Novaĵoj

La pola Sejmo proklamis plian patronon de la 2022-a jaro. Temas pri Ignacy Łukasiewicz troviĝanta en la grupo de tiuj poloj, kies agado lasis grandan kaj pozitivan influon je evoluo de la patrolando kaj la tuta mondo. En marto 2022 pasos lia 200- naskiĝdatreveno kaj en januaro la 140-a datreveno de lia morto. Kiel kreinto de la patrola industrio Łukasieicz antaŭis usonanojn kaj rumanojn. Li estis krome la inventinto de kerosena, aŭ alivorte naftolampo. En 1853 en ĝia lumo estis efektivigita la unua en la mondo nokta operacio en hospitalo en Lvovo. Kiel kreinto kaj organizinto de petrolindustrio Ignacy Łukasiewicz kontribuis al disvolviĝo de – unue la Apudkarpatia Regiono kaj sekve – signifa parto de la polaj teritorioj aneksitaj de Rusio, Prusio kaj Aŭstrio. Dank’ al liaj malkovroj kreiĝis tre multaj laborlokoj kaj kreskis la vivnivelo de homoj. Sur la inaŭgurita de Łukasiewcz destilado de nafto baziĝas nun multaj branĉoj de la kemia kaj beliga industrioj kaj multaj modernaj teknologioj. Ignacy Łukasiewicz estas patrono de la petrola-gasa kaj petrolrafinada industrio en Pollando.

El la elsendo 01.12.2021. Legas Maciek – 1′ 25″

Post 23 jaroj la pola lingvo en lernejoj kun la pola instrulingvo en Litovio revenos kiel deviga lernoobjekto dum abiturienta ekzameno. Tio sekvas el interkompreniĝo de la pola registaro kun la litova klerigministerio. En 1998 la deviga abiturienta ekzameno de la pola lingvo estis sengradigita ĝis la nedeviga lerneja ekzameno, kio negative influis la instrunivelon de la gepatra lingvo en la polaj lernejoj en ĉi tiu lando. Poloj jam de pli ol 20 jaroj klopodis pri la revenigo de ĝia statuso kiel deviga ekzamenobjekto. Ĝis nun la litovaj aŭtoritatoj nur estis promesantaj konsideri ĉi tiun postulon. La nun subskribita interkonsento malfermas vojon al realigo de tiu ĉi postulo. En Litovio funkcias 70 lernejoj kun la pola instrulingvo, kiujn frekventas ĉirkaŭ 12 mil infanoj. Eĉ 36 el 360 gimnazioj en Litovio, t.e. 10 procentoj estas gimnazioj kun la pola instrulingvo. Ili reprezentas altan instrunivelon, pri kies kvalito atestas alta elcento de junuloj, kiuj sukcesas pri studentigaj ekzamentoj. Ĝi egalas al ĉirkaŭ 70 procentoj.

El la elsendo 01.12.2021. Legas Milada – 1′ 41″

Laŭ esplorrezultoj publikigitaj en la periodaĵo PNAS de la Usona Scienca Akademio al oceanoj trafis 25 mil tunoj da plastaj forfalaĵoj ligitaj kun la kovimvirusa pandemio. Tio kreas minacon por la maraj ekosistemoj. En 2020 temis pri pli ol unu kaj duona milionoj da maskoj. Plimulto de la forfalaĵoj devenas el hospitaloj stokiĝante ĉe plaĝoj kaj laŭbordaj regionoj. Laŭ sciencistaj simuladoj ĝis la fino de la nuna jarcento preskaŭ 28,8 procentoj de la postpandemiaj forfalaĵoj ektroviĝos sur la fundoj de oceanoj kaj 70,5 procentoj amasiĝos sur plaĝoj. Dum la pandemio kreskis bezonateco je plastaj elfaraĵoj de unufoja uzo, kio intensigis la probemon, kiu sen tio eskapas la kontrolon. Plastaj produktoj ligitaj kun la oceania alflu-reflu-ciklo, t.e. tajdoj povas esti transportataj je longaj distancoj kaj krei lezojn aŭ morton de multaj maraj organismoj. Kiel ekzemplo estis menciitaj fiŝoj kaptitaj en kaŭĉukajn medicinistajn gantojn aŭ morta pingveno kun masko en la stomako. La esplorstoj atentigis ankaŭ pri minaco ligita kun invado de specioj kaj transportado kun foflalaĵoj de diversaj poluaĵoj, inkluzive de kovimviruso.

