoj, vastaj aleoj borderitaj per vicoj da ornamarboj. En malplinova, orienta parto de la tombejo la aleoj karakteriz­iĝas per rondaj kurbiĝoj por kiuj oni utiligis la grundo­formon. Oni ne forgesis pri la facilig­antaj promenon ŝtupoj, lignaj pontoj kaj eĉ panoramejoj. En oktobro 2010 en la orienta parto de la nekropolo estis inaŭgurita la botanika itinero laŭe de kiu troviĝas 32 inform­tabuloj kun priskribo de interesaj arboj kaj arbustoj.

Inter la 300 mil personoj entombigitaj tie  estas germanoj kaj poloj, belgoj, rusoj kaj romaoj. Ne mankas anonimaj tomboj, kiel ankaŭ tiuj de la renomaj civitanoj de la urbo. Al ĉi-lastaj kalkuliĝas la kreinto de la tombejo Wilhelm Meyer – Schwartau. Krom la tombejo li projektis ankaŭ Remparegojn de reĝo Boleslao la Brava, la nunan rektorejon de la Medicina Universitato,  la Doganoficejon ĉe Longa Ponto kaj la preĝejon de la Sankta Triunuo. Al la elstaraj germanaj ŝĉecinanoj, kiuj ripozas ĉi tie per eterna dormo kalkuliĝas Hugo Lemcke. Li estis ne sole direktoro de la loka gimnazio, sed ankaŭ famiĝis kiel historiisto de Szczecin. Dank’ al li kreiĝis katalogo de lokaj histori­objektoj, aktuala ĝis hodiaŭ. Li estis ankaŭ la unua konservisto de la historiaj objektoj en  la tuta pomeria provinco.

En la ŝĉecina nekropolo troviĝas spuroj de la 2-a mondmilito. Unu el la tombej-segmentoj estas dediĉita al belgaj ostaĝoj, ĉiuj mortintaj en la urbo.  El la sama periodo devenas trinivela la milit­tombejo, kie eterne ripozas civiluloj, sovetuniaj soldatoj kaj poloj pereintaj en la bataloj sur la tereno de la Okcidenta Pomerio en 1945. Post la milito en la 60-aj jaroj en la Ĉefan Tombejon estis transportitaj judaj mortintoj el la likvidita tiam juda tombejo, kiu troviĝis ene de la urbaj konstruaĵoj.

La pola periodo de la ŝĉecina nekropolo ligiĝas kun la postmilita historio kaj la jalta difino de novaj limoj en 1945. La unuaj poloj estis tie entombigitaj jam en la sama jaro. Ekde tiam eternan ripozlokon trovis tie almenaŭ kelkcent famaj poloj politikistoj, artistoj,  muzikistoj.

Tra la nekropolo kondukas aparta itinero laŭ kiu troviĝas 21 objektoj, ĉiuj numeritaj  kaj provizitaj per rilataj informoj koncerne konkretan monumenton aŭ grupon de tomboŝtonoj. Ĉiuj informoj estas dulingvaj – en la pola kaj en la germana. Inter kelkdek monumentoj estas i.a. tiuj dediĉitaj al la Herooj de Septembro 1939, al la viktimoj de stalinismo, al tiuj, kiuj ne revenis de la maro, al Siberiekzilitoj. Aparta kruco omaĝas la memoron de Katyń-krimo kaj la plej malnova – devenanta el la periodo, kiam sur ĉi tiu tereno troviĝis la garnizona tombejo – gisfera kruco omaĝas la memoron de soldatoj pereintaj en la franca-germana milito 1870-71.

El la elsendo 31.10.2014. Legas Tomek

Konata ĵurnalisto Kalle Kniivilä en Sydsvenska Dagbladet aperanta en Malmö verkis en tri lingvoj pri loĝantoj de Rusio. Li intervjuis rusajn civitanojn, kiuj klarigis al li, kial ili subtenas Putin. Finne la verko titoliĝas Putinin väkeä, la sveda nomo estas Putins folk kaj la esperantlingva versio estas Homoj de Putin. Tre favora estis la akcepto en Svedio. La libro en ĉiuj variantoj meritas nian atenton.

Kalle flue uzas la menciitajn tri lingvojn. Estas interese kompari la tekstojn ankaŭ el la lingva vidpunkto. Malofte oni havas okazon studi tiel fekundan trilingvan materialon facile digesteblan. Kompreneble la verkisto havis talentajn konsilantojn i.a. István Ertl koncerne esperanton kaj Martin Kragh pri ruslandaj aferoj.

Tuj ek de la komenco leganto trovas inspiran etoson, kiu kaptas, katenas kaj kunprenas. La libro vere plenplenas je pensigaj opinioj de niaj orientaj najbaroj. La aŭtoro spicas rakontojn per trafaj kaj travideblaj  klarigoj. Horizonto de legantoj larĝiĝas kaj komprenemo tutan tempon kreskas. Bariloj
inter rusaj kaj finnaj pensmanieroj malaltiĝas.Feliĉe oni finfine eldonis tre taŭgan verkon, kiu subtenas reciprokan trankvilan kunlaboron sur egala fundamento. Multaj antaŭĵuĝoj ambaŭflankaj ne forflugas tuj. Oni bezonas tempon por digesti novajn pensojn kaj ideojn. Kalle Kniivilä ĵetis semojn sur fekundan teron.

Abundas multaj brilaj citindaj detaloj, kiujn legemuloj trovu mem. Estis al mi malfacile flankenmeti la libron por la tagmanĝa paŭzo. Multaj ekzaktaj faktoj kaj ciferoj ilustras spertojn en la ĉiutaga vivo. Faktoj trafe lumigas la pasintecon kaj hodiaŭon. Ili faras la realaĵon konkrete palpebla.

