“Kaj lumradio, kiun Suno etos
Sur la susuran martavolon petolante
Ne dronas, sed kiel ĉielarko eriĝante
en la ĉielon, de kie ĝi venis, revenos…”
Tiu ĉi citaĵo el Adam Mickiewicz troviĝas sur la tomboŝtono de nia hodiaŭa heroo en Karaczi, la mortinta antaŭ 40 jaroj polo, la kreinto de la Pakistanaj Aerfortoj. La 2-a mondmilito, kiu finiĝis antaŭ 75 jaroj signifis ne nur venkon super la germana faŝismo, sed – kiel evidentiĝis – havis gravajn sekvojn por multaj popoloj en la tuta mondo. Pri tiuj en la centra kaj orienta Eŭropo ni parolis plej ofte. Sed, kiam la 2-a modmilito finiĝis, en alia mondoparto akcelis la malkomponiĝo de la Brita Hindio. En la sekvo de tiu procezo kreiĝis la sendependa Pakistano kaj Hinda Unio. Tio ne okazis sen sangoverŝo kaj pogromoj. Oni diras pri 500 mil viktimoj, pri dek kelkaj milionoj devigitaj fuĝi forlasante siajn hejmojn. La traktatoj ne klarigis multajn esencajn demandojn, kiel ekzemple la limformiĝon kun Hinda Unio kaj Ĉinio. Pakistananoj urĝe bezonis formi siajn ŝtatstrukturojn, nepre bezonis proprajn militfortojn, ĉar defendo kontraŭ multe pli multnombraj najbaroj kaj minaco de pliaj konfliktoj ŝajnis neeviteblaj. Samtempe defendo de la vasta teritorio ne estis ebla sen moderna aviado, pri kiu Pakistano ne disponis. En 1947 al Britio venis pakistana delegacio, kies tasko estis trovi spertoplenajn, fidindajn pilotojn, kiuj povus helpi en kreo de la Reĝaj Pakistanaj Aerfortoj. La Britaj Aerfortoj, RAF post la milito verdire estis en febla stato, tamen en Britio troviĝis polaj pilotoj, famiĝintaj pro la heroeco kaj sukcesoj en la batalo defende por Britio en 1941. RAF rekomendis ĝuste ilin. Tiel do sub la gvido de juna oficiro Władysław Turowicz trideko da polaj pilotoj kaj tenikistoj ekflugis al Karaczi. Kiu estis Właysław Turowicz ? Li naskĝis en 1908 en la loko Zubir en Siberio en la pola familio ekzilita de caro ĝis la rusa-ĉina limo. Tie lia patro, alte taksata kontinenta konstruinĝeniero, ricevis laboron ĉe la projektado de fervojo. Kiam post la 1-a mondmilito Pollando regajnis la suverenecon la tuta familio decidis reveni al la patrolando, kiun ili atingis en 1922. Juna Władysław fasciniĝinta pri aviado kaj aviadteknologioj komencis inĝenieriajn studojn en la prestiĝa fakultado pri aviado de la Varsovia Politekniko, samtempe membriĝante en la Varsovia Aeroklubo. En ĝi li konatiĝis kun sia estonta edzino, glisilpiloto Zofia Szczecińska, sed la eksplodo de la 2-a mondmilito portempe malebligis iliajn geedziĝajn planojn. Władysław Turowicz estis mobilizita al la Polaj Aviadfortoj kiel rezerva oficiro-inĝeniero. Post la atako de Germanio kontraŭ Pollandon li estis retirita al Rumanio. Tie retrovis lin Zofia, kiu – ankaŭ mobilizita de la Pola Armeaj Fortoj servis en Rumanio kiel kuriero. Rapide jam en novembro 1939 ili geedziĝis kaj komune daŭrigis konspirlaboron. Pliaj militsortoj kondukis ilin al Francio, sekve al Britio. Tie ili trafis al RAF, la Aerfortoj de Britio, kiu estis vera bastiono de polaj aviadistoj. Władysław komencis laboron kiel kontrolinspektoro pri la teknika stato de aviadiloj, ankaŭ koncerne kraŝakcidentojn. Tio estis – kvankam ne spektakleca tamen – multe respondeca laboro, ebliganta tamen kolekti multajn gravajn spertojn, kiujn li povis utiligi estonte en Pakistano. Tiu pakistana vivepizodo komenciĝis en la aviadilo portanta lin kun 30-o da aliaj polaj pilotoj por trijara kontrakto en Pakistano, dum kiu li dividis siajn sciojn kaj kapablojn en la Reĝaj Aerfortoj de ĉi tiu lando. Turowicz establis teknikajn institutojn en Karaczi, instruis kaj altigis la rangon de la Akademio de la pakistanaj aerfortoj, kie li laboris kiel ĉefsciencisto. Li kiel ĉiam povis kalkuli je helpo de sia edzino Zofia, civila piloto instrukcianta por la bezonoj de Pakistano glisilpilotojn kaj paraŝutistojn, inkluzive de virinoj. Rapide la talentoj de Turowicz ne sole kiel instrukiciisto, sed ankaŭ inĝeniero estis aprecitaj. Multiĝis avancoj kaj distingoj. I.a. en 1960 li fariĝis Air Commodore, anstataŭanto de la komandanto de la Aviada Stabo de la Pakistanaj Aerfortoj. Famiĝinte kiel „defendanto de Lahore” en la dua batalo konkere por Kaŝmiro li estis avancita ĝis la grado de generalo. Post la militista emeriuro Turowcz ne ĉesis aktivi. En 1967 li fariĝis la komandanto de la Komisiono por la Esploroj de la Kosmo kaj supera Atmosfero (SUPARCO), la landa kosma aganetejo de Pakistano. Tie li gvidis preparojn al la raketa kaj kosma programoj edukante palestinajn astronaŭtojn proksime kunlaborante kun Abdus Salam, pakistana teoria fizikisto, pli posta Nobel-premiito. Ambaŭ laboris pri evoluigo de la pakistana nuklea programo. Antaŭ sia morto Turowicz komencis konstruprojekton de la pakistana satelito, sed la fruktojn de ĉi tiu labro li ne ĝisatendis. Li mortis pro aŭtomobila akcento en januaro 1980. Li estis entombigita en la kristana tombejo en Karaczi. 12-jarojn poste ekapudis lin la edzino, Zofia.
El la elsendo 15.05.2020. Legas Barbara – 7’44”