El la elsendo 24.11.2021. Legas Maciek – 1′ 27″

Laŭ la donitaĵoj de la Polaj Hortikulturistoj la importo de polaj pomoj el Belorusio en aŭgusto nunjare kompare al la sama monato de la pasinta jaro kreskis je 770 procentoj kaj egalis al 2181 tunoj. La samrilata kresko en la sekva monato egalis al 115 procentoj, kio signifis importon de 2963 tunoj. Decida kresko de la eksporto de polaj pomoj al la eksteruniaj landoj okazis krome al Kazaĥio kaj Egiptio. Kompare al aŭgusto 2020 Pollando en aŭgusto 2021 eksportis al Kazaĥio je 1451 tunoj da pomoj pli. La eksportokresko en septembro 2021 kompare al septembro 2020 egalis al 647 tunoj. Tamen la plej granda importanto de pomoj el Pollando en la lastaj sezonoj fariĝis Egiptio. Se en la pasintjara aŭgusto Egiption entute ne atingis polaj pomoj en la nunjara aŭgusto la eksporto de polaj pomoj al ĉi tiu lando egalis al 13,4 mil tunoj. La kresko de pomeksporto inter septembroj de 2020 kaj 2021 estis triobla kaj nunjare egalis al 15,9 mil tunoj.

El la elsendo 24.11.2021. Legas Milada – 1′ 44″

Lige kun la 100-jariĝo de la Ŝtata Instituto pri Speciala Pedagogio, kies patrono estas Maria Grzegorzwska la pola Sejmo proklamis la 2022-an jaron kiel omaĝjaron al Maria Grzegorzewska. Maria Grzegorzewska, elstara sciencisto, pedagogo kaj psikologo okupiĝanta pri blindaj personoj, socia aganto naskiĝis en 1888. Kiel slogano de ŝia propra vivo kaj tiu de multaj pliaj generacioj de specialaj pedagogoj kaj specialistoj laborantaj por homoj neplenlertaj rolis ŝia konstato „ne estas kriplulo, estas homo”. Kiel oni reliefigis en la sejma rezolucio daŭre estas aktuala ŝia mesaĝo, ke belaj vortoj nur malutilon kaŭzas, se ili ne estas subtenataj de agoj aŭ almenaŭ agadprovo. Ŝiaj verkoj daŭre estas inspiro por laŭvicaj esploristoj kaj kreintoj de la akademia speciala pedagogio, eduka, terapia kaj rekapablikga praktiko.

El la elsendo 16.11.2021. Legas Maciek -1′ 02″

Apud Francio, Italio, Nederlando kaj Svislando Pollando apartenas al gravaj produktantoj de fromaĝoj okupante la kvinan lokon en Eŭropo kaj la 6-an de la mondo. Laŭ la donitaĵoj de la Landa Centro subtenanta la Agrikulturon en la jaroj 2004-2020 la produktado de fromĝoj kaj kazeaj produktoj en Pollando kreskis je 65 procentoj atinginte la nivelon de 960 mil tunoj. Plej gravan lokon en la eksporto de polaj fromaĝoj kaj kazeaj produktoj okupas la maturiĝantaj fromaĝoj. Ili trafas ĉefe al Ĉehio, Italio, Slovakio kaj Germanio, al Rumanio kaj Hungario. Pollando eksportas siajn fromaĝojn ekster la Union unuavice al Ukrainio, la Saŭda Arabio kaj Britio. En la periodo 2004-2020 la eksportovaloro de polaj fromaĝoj kaj kazeaj produktoj kreskis de 191 milionoj da eŭroj ĝis 823 milionoj. La nunjaraj enspezoj de Pollando pro la eksporto de ĉi tiuj produktoj en la periodo inter januaro kaj julio atingis 518 milionojn da eŭroj kaj estis je 8 procentoj pli altaj ol en la sama periodo de 2020. Plej multajn fromaĝojn en la Unio pasintjare produktis Germanio – 2,4 milionojn da tunoj, Francio – 1,9 milionojn da tunoj, Italio – 1, 3 milionojn da tunoj kaj Nederlando – unu milionon da tunoj.

El la elsendo 16.11.2021. Legas Maciek -1′ 34″

Laŭ Eurostat donitaĵoj el aŭgusto 2021 inter la uniaj landoj la plej altan elcenton de personoj ĉiutage konsumantaj alkoholaĵojn oni notas en Portugalio – 20,7 procentoj, Hispanio – 13 procentoj kaj Italio – 12,1 procentoj. En Pollando estas nur 1,6 procentoj de personoj, kiuj drinkis ĉiutage. Samtempe ĉiu kvara poloj entute ne drinkis alkoholaĵojn en la pasinta jaro. En Litovio kaj Latvio oni notis nur po 1 procentojn de personoj drinkantaj ĉiutage. Iom alie aspektas la situacio koncerne unufojan drinkadon ĉiusemajne. En Nederlando temas pri la duono de la populacio – 47 procentoj, en Luksemburgio pri 43,1 procentoj, en Belgio – 40,8 procentoj. En Pollando 16,8 procentoj de la loĝantoj drinkas alkoholaĵojn unu fojon ĉiusemajne. La elcento de personoj deklarantaj la unufojan konsumadon de alkoholaĵoj ĉiumonate en Litovio egalas al 31,3 procentoj, en Litovio al 31,1 procentoj, sur Kipro – 30,4 procentoj, en Pollando – 30,2 procentoj. Inter la uniaj landoj Kroatio apartenas al tiuj, en kiuj estas la plej alta elcento de personoj, kiuj tute ne drinkas aŭ ne drinkis dum la lastaj 12 monatoj (38,4). En Pollando temis pri 25,9 procentoj de tiaj personoj. En ĉiuj uniaj landoj viroj pli ofte ol virinoj konsumas alkoholaĵojn. Intensa sporada drinkado karakterizas danojn (38 procentoj). Plej malofte oni drinkas tiamaniere sur Kipro kaj en Italio – po 4 procentoj.