La strukturo de la libro baziĝas sur la spertoj kaj opinioj de diversaj homoj. Tiu esprimmaniero kondukas leganton de aventuro al aventuro. Oni ne enuiĝas, sed atentemo restas freŝa kaj akra.

Eble vi jam dubas, ke mi troigas. Mem vi devas travagadi la eldonaĵon Homoj de Putin. Kiel ordinara laiko mi ne kapablas analizi kaj lumigi la enhavon. Unu afero estas tute klara. Se vi havos kuraĝon eklegi la raportan publikaĵon, vi surpriziĝos kaj renkontos nekredeblajn faktojn. Ne indas dubi kaj cerbumi. Necesas ekagi kaj aĉeti aŭ prunti la brilan novan perlon el la plumo de Kalle Kniivilä.

Sinceran rekomendon sendas –

Jorma Ahomäki en Piispanristi, Turku, Finnlando

Kromnotoj:

http://katalogo.uea.org/katalogo.php?titolo=Homoj+de+Putin&auxtoro=&katego=&kondicho=chio&trovu=Trovu+en+la+reta+katalogo

La recenzo finnalingve aperis la 23-an de oktobro en “Turun Sanomat”, kies eldonnombro egalas al pli ol 100 mil ekzempleroj.

En Pollando estas registritaj pli ol 36 mil naturmonumentoj. Temas same pri la elementoj de la viva naturo kiel arboj, arbustoj, arboaleoj, kiel ankaŭ pri fragmentoj de naturo senviva kiel rokoj, migraj ŝtonoj, fontoj, akvofaloj kaj kavernoj.

La unuaj leĝaj limigoj, hodiaŭ interpretataj kiel normoj protekantaj la naturon aperis jam en la komenco de la ekzisto de la pola ŝtato en la 10-a jarcento. Komence ili havis unuavice praktikan signifon. Ili ebligis konservi por la bezonoj de reĝoj kaj grandsinjoroj valorajn provizojn de la natura medio, unuavice grandajn ĉasbestojn.  Tamen jam en la 11-a jarcento aperis kelkaj ĉaslimigoj. La reĝo Boleslao la Brava limigis ekzemple la ĉasadon de kastoroj. La plej malnova pola dokumento rilatanta al limigo de nekontrolata utiligo de la naturprovizoj estas Statuto de Wiślica el la 1347-a jaroj, laŭ kiu estis starigitaj punoj pri la forhakado de kverkoj kaj fruktoarboj en alies arbaroj. Dum la regado de Vladislavo Jagelo estis enkondukitaj limigoj, se temas pri la forhakado de taksusoj kaj eksporto de la taksusa ligno. Krome estis enkondukita protektoperiodo por la ĉasbestoj daŭranta ekde la 23-a de aprilo ĝis la fino de la rikoltoperiodo. En 1523 la reĝo Sigismundo la Maljuna leĝe normigis protekton de uroj, bizonoj, kastoroj, falkoj kaj cignoj. 55 jaroj poste en 1578 reĝo Stefan Batory eldonis dekreton per kiu estis envivigita la protektoperiodo dum la generado de fiŝoj kaj la malpermeso apliki kelkajn fiskaptajn instrumentojn, kiel retojn kun tro malgrandaj aperturoj.

Do la naturprotektaj klopodoj en Pollando havas longan historion, kvankam paŝoj entreprenitaj baze de sciencaj faktoj estis vastskale entrprenitaj nur en la 20-a jarcento. Tuj post la fino de la 1-a mondmilito, en 1919 kreiĝis Ŝtata Komisiono por la Naturprotekto, kiu 7 jarojn transformiĝis en Ŝtatan Konsilion por la Naturprotekto. Tiam en Pollando estis 39 naturrezervejoj kun la suma areo de 1469 hektaroj. En la intermilita periodo dank’ al la Ŝtata Konsilio por Naturprotekto estis proklamita la unua naturprotekta leĝo kaj krome oni difinis 4500 naturmonumentojn kaj 180 rezervejojn. Ĝis 1939 kreiĝis krome ses protektitaj areoj difinitaj kiel naciaj parkoj, kvankam ties normoj ne identis kun la nuna. Temis pri la naciaj parkoj en Białowieża [bjaŭovieĵa] (1932), en Pieniny [pjenini] (1932), en Wielkopolska-regiono, en la regionoj de Babia Góra [babja gura], Tatry-montaro kaj en Czarnohora [ĉarnoha], en la orienta Karpatio.  Post la 2-a mondmilito kreiĝis  23 naciaj parkoj, pli ol 100 parkoj panoramaj, kreskis la nombro de naturrezervejoj kaj naturmonumentoj.

Ĉiuj naturmonumentoj konsisitigas naturan kaj kulturan heredaĵon de la lando kun la historia kaj eduka valoroj. Nun kreiĝas Ŝtata Registro de Protektataj Areoj, kiu konsideros ankaŭ informojn pri ĉiuj naturmonumentoj. Inter ili kelkaj tre famaj arboj. Ni limigu nin nur al kelkaj ekzemploj.

 La plej populara kaj konata, kvankam ne la plej malnova estas la kverko Bartek, ĉiam troviĝanta laŭe de la itineroj de lernejanaj ekskursoj en la vilaĝo Zagnańsk en la Sanktakruca Montaro (la suda Pollando). Iam oni taksis ĝian aĝon je 1200 jaroj, laŭ pli novaj  esploroj ĝi estas nur 676-jara. Laŭ mezuroj el 2013 ĝi altas 28,5 metrojn, ĝia perimetro sur la alteco de 1,3 metroj egalas al 9,85 metroj, la vasteco de la branĉaro kalkuliĝas je 20 je 40 metroj.

