La heroo de nia nunsemajna felietono estas Erazm Józef Dołęga Jerzmanowski, insurgento de la kontraŭcara Januara Insurekcio 1963, soldato, industriisto, mecenato, socia aganto kaj filantropo difinata ankaŭ kiel „la pola Nobel”. Li ĝuas krome la epiteton de „polo, kiu lumigis Usonon”. Erazm Józef Jerzmanowski naskiĝis la 2-an de junio 1944 en la loko Tomosławice, en malnova kvankam malriĉiĝinta nobela familio blazone Dołęga. Ĝi distingiĝis per grandaj patriotaj tradicioj kaj ĝiaj antaŭuloj estis senatanoj, deputitoj, partoprenis la grandan 4-jaran Sejmon, fidelis ĉe la flanko de la imperiestro Napoleono eĉ ĝis lia morto sur la insulo de S-ta Helena. Erazm Jerzmanowski ricevis tradician edukon. Post la lernado en la gubernia gimnazio en Varsoio li komencis studojn en la Politeknika kaj Agronomi-Arbaristika Intituto en Puławy (tiam Nowa Aleksandria). Tie surprizis lin la eksplodo de la Januara Insurekcio, en kiu li aktive partoprenis. Internigita de la aŭstraj aŭtoritatoj en Olomouc kaj sekve liberigita en 1864 li elmigris el Pollando kaj tra Svislando atingis Francion. Tie helpis al li la familiaj tradicioj kaj kontaktoj. Unue li trafis al la elita Mineja Lernejo kaj sekve al la Lernejo de Militista Inĝenierio kaj Artilerio en Metz. El ĝi li estis vokita al la fronto kaj en 1870 kiel franca oficiro li batalis kontraŭ prusoj. Post la milito li estis elaborigita en la firmao de Cyprian Tessie du Motay [siprian tesi de mote], kiu malkoris novan manieron utiligi gason por la lumigado de urboj. Kiel ĝia reprezentanto Jerzmanowski en 1871 veturis al Usono. Tie evidentiĝis tamen, ke la malkovro de du Motay eĉ se promesoplena ne estas perfekta, ke ne eblas apliki ĝin por profitdonaj komercaj solvoj. Tiam Jerzmanowski decidis utiligi siajn inĝenieriajn konojn kaj kompetentojn por ĝia plibonigo. Li fariĝis la aŭtoro kaj kunaŭtoro de sume 22 patentoj perfektigantaj la sistemon akiri kaj ekspluati sintezan gason. Li alportis kontribuon al establo de la Urba Gaskompanio en Novjorko kaj en 1882 kune kun grupo de usonaj financistoj, ĉefloke kun William Rockefeller, li establis la gaskompanion “The Equitable Gas Light Company” [ekvitejbl-gas lajt kompany], kiun li gvidis dum preskaŭ 13 jaroj. Tre rapide la kompanio malfermis siajn filiojn aŭ dependajn kompaniojn en aliaj usonaj urboj, kiel Ĉikago, Balitmore, Detroit, Indianopolis, Lafayette kaj Albany. Jerzmanowski mem kiel la unua poloj kaj tiam la unusola polo ektroviĝis en la rondo de usonaj milionuloj. Tio ebligis al Jerzmanowski realigi vastan filantropan agadon. Ĝi ne ligiĝis kun rekta mondonado, sed la helpo en trovo de laboro, en vastigo de profesiaj kapabloj, ankaŭ fare de la virinoj. Ankoraŭ dum la estado en Usono li senavare helpadis al la tiea pola kolonio partoprenante labrojn de la Nacia Pola Asocio poste prezidante ĝian Centran Komitaton de Bonfarado, li helpis en establo de la helpooficejo por polaj enmigrantoj, li subvenciis la Polan Legejon en Novjoroko, la polan Eklezion en Usono. En 1890 li eniris la estraron de la Nacia Muzeo en la svisa Rapperwill subvenciante ĝin per signifaj kvotoj kiel ĉefsponsoro. Dank’ al lia helpo povis kreiĝi en Krakovo Societo de Popolaj Lernejoj, sed lia donacemo subtenis krome la popolan gazetaron, instruistemon. Neniam li perdis la kontakton kun la malnova lando al kiu li ĉiam klopodis helprapidi kaze de neceso kaj regule vitadis Krakovon, kie li havis amikojn. En 1869-a jaro Erazm Jerzmanowski revenis al la lando kaj elkoĝis en la aĉetita bieno en la apukrakova Prokocim, koncentriĝante pri sia senavara karitata agado, kiun apenaŭ eblas listigi. En sia testamento li destis 1,2 milionojn da kronoj al la Akademio de Kapabloj, kiu sumo transformiĝis en la fondaĵon de la Premio de Erazm kaj Anna Jerzmanowski. La unua premio – kiu estis difinata kiel „la pola Nobel-premio” estis atribuita en 1915 al la krakova akiepiskopo, princo Adam Stefan Sapieha. Inter la sekvaj premiitoj troviĝas i.a. la nomoj de Henryk Sienkiewicz, Napoleon Cybulski, Ignacy Paderewski, Benedykt Dybowski. La premiatribuadon ĉesigis la 2-a mondmilito. Ĝia relanĉo okazis en 2009. Erazm Jerzmanowski mortis la 7-an de februaro 1909 kaj lia entombiga solenaĵo logis amason da homoj, kiuj volis honori lian memoron. Nun lian memoron flegas la Societo de Prokocim-amikoj.
El la elsendo 13.01.2017. Legas Barbara – 6’40”