El la elsendo 09.11.2021. Legas Maciek – 1′ 47″

Plimulto de UNO-ŝtatoj voĉdonis lastmerkrede favore al la prezentita de Pollando rezolucio kondamnanta la uzon de la kemia armilaro. En la dokumento estis menciitaj i.a. la kazoj de la uzo de la kemia armilaro kontraŭ Skripal-geedzoj kaj Nawalny, kaj ankaŭ fare de la siria reĝimo. La rezolucio estis proklamita dum la kunsido de la 1-a Komitato de la Ĝenerala UNO-Asembleo okupiĝanta pri la problemoj de malarmado kaj sekureco. Favore al la prezentata ĉiujare fare de Pollando rezolucio subtenanta envivigon de la Konvencio pri la Malpermeso de la Kemia Armilaro voĉdois 147 ŝtatoj. 8 Kontraŭis ĝin, i.a. Rusio, Ĉinio kaj Sirio. En la unua duono de decembro oni traktos ĝin dum la plenkunsido de la Ĝenerala Asembleo de UNo.

El la elsendo 09.11.2021. Legas Milada – 1′ 13″

Laŭ la agentejo Nielsen Pollando estas la plej granda ĉekoladomerkato en la Centra-Orienta Eŭropo. Samtempe ĝi estas la kvara en la mondo eksportanto de ĉokolado post Germanio, Belgio kaj Italio. Laŭ la lasta raporto de Nielsen rezultas, ke la valoro de la pola ĉokolada eksporto egalas al preskaŭ 2,1 miliardoj da dolaroj kaj dank’ al tio ĝi 7,3-procente partoprenas en la monda eksporto. En 2020 Pollando notis la plej grandan produktokreskon, egalan al pli ol 13 procentoj. En la lastaj dekkelkaj jaroj la konsumado de ĉokolado je statistika polo kreskis je ĉirkaŭ 30 procentoj kaj egalas nun al 5,2 kilogramoj. La mondaj konsumantoj de ĉokolado estas aŭstroj kaj germanoj, kiuj konsumas preskaŭ 3 kilogramojn da ĉokolado pli ol poloj. Laŭ la raporto rezultas ankaŭ, ke meza polo por dolĉajoj enhavantaj kakaon elspezas ĉirkaŭ 190 zlotojn jare. Al la plej popularaj kalkuliĝas ĉokoldkaheloj kaj pralinoj. La ĉokoladprodukta segmento sur la pola merkato valoras multe pli ol 2 miliardojn da zlotoj. Du trionoj de la vendovaloro estas ligita kun laktaj ĉokoladoj.