La plej malnova kverko en Pollando kreskas en Kołobrzeg-arbaro (koŭobĵek) en la la nordokcidena Pollando. Tiu ĉi naturmonumento estas pli ol 800-jara kaj altas 32 metrojn. La diametro de ĝia branĉaro egalas al 20 metroj. Ĝia perimetro sur la alteco de 1,3 metroj egalas al 6, 91 centimetrojmetroj. La nomo Bolesław [bolesŭaf] omaĝas la memoron de la reĝo Boleslao la Brava, dank’ al kiu en Kołobrzeg en la unumila jaro kreiĝis episkopejo. Proksime de ĝi kreskas alia maljuna kverko,  Warciław [varcisŭav], la kvina plej malnova kverko en Pollando. Ĝi altas 37 metrojn kaj ĝia perimetro egalas al 7,20 metroj.

Sed ekzistas en Pollando ankaŭ alia kverko, kiu kiel la patronon havas la reĝon Boleslao la Brava. Temas pri la kverko Chrobry [hrobri] en la Malsuprasilezia Vojevodio, la suda Pollando. Ĝian aĝon oni taksas je 760 jaroj. Ĝi altas 28 metrojn, ĝia perimetro egalas al 10,10 metroj kaj vasteco de la branĉaro egalas al ĉirkaŭ 16 metroj. Laŭ legendo sub ĝi okazis la historia renkonto inter Boleslao la Brava kaj la germana imperiestro Otton la 3-a. Historio ne konfirmas ĉi tiujn informojn. Sed kun ĝi liĝiĝas alia interesa evento. Ĝiaj glanoj en 2004 dum la pilgrimvizito de forstistoj Vatikano estis benitaj de papo Johano Paŭlo la 2-a. El ili oni kreskigis 500 kverkoplantetojn. Ĉiuj havas apartan ateston kaj estis plantitaj tra la tuta lando kiel la papaj kverkoj omaĝe al la Papo-polo.

Sed la plej malnova arbo en Pollando estas la taksuso de Henryków. Ĝi kreskas apogite je domo numero 293 en la vilaĝo Henryków Lubański [henrikuf lubanski] en la Malsupra Silezio. Oni taksas ĝian aĝon je 1277 jaroj.

 El la elsendo 17.10.2014. Legas Barbara

Por la novaj studentoj de la Interlingvistikaj Studoj en Poznano ni aparte dediĉas la hodiaŭan felietonon. Ja en proksimeco de la urbo troviĝas multaj vizitindaj lokoj. Unu el ili estas Rogalin. La historio lasis tie firman spuron, tie vivis generacioj de homoj eksterordinaraj. La troviĝanta tie domo, estis ne sole familirifuĝejo, sed ankaŭ logis homojn kun artaj talentoj, publikajn personojn, kiuj ĝuis tie la naturbelecon, arkitekturan ĥarmonion kaj varmon de la malnovpola gastamo. Tiu domo estas Palaco de Raczyński-familio.

Pri la loko mem, Rogalin la unua skriba dokumento devenas el la 1247-a jaro aperinte en la latina dokumento de pola princo Przemysł la 2-a [pŝemisŭ] Ĝi apartenis al multaj familioj, inter kiuj aparte menciinda estas Arciszewski-familio. Tie nome naskiĝis Krzysztof Arciszewski, famiĝinta kiel nederlanda admiralo kaj postrevene generalo, la organizanto de la artilerio kaj floto de la reĝo Vladislavo la 4-a. Pri li ni felietonis en nia 300-a E-elsendo, la 17-an de januaro.

Pri Rogalin  en 1768 komencis interesiĝi Kazimierz Raczyński serĉante lokon taŭgan por elkonstrui palacon proksime al Poznano. Tie li plenumis multajn gravajn postenojn dum liaj bienhavaĵoj troviĝis en pli forta distanco. Relative baldaŭ en Rogalin dank’ al liaj klopodoj kreiĝis malfrubarokstila palaco sur arbodensa eskarpo, de kie etendiĝis belega panoramo al la apudriveraj herbejoj de Warta.

Ĝis nun Rogalin proponas multajn vidindaĵojn. La francan-nederlandstilan ĝardenon konsistigas laŭplane ordigita verdaĵoazo kun la tiliaj aletoj kaj dunivelaj aleetoj ĉirkaŭ ambaŭ flankoj de la ĝardeno. Sur la centra tufo dominas figuro en antikva stilo, aliaj skulptaĵoj kaŝiĝas ombre de la aleetoj. En la ĝardenprofundo videbliĝas la artefarita altaĵo nomata Parnaso. Forlasante la ĝardenon oni eniras la anglastilan parkon. En ĝia profundo estas renkonteblaj la restaĵoj de la maljuna kverkaro nun konsistanta el ĉ. 2 mil kverkoj, el inter kiuj la plej imponaj havas perimetron ĉirkaŭ 9-metran. Ilin per sia pentrista peniko eternigis Leon Wyczólkowski [vyĉuŭkovsi]. Sed gastis tie ankaŭ aliaj pentristoj, kiel Jacek Malczewski [malĉevski], Michał Wywiórski [miĥaŭ vivjurski]. Kruta vojeto de sur la eskarpo kun la palaco kaj la parko kondukas al la herbejo prezentante aparte pitoreskan alrigardon.

De la palaca fronto tra koretego kaj laŭ la kaŝtanaleo vojo kondukas al la Kapelo-Maŭzoleo situanta sur altaĵeto. Vasta ŝtuparo gardata de  du gisferaj leonoj kondukas al la supra novklasikisma parto de la konstruaĵo imitanta la romian sanktejon en Nimes. Tie troviĝas la kapelo. En la subterejo troviĝas maŭzoleo en la romanika-gotika stilo. Ĝi profunde impresas per troviĝantaj tie sarkofagoj kaj surmuroj epitafoj memorigantaj la ceterajn membrojn de la familio. Tiu ĉi iom izolita loko ĉirkaŭita de malnovegaj arboj emanas per trankvilo kaj naturbeleco harmonias kun majesta arkitekuro. La kripto estas malfermita por turistoj dum ĉiuj someraj semajnfinoj.

Sed ni iom parolu ankaŭ pri la familimembroj de Raczyński-gento.  Kazimierz Raczyński, la establinto de la loko,  kiel la mastro de Poznan-regiono multe meritiĝis renovigante la urbodomon de Poznano, la tieajn konstruaĵojn ĉe Monto de Przemysł. Ĉe la Malnova Foirplaco dank’ al lia iniciato kreiĝis la gardejo kaj eĉ la unuaj urbaj lanternoj. Tiuperiode en Rogalin gastoj svarmis, la biendomo gvidis altnivelan vivon kaj nobelaro estis ĉi tien venanta peti konsilojn pri problemoj familiaj kaj heredaj.

Ne povante detale sekvi la familiajn sortojn ni tamen haltu por mencii la nepojn de Kazimierz Raczynski – Edward kaj Atanazy. Post la fruaĝa morto de ilia patrino pri ilia eduko okupiĝis la vidviĝinta patro edukinte ilin severe sed ĉiuflanke. Sed post lia morto la eduko de la junuloj fariĝis la zorgo de la avo. La nepoj unue studis en Frankfurto ĉe Odro, poste kiam venis la tempo de la Napoleonaj militoj soldatiĝis. Ambaŭ meritiĝis tiukampe ricevinte altajn distingojn. Edward pli frue forlasis la soldatvicojn kaj komence de la pacperiodo inaŭguris sian laboron por la socia bono. Loĝante en Rogalin li komencis eldoni fontmaterialojn, kodojn, memorlibrojn, li mem multon tradukis. Baze de la familia librokolekto li fondis bibliotekon, por kiu en Poznano estis levita bela konstruaĵo. Al liaj meritoj apartenas ankaŭ plukonstruo de la akvoprenejo en Poznano, grundplibonigaj laboroj ĉe apudriveraj herbejoj de Odra. Li establis ankaŭ agronomian lernejon en Jeżewo (jeĵevo) kaj en Rogalin mem li elkonstruigis la menciitan Kapelon-maŭzoleon.

Laŭ alia vojo kuris la vivo de la alia frato. Atanazy fariĝis diplomato de prusa registaro servante en tiu rolo en Kopenhago, Lisbono kaj Madrido. Li prilaboris leksikonon de la germana kaj portugala artoj. Li estis artkolektanto kaj mecenato de la pentroarto. Lia riĉa pentraĵkolekto post lia morto komence estis ekspoziciata en Berlino, poste ĝi trovis lokon en Muzeo de Frederiko Vilhelmo en Poznano. Nun ĝi formas la bazan trunkon de la fremda petraĵkolekto en la Poznana Muzeo. Atanazy heredigis siajn havaĵojn al la germanigita branĉo de la familio, sed lia seninfana filo tenante intimajn ligojn kun la familio de la pola onklo Edward eĉ filigis la familiidon Edward Aleksander.

Denove ni transsalutu kelkajn epizodojn el la familia vivo por doni la ateton al tiu momento, en kiu Edward Aleksander  jam kiel vidvo povis edziĝi al Róża [ruĵa] Krasinski, tiam ankaŭ jam vidviĝinta. Ili ambaŭ ekloĝis en Rogalin. Tiam Edward Aleksander  unue ordigis la financaj aferojn kaj renovigis la palacon. Róża, virino klarvida kaj energia okupiĝis pri la domo kaj administrado ebligante tiel al la edzo dediĉi sin al la kolektista pasio. Li kolektis komence pentraĵojn de polaj artistoj fariĝinte ilia mecenato kaj prezidano de la Societo de Belarto-Amikoj en Krakovo. Lia kolekto enhavis verkojn de ĉiuj renomaj polaj artistoj, inkluzive de Jacek Malczewski kun kiu Edward Aleksander aparte amikiĝis. Aldone el siaj veturoj al Parizo li venigis tolaĵojn de la eŭropa pentroarto. Por tiu ĉi kolekto komece de la 20-a jarcento kreiĝis en Rogalin aparta konstruaĵo ligita kun la palaco. Nun la kolekto prezentas diversajn fluojn de la eŭropa pentroarto el la limo de la 19-a kaj 20-a jarcentoj, inkuzive de la pola. Róza kaj Edward Aleksander havis infanojn el siaj pli fruaj familioj, sed mem ili ĝisatendis du filojn Roger Adam kaj Edward Bernard. Ambaŭ plenumis publikajn funkciojn. Roger Adam i.a. estis en la intermilita periodo la vojevodo de Poznan-regiono, vicminisro por agrikulturo, ambasadoro de la  elmigra registaro de Pollando en Grekio, kie li helpadis al la elmigrantaj dummilite poloj. Tie li mortis en 1945. En la intermilita periodo la palaco en Rogalin estis lia rezidejo. Dum la milito germanoj transprenis ĝin por lernejo de Hitlerjugend, postmilite funkciis en ĝi i.a. lernejo. En 1949 kreiĝis tie la filio de la Nacia Muzeo en Poznano.