El la elsendo 03.11.2021. Legas Maciek – 1′ 25″

Inter la omaĝotoj de la 2022 la Pola Sejmo enkalkulis Maria Konopnicka kaj ŝian literaturan varkaron, taksinte ŝin „unu el la plej elstaraj verkistinoj en la historio de la pola literatuo”, sed ankaŭ elstarigante ŝian patriotan agadon.
En majo 2022 pasos la 180-a naskiĝdatreveno de Maria Konopnicka, verkistino, poetino, tradukistino kaj publicistino. Orfiĝinte en la aĝo de 12 jaroj ŝi ricevis de la patro edukon en la etoso de patriotimo kaj kristana tradicio, kio grave influis ŝian literaturan formiĝon. Ŝi debutis en la periodaĵo „Kaliszanin” en 1870; en 1881 ŝi eldonis la unuan poezikolekton. Ŝi redaktis la periodaĵon „Świt”, kunlaboris kun „Bluszcz” kaj kun multaj aliaj polaj periodaĵoj en tri anekspoartoj de Pollando (Rusio, Austrio, Prusio) kaj eksterlande. Ŝi famiĝis pro novelverkado kaj pro la porinfana literaturo, ŝi okupiĝis pri literatura kritiko. Helpe de siaj literaturaj verkoj ŝi protestis kontraŭ antipoleca politiko de la aneksintoj kaj socia maljusteco. Ŝi kunorganizis proteston de la monda publika opinio kontraŭ germanaj reprezealioj rilate al polaj infanoj uzantaj la polan lingvon en la loko Września (1901-02) kaj al la elpropretigaj leĝoj. Konopnicka batalis favore al la virinaj rajtoj kaj helpadis al personoj malliberigitaj pro la patriotaj motivoj fare de rusaj aŭtoritatoj. En 1902 en Krakovo kaj Lvovo okazis la solenadoj de la 25-jariĝo de ŝia literatura laboro kaj unu jaron poste kiel donacon de la pola nacio ŝi ricevis biendomon en la loko Żarnowiec.
Ŝi estis honora membro de la Societo de Popollernejoj kaj de multaj societoj kaj institucioj sur la pola teritorio, en Eŭropo kaj Usono. La rezolucio de la pola sejmo elstarigas ŝian poeziaĵon „Rota” (La Ĵuro), patriotan verkon kontraŭ la trudgermaniga politiko en la prusa aneksoparto de la lando, kiu ludis apartan rolon en la historio de Pollando.
Ŝiaj du noveloj „Mia poŝhorloĝo” kaj „La Fumo” aperis en la E-traduko de Kabe respektive Jerzy Grum.

El la elsendo 03.11.2021. Legas Milada kaj Krystyna – 2′ 46″

Dum la tutlanda Semajno de Kariero la Politekniko de Opole (la sudokcidenta Pollando) kune kun la Vojevodia Laboroficejo organizis debaton pri labormerkato. Ĝi spegulis sintenoŝanĝojn de studenta junularo al laboro. Kio iam estis malfacile imagebla inter la studentoj, nome studi kaj samtempe labori – kaj se eĉ nur dum la feria periodo – nun transformiĝis en firman tendencon, kiun eblas difini kiel norman sintenon. En Opole-Politekniko preskaŭ 70 procentoj de studentoj komencis laboron jam en la daŭro de licencaj studoj. La altlernejo dum la lasta jaro subskribis 20 kontraktojn kun firmaoj, kiuj akceptas por laborstaĝoj kaj praktikoj ĝiajn studentojn. La plej dezirindaj laborantoj estas studentoj de Informa Teknologio, aŭtomatiko, transporto/varekspedado/loĝistiko, programado, konstruado, elektrotekniko, produktado/kvalitkontrolo, sano/ripozo, esploroj kaj evoluo, mekaniko kaj maŝinkonstruado, motorizo. Dank’al tiu sinteno 99 procentoj de la diplomitoj de Opole-politekniko laboras en Pollando, kaj 71 procentoj havas laborkontraktojn.

El la elsendo 26.10.2021. Legas Maciek – 1′ 22″

Profesoro Jan Potempa, biokemiisto kaj mikrobiologo el la Jagelona Universitato en Krakovo fariĝis la laŭreato de la unua eldono de Heising-premio. La celo de la nunjare lanĉita premio estas distingo de polaj sciencistoj, kiuj gvidas esplorojn sur la plej alta monda nivelo. Iniciatis ĝin kaj lanĉis profesoro Norbert Heising, germana kuracisto devenanta el Breslau (nun Vroclavo). Li de jaroj aktivas favore al la vroclava scienca medio kaj estis plurjara prezidanto de la Pola-Germana Societo de Wrocław-Universitato. Kandidatoj por la premio estis elektitaj de la senatoj de 12 polaj altlernejoj, kiuj partoprenas la programon La Iniciato de Perfekteco Esploraltlernejo. Profesoro Jan Potempa estis nomumita rekone pro la malkovro de biokemiaj mekanismoj ligantaj bakteriajn malsanojn de makzeldenta histo kun aŭtoimunaj reagoj, kio kreis novajn perspektivojn por kontraŭbatali Alzheimer-malsanon.

El la elsendo 26.10.2021. Legas Maciek – 1′ 08″

Komunaj esploroj, sciencaj publikaĵoj kaj didaktikaj okupoj sur la tereno de ZOO-ĝardeno jen sferoj, en kiuj la vroclava Naturscienca Universitato kunlaboros kun la loka ZOO-ĝardeno dum la plej proksimaj 5 jaroj. La vroclava altlernejo delonge peredukas la estontajn laborantojn de la ĝerdeno. Ĝiaj diplomitoj konsistigas preskaŭ unu trionon de ĝiaj laborantoj. La ĝisnuna kunlaboro ĉirkaŭprenis la peradon de konoj, komunajn sciencajn disertaciojn, klopodadon pri subvencio de polaj kaj eksterlandaj projektoj, realigadon de profesiaj praktikoj, disertaĵojn bakalaŭrajn, magistrigajn kaj dotorigajn realigatajn sur la tereno de Zoo-ĝardeno. La subskribita nun ĉi-rilata interkonsento daŭrigas la ĝisnunajn kontaktojn inter ambaŭ institucioj kaj malfermas vojon al ankoraŭ pli plena utiligo de la didaktika-scienca potencialo de la vroclava Universitato kaj la loka bestoĝardeno.

El la elsendo 26.10.2021. Legas Milada – 1′ 23″

La nederlanda ĵurnalo „Financieele Dagblad” informis, ke preskaŭ ĉiuj nederlandaj altlernejoj ĉesis varbi eksterlandajn studentojn. Kiel motivon oni mencias tro grandajn studentajn grupojn, troan laborŝarĝon de lekciantoj kaj mankon de porstudentaj loĝejoj. La gazeton informis pri to la aferprezentanto de la universitato en Amsterdamo kaj reprezentantoj de 13 aliaj nederlandaj altlernejoj. Laŭ iu el la laborantoj de la universitato en Groningen la nederlanda kleriga sistemo troviĝas sub la premo pro la kreskanta nombro de studentoj, kio influas la klerignivelon kaj ŝarĝon de lekciantoj. En la pasinta akademia jaro por la studoj en Nederlando aliĝis pli ol 70 mil eksterlandaj studentoj, konsistigante ĉirkaŭ 21 procentojn de ĉiuj nederlandaj studantoj.

El la elsendo 19.10.2021. Legas Milada- 1′ 09″

Eurostat publikigis aktualajn informojn pri la (unuaj) permesoj por la estado sur la tereno de la Eŭropa Unio por civitanoj devenantaj de ekster la uniaj landoj. Pollando eldonis ilin en 2020 en signifa plimulto komapre kun aliaj uniaj landoj, unu kvaronon. Entute en 2020 oni eldonis pli ol 2,2 milionojn da estadpermesoj, tamen malpli ol en 2019. Malkreskoj estis notitaj en ĉiuj kategorioj – laborpermeso, edukpermeso, familiaj motivoj. Plej multajn estadpermesoj rilatis al enlaborigo. En la tuta Uniio temis pri 903 mil tiaj permesoj, sed 55 procentojn konsistigis tiuj donitaj de Pollando, pli ol 502 mil. La duan lokon okupis Hispanio kun pli ol 80 mil estadpermesoj. Klopodis pri ili unuavice ukrainanoj, kiuj sume en la tuta Unio ricevis 516 mil estadpermesojn ligitajn kun laboro. Estadpermesoj edukcele motivitaj en 2020 egalis entute al 247 mil. Plej multajn donis Francio, 72 705 mil. Pollando okupis la trian lokon doninte 27 244 estadpermsojn ligitajn kun la edukado. Plej multnombre ricevis ilin civitanoj de Ĉinio, Ukrainio kaj Maroko. La plej multajn permesojn pro familiaj motivoj eldonis Germanio, Hispanio kaj Francio. Plej ofte ricevis ilin civitanoj de Maroko, Brazilo kaj Ukraino. Inter aliaj kategorioj ebligantaj estadon en la Unio kalkuliĝas i.a. internacia protekto. Plej multajn estadpermesojn donis Germanio pli ol 153 mil; Pollando okupis la trian lokon eldoninte pli ol 56 mil tiukategoriajn permesojm. Plej ofte ricevis ilin civitanoj de Sirio, Venezuelo, Ukrainio, Afganlando kaj Belorusio.

El la elsendo 19.10.2021. Legas Maciek – 2′ 05″

La Politekniko de Vroclavo (la sudokcidenta Pollando) lanĉis Eŭropan Sciencan Premion, al kiu patronecas Stanisław Lem, por juna sciencisto, kies esploroj povus pozitive influi la estontecon de nia civilizacio. La premio omaĝas la 100-an naskiĝdatrevenon de la elstara pola fantasta verkisto, kiu en 1981 ricevis la honoran doktorecon de la vroclava politekniko. Eĉ por homoj, kiuj ne konas librojn de Lem li estas figuro, kiu ĝenerale estas perceptata kiel viziulo, furturisto liganta la teknikan mondon kun civilizacia estonteco. La premio estas atribuota al sciencistoj malpli ol 40-jaraĝaj gvidantaj esplorojn en la Eŭropa Unio aŭ en la landoj partoprenantaj la programon „Horizonto de Eŭropo”. Ĝi estos atribuata ĉiujare pro freŝdata malkovro aŭ signifaj atingaĵoj en la vaste komprenata sfero de la scienco kaj inĝenierio. Laŭreaton elektos kapitulo en la konsisto de sciencistoj de la vroclava Politekniko mem kaj sciencistoj el eksterlando. En la kapitulo troviĝos krome la filo de la verkisto Tomasz Lem. La premiito krom ricevi monpremion estos invitita al la Vroclava Politekniko por seminarioj, lekcioj, renkontiĝoj kun junaj sciencistoj kaj studentaj organizoj. La nunjara laŭreato de la premio de Stanisław Lem estos anoncita la 15-an de novembro dum la festo de la Vroclava Politekniko. https://lemprize.pwr.edu.pl/