La alia frato, Edward Bernard estis la pola delegito ĉe la Ligo de Nacioj, sekve ambasadoro en Britio. Dum la 2-a mondmilito li gvidis en la londa elmigra registaro de Pollando ministerion por la eksterlandaj aferoj. Li mortis en Londono en 1993 kaj liaj sepultaj solenaĵoj en Rogalin estis impona solenaĵo veniginta amasojn. Li estis la lasta vira reprezentanto de la meritiĝinta por Pollando familio. Du jarojn antaŭ sia morto Edward Bernard, la prezidento de Pollando en Elmigrejo, establis Fondaĵon de Raczyński-Familio ĉe la Nacia Muzeo en Poznano. Konforme al. lia volo la artverkoj apartenantaj al Raczynski-familio povas esti vizitcele disponigiaj al la publiko en la Palaco en Rogalin kaj en la Muzeo en Poznano.

El la elsendo 10.10.2014. Legas Barbara

Jarkomence pasis la 640-a naskiĝdatreveno de unu el la plej karaj virinoj en la historio de Pollando, ĝia patrono reĝino Jadwiga. Kun fortaj genealogiaj ligoj kun Pollando ŝi naskiĝis en Buda kiel la filino de reĝo Ludoviko la Hungara kaj de Elizabeta Kotromanić, origine bosnia princino. Jadwiga estis ilia lasta infano. Dum la bapto ŝi ricevis la nomon Jadwiga, kiu estis la nomo de ŝia praavinjo, la edzino de reĝo Wladyslaw  Łokiet (la Kubuta) [vŭadislav ŭokietek] el Piast-dinastio (pjast). Povas esti ankaŭ, ke ŝia baptonomo referencas al sankta Jadwiga la Silezia, kies kulto tiuepoke floris. En dokumentoj ŝia nomo estas notita laŭ malsama ortografio kiel Adviga, Hedviga, Hedvigis aŭ Hedwig.

Ekde la infanjaroj ŝi estis preparata roli estonte kiel la reĝino. Ŝi ricevis tre zorgeman edukon, la vivo en la kultura medio de la hungara kortego en Buda kaŭzis, ke Jadwiga kapablis legi, konis fremdajn lingvojn, amis literaturon, muzikon, arton kaj sciencon. Kiel kvarjar­ulino ŝi estis fianĉigita al la 8-jara Wilhelm Habsburg. La ceremonio havis la karakteron de formala nupto “sponsalia de futuro”, tio signifas fianciĝo por estonteco. Tiu kontrakto ne estis neŝirebla,  tamen ĝi antaŭvidis, ke flanko ne observonta ĝin devos pagi al la alia 200 mil orajn florenojn.

En la 1384-a jaro la pola nobelaro decidis inviti por la pola trono la junetan princinon, kiu samjare venis al Pollando kaj samjare estis kronita en Krakovo kiel la reĝo de Pollando. En ĝi la povon tenis la krakovaj magnatoj, kiuj estis en la kontakto kun ŝia patrino, sed neniu regis en la nomo de Jadwiga, ĉar kiel skribis kronikisto Jan Długosz (dŭgoŝ) ĉion,  kion faris la reĝo Jadwiga havis la kvaliton de multaĝa saĝo. Polaj magnatoj kompreneble zorgis pri la interesoj de Pollando kaj konforme al ili pensis pri la estonta edzo por la juneta reĝo. Dezirante ligi Pollandon kun Litovio ili proponis la manon de Jadwiga al la 10-20-jarojn pli aĝa (laŭ diversaj fontoj)  litova princo Jagelo kondiĉe,  ke tiu ĉi kun sia ŝtato kristaniĝos. Jagelo la kondiĉojn akceptis. Sed Jadwiga estis jam fianciĝinta. Wilhelm venis eĉ al Krakovo por realigi la promeson de “sponsalia de futuro”. Vane. La nupto de Jadwiga kun Jagelo spite la kulturajn kaj aĝdiferencojn okazis en la 1386-a jaro. Neniu dubigas la personan tragedion de la junulino, sed ŝi kapablis rezigni pri sia feliĉo avantaĝe por la ŝtatintereso de la Pola Reĝolando.

Kvankam komence Jagelo koncentris la povon, tamen tre baldaŭ la geedza paro ĉiujn iom gravajn ŝtatajn aktojn konsultis komune. Jadwiga malgraŭ siaj neplenaj 13 vivojaroj entreprenis ekspedicion al t.n. Ruś Halicka (la regiono nun troviĝanta en la sudorienta Pollando kaj sudokcidenta Ukrainio) por rekonkeri ĝin por Pollando. Ŝi tenis korespondajn kontaktojn kun teŭtonaj kavaliroj, konkordigis sian edzon kun lia onkla frato Vitold, ŝi grave influis la rezultojn de intertraktoj kun sia bofrato Sigismundo la Luksemburgia.