El la elsendo 19.10.2021. Legas Pamela – 1′ 49″

Lastvendrede (07.10.2021) la pola Konstitucia Tribunalo verdiktis pri la supereco de la Pola Konstitucio rilate al la unia leĝaro responde al la demando de la pola ĉefministro Mateusz Morawiecki. La pola Konstitucia Tribunalo elmontris, ke nur en tiuj sferoj, en kiuj Pollando transdonis kompetentojn al la Eŭropa Unio la unia leĝaro havas la unuan lokon. La verdikto konfirmas, ke eŭropuniaj decidoj rajtigantaj malobservadon de la Pola Konsititucio estas kontraŭkonstituciaj.
Tiu principo vekas neniujn dubojn en la verdiktoj de juĝinstancoj kaj konstituciaj tribunaloj de multaj membroj de la Eŭropa Unio. La samajn aŭ similajn decidojn alprenis juĝinstancoj aŭ Konstituciaj Tribunaloj en 9 aliaj uniaj landoj i.a. Germanio, Francio, Italio, Hispanio, Belgio, Danlando, Ĉeĥio, Rumanio kaj Litovio.

El la elsendo 12.10.2021. Legas Barbara i Krystyna – 1′ 18″

Laŭ la komisio de la ĵurnalo „Rzeczpospolita” la opinisonda Instituto pri Merkataj kaj Sociaj Esploroj, IBRIS okazigis esplorojn pri la rilato de poloj al la rigoroj por nevakcinitaj personoj. Ĉiu kvara enketito, alivorte 24,8 procentoj de la respondintoj asertas, ke privilegioj por personoj vakcinitaj kaj limigoj por nevakcinitoj lezas la civitanajn rajtojn. Favore al vakcinatestoj necesaj por viziti kinejon aŭ teatron deklaris sin 46,6 procentoj de la respondintoj. La opinisondado elmontris ankaŭ pozitivan rilaton al la tria vakcindozo ĉe 13,2 procentoj de la enketitoj, kiuj asertas, ke ĝia akcepto devus esti deviga por ĉiuj aĝgrupoj. Pli ol 37 procentoj akceptos la trian dozon, kiam tio estos nur ebla. 18,7 procentoj de la respondintoj estas konvinkitaj, ke du vakcindozoj sufice protektas kontraŭ la infektiĝo.

El la elsendo 05.10.2021. Legas Krystyna – 1′ 10″

La eksterregistara organizo Environmental Investigation Agency (EIA) esploras kazojn de la detruado de la natura medio. Ĝiaopinie homoj produktis jam 10 miliardojn da tunoj da plasto, el kiu kvanto ĉirkaŭ 6 miliardoj troviĝas en balaaĵstokejoj kaj poluas la medion. Entute laŭ ĝiaj kalkuloj en la daŭro de 65 jaroj la produktado de plasto kreskis je 18 300 procentoj. EIA asertas, ke parto de la problemo ligita kun la staplata plasto ligiĝas kun eksporto de balaaĵoj. Inter la plej grandaj eksportantoj ĝi mencias Germanion, Francion, Belgion kaj Italion. Per tiu agado la menciitaj landoj ŝarĝas la administran sistemon mastrumi per balaĵoj en la landoj, kiuj mem ne sukcesas solvi la problemon de la propraj forfalaĵoj. Nun 5 uniaj parlamentanoj kaj 60 internaciaj organizoj aktivantaj favore al la medioprotektado subskribis koncernan dokumenton adresitan al la uniaj institucioj. La Eŭropa Komisiono reage premisis, ke proponojn pri malpermeso eksporti plaston eblas atendi ĝis novembro 2021.

El la elsendo 05.10.2021. Legas Maciek – 1′ 20″

La 1-an de oktobro 2021 startis la unua proksimorienta ekspozicio Expo. La prokrastitan je unu jaro, pro la pandemio, ekspozicion en Dubajo partoprenas 200 ŝtatoj kaj organizaĵoj. Oni atendas, ke dum 182 tagoj de ĝia daŭro vizitos ĝin 18 milionoj da personoj – ekde ŝtataj delegacioj, tra merkatistoj, ĝis turistoj kaj loĝantoj de Dubajo. La gvidmotivo de la dubaja Expo estas „Ligante mensojn ni kreas estontecon”. Sur la tereno de Expo 2020 funkcias la pola pavilono sub la devizo „Pollando. Kreiveco inspirita de la naturo”. Ĝi prezentas la potencialon de la pola mastrumado kaj de la landa merkatista agado, turismajn valorojn de Pollando kaj elementojn de la pola kulturo kaj arto. Por 6 monatoj Pollando planis preskaŭ mil eventojn kun partopreno de preskaŭ 2500 firmaoj. La plej gravaj inter ili estos la pola-araba kaj pola-afrika forumoj. La pola pavilono kun la surfaco de du mil kvadrataj metroj havas lignan fasadon kaj kinetikan skulptaĵon, kiu simbolas birdogrupon. Ĝi estos tereno de periodaj ekspozicioj, inter kiuj la unua estas „Xylopolis. Urbo provizita de la naturo”. Pollando aperos en Dubajo krome kun apartaj akcentoj la 11-an de novembro, en la tago de la nacia sendependeco, kiam la plej alta konstruaĵo de la mondo Burdż Chalifa estos prilumita per polaj naciaj koloroj (la blanka-ruĝa). La kulimina estos la 7-a de decembro kiel la Pola Tago en Dubajo. La lokaj aŭtoritatoj deziras, ke la Pola Pavilono post Expo 2020 porkonstante restu en Dubajo. Ĝi estis distingita de „The National” en la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj, kiel unu el 17 plej bonaj/belaj pavilonoj pretigitaj por la ekspozicio.

El la elsendo 05.10.2021. Legas Milada – 2′ 37″

En la aĝo de 68 jaroj, la 22-an de septembro, forpasis violonisto kaj plurjara pedagogo de la varsovia Muzika Universitato de Fryderyk Chopin, Jan Stanienda. Ekde 1975 li estis membro de la Pola Ĉambrorkestro kondukita de Jerzy Maksymiuk, kaj ekde 1977 ĝia koncertmajstro kaj solisto. En 1976, la artisto estis premiita dum la Internacia Violonkonkurso Niccolò Paganini en la itala Ĝenovo. Jan Stanienda koncertis kune kun la plej famaj nuntempaj muzikartistoj, interalie kun Yehudi Menuhin, Maurice André, Wanda Wiłkomirska, Barbara Hendricks, Nigel Kennedy kaj Ewa Połocka. En informo pri la morto de la artisto, publikigita en la retejo de la Muzika Universitato, oni legas, ke la artisto prezentiĝis en la plej famaj koncertejoj de la mondo, interalie en la novjorka Carnegie Hall, la berlina Filharmonio, Concertgebouw en Amsterdamo, Auditorio Nacional de Música en Madrido kaj en la Londona Royal Albert Hall. Laŭ la iniciato de Jan Stanienda en 1996 estis establita la Vroclava Ĉambra Orkestro “Wratislavia”, kies plurjara arta direktoro estis la forpasinta violonisto. Krome Stanienda estis ankaŭ la kreinto kaj arta direktoro de la Ĉambrmuzika Festivalo “Vesperoj en Arsenalo”, okazanta en Vroclavo ekde 1997. La artisto premiere plenumis multajn verkojn de nuntempaj polaj komponistoj por la Pola Radio, Franca Radio, kaj ankaŭ por pola kaj franca televidoj. En 2006 li fariĝis la laŭreato de vroclava muzikpremio (Wrocław Music Award).

El la elsendo 30.09.2021. Legas Maciek – 1′ 47″

La meza indico de memmortigoj en la landoj de la Eŭropa Unio egalas al 11 kazoj je 100 mil loĝantoj. Signife superas ĝin Litovio – 26 aŭ Slovenio – 20. Tamen la donitaĵoj el Pollando ne ĝojigas. Ĉiutage 14 personoj atencas la propran vivon, inter ili tri superas la 65-an vivojaron. Maltrankviligaj estas tiukuntekstaj donitaĵoj koncerne junularon. En Pollando pli da dekkelkjaruloj mortas pro memmortigo ol sekve de trafikakcidentoj. En 2020 la nombro de memmortigoj de infanoj kaj junuloj je 21 procentoj superis la nombron de pereintaj samaĝuloj en la stratakcidentoj. Samtempe je 12 procentoj kreskis la memmortigoj inter dekkelkjaruloj en la aĝo de 13-18 vivojaroj. Sekve de tiu aferstato estis funkciigita programo kontraŭ la memmortigaj kondutoj en la Nacia Sanprogramo por la jaroj 2021-25 „Agante kune ni vekas la esperon”. La ĉefa celo estas la profilakto per vastigita alireblo al helpo por personoj suferantaj la memmortigan krizon kun samtempa vastigo de kompetentoj de helpodonantoj. La programo estis prilaborita de la spertoplena sciencista medio. Krome ekfunkciis la tagnokta informlinio por infanoj, gejunuloj, gepatroj kaj pedagogoj „Ni helpas”.