La reĝino havis ne sole politikajn kaj diplomatiajn talentojn. Al sia kortego Jadviga logis la intelektan eliton de Pollando. Disponante pri sendependa kortego kaj kancelario, ŝi zorgis pri kulturo kaj riĉa kortega vivo, prefere dediĉita al la spirita ol al la mondaj vantaĝoj. Ŝi alte taksis la akompanon de sciencistoj, altnivelan konvers­aciadon, sed samtempe ŝi ŝatis la rajdadon kaj la ĉasadon. Ŝian kortegon vizitadis pluraj eksterlandaj delegacioj, diplomatoj kaj altranguloj. Dank’  al la reĝino Jadwiga aperis la unua traduko de la Psalmaro en la pola lingvo. Unu el ĝiaj ekzempleroj konserviĝis ĝis hodiaŭ. Samtempe ŝi estis tre pia persono. Ŝi fondis multajn preĝejojn kaj ekipis la jam ekzistantajn klostrojn, ŝi zorgis pri hospitaloj kaj mizeruloj. En ikonografio la sankta Jadwiga, tiun religian titolon ŝi ricevis en 1997, estas prezentata en la reĝaj vestoj kun ŝuetoj enmane. Ligiĝas kun tio legendo, ke dum la konstruado de la preĝejo de la Plej Sankta Maria-Virgulino en la krakova kvartalo Piaski ŝi mem kontrolis la labor­trapason. Iun tagon ŝi rimarkis malgajan ŝton­laboriston. Demandinte lin pri la kaŭzo ŝi eksciis, ke li lasis hejme peze malsanan edzinon kun etaj infanoj, sed li ne havas monon por­ kuracisto. Tiam la reĝino senpripense forŝiris la oran ornamaĵon kun gemoj de sia ŝuteo kaj donacis al la laboristo,  por ke tiu ĉi pagu kuraciston. Ŝi tamen ne rimarkis, ke ŝi metis la piedon sur ŝtono kovrita per freŝa kalko. La lasitan spuron la dankema rok­laboristo pritranĉis kaj kun ŝtono enmasonis en la eksteran muron de la preĝejo. Ĝis nun eblas ĝin tie  rigardi.

Dank’ al la klopodoj de reĝino Jadwiga en 1397 en la Krakova Akademio kreiĝis fakultato pri teologio, kaj samjare dank’ al ŝia subteno ĉe Karol-Universitato en Prago kreiĝis akademia domo por polaj kaj litovaj studentoj. Sian tutan havaĵon ŝi testamentis al la Krakova Akademio. Kiam en la 80-aj jaroj oni malfermis ŝian ĉerkon oni trovis anstataŭ juvelaro ŝiajn tombajn ornamaĵojn el ledo kaj ligno. La testamenton favore al la Jagelona Universitato ŝi faris en la jaro de sia morto destinante krome por ĉi tiu celo siajn reĝinajn robojn. Havante 25 jarojn la reĝino Jadwiga naskis la filinon Eliżbieta Bonifacja, kiu mortis nur trisemajna. Jadwiga mem mortis pro la akuŝa febro 4 tagojn poste kaj estas entombigita en Wawel-Katedralo en Krakovo. Ŝia ĉerko estis kelkfoje malfermata. En 1887 oni faris tion en la ĉeesto de fama pola pentristo Jan Matejko, kiu estis pretiganta portretojn de la polaj reĝoj trovante tiam ŝian skeleton en la reĝa mantelo.

Laŭ kronikistoj la reĝino Jadwiga  gvidis asketan vivon ligante harmonie la kotempladon kun la praktika vivo, kiu emfaziĝis en la liganta al la Evangelio simbolo de du kunligitaj M-literoj (Maria kaj Marta), per kiuj estis ornamitaj la muroj de ŝiaj ĉambroj. Zorgante pri la gloro de Dio en Wawel-katedro la reĝino Jadwiga establis la Kolegion de Psalmokantantoj, kiuj tagnokte kantis psalmojn antaŭ la Plej Sankta Sakramento. Ŝi fondis kaj parte propramane brodis la eksterordinaran liturgian veston por la krakovoj episkopoj ĝis hodiaŭ uzatan dum la plej grandaj solenaĵoj. En la 1987 la korpaj restaĵoj de la reĝino estis lokitaj en la nordorienta parto de Wawel-katedralo ĉe la nigra krucifikso, de kiu – laŭ la legendo – alparolis la junetan Jadwiga Kristo konsilante al ŝi edziniĝi al Jagelo kaj rezigni pri sia junula amo,  Wilhelmo.

Barbara Pietrzak

El la elsendo 03.10.2014. Legas Tomek

Lastsabate, la 4-an de oktobro okazis en Bydgoszcz la sepultaj solenaĵoj de la elstara E-aganto, Andrzej Grzębowski, kiu mortis en la lastaj horoj de la 99-a Universala Kongeso de Esperanto en Bonaero. Liaj cindroj revenis al Pollando nur unu semajnon pli frue. La ceremonio venigis amase amikojn kaj konatojn de konata E-aktivulo ne nur el Bydgoszcz, sed ankaŭ  el multaj lokoj de Pollando. La urnon kun la cindroj de Andrzej Grzebowski asistis standardoj de la Bidgoŝĉa Filio de la Pola E-Asocio kaj de la Societo de Urboamikoj de Bydgoszcz.

La adiaŭan paroladon en la pola lingvo elstar­iganta la meritojn de la forpasinto faris la eksa prezidanto de la urbo Bydgoszcz Konstanty Dombrowski, pli poste prezidanto de la Internacia Centro de Kulturo kaj Turismo. Barbara Pietrzak sian adiaŭan paroladon en la Internacia Lingvo prezentis en la nomo de Universala E_Asocio, kiu en 2012 distingis Andrzej Grzębowski per la Diplomo pri la Elstara Agado. En la nomo de la familio dankvortojn al la ĉeestintoj de ĉi tiu trista ceremonio direktis Regina Grzębowska invitante ĉiujn por la novembra kunveno de la Internacia Centro kaj Kulturo kaj Turismo la 22-an de novembro, okaze de kiu en ilia domo ĉe la strato de Maria Curie Slodowska estos lanĉota la Memorĉambro omaĝe al Andrzej Grzebowski. Lia figuro kaj lia E-agado en la vivo de la urbo  havis lokon kaj rolon apartan. Kiel diris i.a. Konstnty Dombrowicz – „Vi,  Andreo malfermis al tre multaj personoj Eŭropon kaj la tutan mondon – jen pere de la lingvo Esperanto, jen per la organizataj de vi ekspedicioj kaj ekskursoj  por turistoj dezirantaj konatiĝi kun la aliaj ol la patrolanda kulturoj, panoramoj, kun aliaj homoj.

Per Esperanto, kiu estis via amo kaj misio vi infektis milojn da homoj en Bydgoszcz, en Eŭropo kaj laŭvorte en la tuta mondo. Viaj organizaj kapabloj, la konvinko­talento kaj la talento kunlabori kun aliaj homoj ebligis al vi realigi ideojn unuarigarde ne­realigeblajn. Ĉar vi, kiel la unua venigis al Bydgoszczc studcele en la establita de vi lernejo junajn eksterlandanojn ne nur el Eŭropo, sed ankaŭ el Azio kaj Afriko. Dank’ al via persisto eblis organizi Internacian Centron de Kulturo kaj Turismo de Pomerio kaj Kujavio, Inernacian Studumon de Turismo kaj Kulturo de Internacia Akademio de la Sciencoj San Marino. Dank’ al vi lernis tie pli ol 1000 studantoj el 90 landoj de la mondo kaj prelegis lekciantoj el pli ol 60 landoj de Eŭropo, Afriko, Ameriko, Azio kaj Aŭstralio. Tiel vi kreis amikojn por Pollando, por Bydgoszcz. Alia sukcesa ideo famigi la urbon en la mondo estis E-Tagoj de Bydgoszcz. Kiel la prezidanto de la urbo mi havis la plezuron gastigi ilin en la urbodomo dum vi zorgis ne sole pri ilia gastigado, sed ankaŭ pri tio,  ke ili havu la okazon prezeti siajn kutimojn, folkloron, belecon de siaj hejmlandoj. Dank’ al Esperanto ni ĉiuj bone komprenis unu la alian. Dank’ al vi kreiĝis multaj belaj eldonaĵoj: informiloj, faldfolioj, libroj en Esperanto prezentante al eksterlanda leganto la logaĵojn de Bydgoszcz, la logaĵojn de Pollando. Dank’ al via iniciato en Bydgoszcz estas lokoj kun Esperanto firme ligitaj, kiel skvaro de Zamenhof kaj E-pontpasejo super la rivero Brda. Sed ne subtaksebla estas ankaŭ via korfavora rilato al aliaj homoj kaj ĉiam helpe etendita mano al ĉiuj, al kiuj vi povis helpi. Ne malmultas tiuj personoj ankaŭ en la vicoj de polaj esperantistoj.<

Ne eblas citi la tutan adiaŭan paroladon de Konstanty Dombrowicz li tamen elstarigis tion, kio estis granda pasio de la Andrzej Grzeębowski – turismo,  la vizitado de fremdaj landoj, entute 204 kaj konatiĝado kun aliaj homoj. Ili kun profunda bedaŭro akceptis la informon pri lia tro frua morto. La kondolencoj venis el la tuta mondo, el 49 landoj. La urnon kun la teraj restaĵoj de Andrzej Grzebowski kovris dekoj da floroj, florbukedoj kaj florkronoj. Tiun en la nomo de UEA ĉe kies rubando legiĝis la vortoj „UEA adiaŭas sian merit­iĝintan aganton” transdonis Barbara Pietrzak en sia adiaŭa parolado elstar­igante la meritojn de Andrzej Grzębowski por la evoluo de E-turismo, por E-kleriĝado, laste lia aparta engaĝiĝo por okazigi  en Bydgoszcz AMO_seminariojn. En ŝiaj adiaŭaj vortoj aŭdiĝis aludoj al personaj vojkruĉiĝoj kun Andrzej Grzębowski ekde la unua – antaŭ jaroj – renkontiĝo dum IJK ĝis la lasta renkonto en la Bonaera Kongresejo. Ŝi memorigis ankaŭ la signifon kaj gravecon de kunlaboro de Esperantotur kaj Monda Turismo kun E-redakcio de pola Radio – dank’ al kio en Bydgoszczc povis okazi kelkaj neforgeseblaj renkontiĝoj kun la aŭskultantoj de la Varsoviaj E-elsendoj.

Andrzej Grzębowski restas en nia memoro ne nur kiel meritiĝinta esperantisto en la pola kaj esperantista skalo, sed ankaŭ kiel imitinda modelo ĝis la lasta momento fideli per laboro kaj aktivado al la idealo de homa interkompreniĝo.

El la elsendo 03.10.2014. Legas Barbara

Ĉiu el ni havas ŝatatajn lokojn en Pollando, kien volonte veturas ripozi kaj ofte ilin revizitas. En nia ciklo „Vizitindaj lokoj” ni klopodas ankaŭ proksimigi multajn el ili. Lastatempe la portalo wp.pl enketis preskaŭ 13 mil personojn pri 15 elektitaj de ĝi regionoj de Pollando.