El la elsendo 30.09.2021. Legas Maciek – 1′ 35″

Adam Spała, la posedanto de la AS Fabriko de Porcelanaĵoj en Ćmielów kreis unikan smeraldan porcelanon. La recepton kaj nomon li jam patentumis en Pollando kaj ili estis rezervitaj sur la tereno de la Eŭropa Unio. La unuajn tasojn en la paŝtela verda koloro eblas aĉeti en la sidejo de la fabriko ekde la komenco de junio. Pri sia smeralda porcelano la kreinto laboris du jarojn kaj kvankam li ne malkovras la sekretojn de la recepto ĝia baza produkto estas smeralda pudro, kiun helpis al li akiri laborantoj el la ceramika fakultato de la Min-fandindustria Akademio en Kielce. Dum sia – okazinta antaŭ kelkaj jaroj – vizito en la polurigista laborejo de smeraldoj en la Sudafrika Respubliko Adam Spała rimarkis pudron el la prilaborataj gemoj, kiu sedimentiĝis sur la vestoj kaj okulvitroj de laborantoj. Ĝi estis samkolora kiel la nun akirita smeralda porcelano. Por ĝia produktado oni uzas kaolinon, kvarcon, feldspaton kaj aliajn konsisterojn, kiujn oni miksas en konformaj proporcioj kun akvo. Por konservi la durecon de la smeralda porcelano la kvanto de kvarco estis je 50 procentoj malgrandigita favore al kvarco el muelitaj smeraldoj. La pola Patentuma Oficejo kontrolis, ke simila recepturo kreiĝis ĝis nun nenie en la mondo. Nur en Ĉinio en la 15-a jarcento estis produktita la t.n. salika glazuro kun simila koloro. Tio tamen estis nur glazuro kaj ne baza porcelanprodukto.

El la elsendo 30.09.2021. Legas Milada – 2′ 14″

Ĉiam pli da polaj konsumantoj elektas frostigitajn nutraĵproduktojn. Ekde la unuaj kovrimrestriktoj ilia vendokresko egalis al 15 procentoj kompare al la sama periodo de antaŭ unu jaro. Poloj alte taksas la avantaĝojn de la frostigaj produktoj – la naturan konservometodon, konservon de iliaj altaj nutrovaloroj, la komforton teni ilin en fridujo. Laŭ la raporto de Gemius poloj ĉiujare aĉetas 92 milionojn da kilogramoj da frostigtaj nutraĵoj. Ili troviĝas en la menuo de preskaŭ 70 procentoj de hejmaj mastrumejoj. La pendemio ne ĉesigis tiun ĉi tendencon, eĉ pli – spronis la kreskon. Ĉiam pli da poloj aĉetas frostigitajn fruktojn, legomojn kaj manĝopretajn pladojn. Tiu ĉi kreskotendco koncernas ne sole la polan konsummerkaton. La plej frapa ekzemplo estas Britio. Laŭ la Brita Federacio de Frositigitaj Nutraĵoj britoj aĉetas frostigitajn produktojn ĉiam pli ol iam ajn antaŭe. Pasintjare la britaj klientoj elspezis kromajn 872 milionojn da pundoj por diversspecaj frostigitaj nutraĵproduktoj. Tiu ĉi sektoro estas en Britio la dua plej bone evoluanta nutraĵkategorio krom alkoholaĵoj.

El la elsendo 21.09.2021. Legas Milada -1′ 45″

Pli ol 600 junaj poldevenuloj el la tuta mondo ricevos stipendiojn kadre de la programo por la Pola Kolonio Eksterlande, al kiu patronecas generalo Władysław Anders. Laŭ informo de la Nacia Agentejo por la Akademia Interŝanĝo la programo ebligos al ili studi en la pola lingvo en polaj altlernejoj. Nunjare kadre de la rekrutigo por studoj de la 1-a grado aŭ magistrigaj studoj povis anonci sin personoj posedantaj la polan civitanecon kaj civitanecon de alia lando, kiuj sian kompleksan lernadon sur la nivelo de la mezgrada lernejo partoprenis eksterlande. En Pollando studos 471 tiaj stipendiitoj kaj 131 stipendiitoj de la 2-a grado. La programo de jaro al jaro ĝuas ĉiam pli grandan interesiĝon. Nacia Agentejo por la Akademia Interŝanĝo garantias al ĉiuj ĉiumonatan stipendion. Senpaga estas kleriĝado dum la preparaj kursoj aŭ en publikaj altlernejoj. Inter la polkolonia junularo plej grandan interesiĝon ĝuas ekonomikaj sciencoj kaj administrado, informadiko kaj internaciaj rilatoj.

El la elsendo 14.09.2021. Legas Maciek – 1′ 14″