Senkondiĉe venkis Mazurio, la geografia-kultura regiono en la nordorienta Pollando, por kiu voĉdonis 20 procentoj de la enketitoj. Temas sendube pri nu el veraj perletoj de la lando. Ĝia Mazuria Lagoregiono antaŭ kelka tempo ektroviĝis inter la finalandoj de internacia konkurso pri 7 Novaj Mirlokoj de la Mondo. Logas tien miloj da lagoj, puraj riveroj, densaj arbaroj sendepende de tio ĉu oni preferas aktivan ripozon aŭ silenton, trankvilon kaj mal­moviĝemon.

14 procentoj de la enketitoj voĉdonis por Bieszczady [bjeŝĉady], ankaŭ unu el la plej ravaj kaj sovaĝaj montaraj grupoj en Pollando en la sudorienta parto de la lando. Bieszczady apartenas al la okcidenta parto de la montoĉeno Orienta Beskidy, kiuj eniras la eksteran parton de la Orientaj Karpatoj. Tiu ĉi regiono estas unu el la lastaj en Eŭropo, kie daŭre eblas admiri veran malluman noktan ĉielon, kiu estas libera de la civilizaciaj lumoj.

Nur je unu procento malpli da ŝatantoj havas Tatry-montaro en la suda Pollando. Sendepende de la jarsezono Tatry-montaro logas turistojn dezirantaj persone admiri la tieajn vidindaĵojn kiel lago Morskie Oko, la pintojn Giewont aŭ Kasprowy Wierch. La troviĝante tie Zakopane de jaroj rolas kiel la vintra ĉefurbo de Pollando, unu el la plej bele situantaj urboj en la lando. Somere Zakopane estas elstara startoloko por vagi tra la plej altaj montoj de la lando, vintre ĝi transformiĝas en unu el la plej grandaj skiistaj centroj de Pollando.

Poloj amas ne sole montojn, sed ankaŭ la marbordon de Baltiko aparte dum la somera periodo. Tiu regiono – en la nordo de Pollando – akiris 9 procentojn de la voĉoj en la enketo de la portalo wp.pl. Krom valoroj strikte ligitaj kun la ĉemara ripozo turistojn atendas ĉi tie spirrabaj panoramoj, historiaj objektoj, insuloj, naturrezervejoj, vastaj orsablaj plaĝoj apartenantaj al la plej belaj en Eŭropo.

Po 7 procentoj akiris du regionoj en du malsamaj landopartoj: Kaszuby [kaŝuby] kaj Sudety. Kaszuby estas kultura regiono en la norda Pollando eniranta la konsiston de Pomerio. Difinata ankaŭ kiel Kaŝubia Svislando ĝi logas per preskaŭ 700 lagoj, pli ol 50 rezervejoj, arbaroj kaj riveroj. La alia regiono estas la montoĉeno Sudety en la sudokcidenta Pollando. Ĝi famas pro sovaĝa naturo, bonegaj turismaj itineroj kaj superbaj historiaj objektoj.

La 6-an lokon en ĉi tiu rangolisto okupis laŭvicaj du malsamloke troviĝantaj regionoj – Beskidy kaj Podlasie. Ĉiu el ili akiris po 5 procentojn de la voĉoj. Beskidy – tiun ĉi nomon ni jam aŭdis. Temas pri grupo de montoĉenoj en la eksteraj Karpatoj etendiĝanta laŭlonge je 600 kilometroj kaj laŭlarĝe je 50 kilometroj. Ĝi distingiĝas per eksterordinaraj panoramaj valoroj, riĉa folkloro kaj aparta gastamo de la loĝantoj. Aliflanke Podlasie (Podlaĥio) troviĝas en la nord-orienta Pollando logante per vastaj arbaraj kompleksoj, puraj riveroj kaj lagoj kaj daŭre ne ĝisfine rekonitaj natur­anguloj. Turisma perleto de Podlahio, kies ĉefa urbo estas Bjalistoko, estas Nacia Parko de Biebrza-rivero [bjebĵa], kiu i.a. famas pro siaj valoraj marĉo­terenoj.

Po kvar procentojn de favorvoĉoj ricevis egale kvar regionoj: Varmio, la Sanktakruca Montaro, Roztocze kaj Jura Krakowsko-Częstochowska. Ĉiu el ili logas per malsamaj atrakciaĵoj. Varmio en la nord-orienta Pollando – per lagoj kaj vastaj arbaroj, la Sanktakruca Montaro en la suda Pollando estas atrakciaĵo por tiuj, kiuj ŝatas belajn panoramojn kaj interesajn lokojn. Roztocze en la orienta Pollando estas la landoparto ankoraŭ ne plene malkovrita. Ĝi riĉas per belaj parramoj, ravaj rifuĝejoj kaj senhomejoj. Jura Krakowska-Częstochowska en la suda Pollando kiel magneto logas ŝatantojn de historiaj kasteloj kaj ankaŭ tiujn, kiujn ravas belaj panoramoj.

La lastan lokon en la menciita rangolisto de wp.pl okupis Suwałki-regiono (suvaŭki), kiun kiel la plej belan elmontris 3 procentoj de z la enketitoj. La troviĝanta en la nordorienta parto de la lando regiono apartenas al unu el la plej sovaĝaj kaj samtempe plej puraj en la tuta lando.

Do kvankam la diferenco inter 20-procenta kaj 3-procenta subteno por la titolo La plej bela regiono de Pollando ŝajnas esti granda – ĉiu el la listigitaj de wp.pl meritas atenton. Tiun donos ankaŭ ni rakontante en laŭvicaj felietonoj lokojn vizitindajn en Pollando.

El la elsendo 26.09.2014. Legas Barbara kaj Tomek