La 13-an de junio 2018 pasis la 146-a naskiĝdatreveno de la pola instruisto-inventinto, ofte difinata kiel „la pola Edison”, „Leonardo da Vinci el Galicio”, galicia geniulo, Jan Szczepanik [ŝĉepanik], kvankam la memoro pri li preskaŭ forgesiĝis. Lia figuro estis dufojojn priskribta de Mark Twain kaj malgraŭ tio, ke li estis aŭtodikdakto li akiris 92 patentojn, inkluzive de 30 britaj, 22 germanaj, 21 aŭstraj, 15 usonaj kaj 4 polaj. Kiam Pollando akiris la suverenecon en 1918 Szczepanik estis patentumanta siajn inventaĵojn unuavice en Pollando. En diversaj landoj li akiris i.a. 42 patentojn pri teksindustraj inventaĵoj, 17 patentojn pri kolora filmo, 9 patentojn pri kolora fotografio, 8 patentojn pri fotoaparato kaj projekciilo por koloraj fotoj. Tamen la plimulto de la koncernaj informoj estis forbruligitaj dum la Varsovia Insurekcio 1944. Ekstergeedza infano ĝis la 3-a vivojaro li estis edukata de la patrino. Post ŝia edziniĝo pri la eduko de Jan okupiĝis geonkloj vivantaj en Krosno. Tie li lernis en la postjezuita popola lernejo, sekve en gimnazio en Jasło [jasŭo] kaj la instruistan profesion li ellernis en Krakovo. Ĉiam sur ĉi tiu edukvojo Szczpanik havis kolegojn, kiuj en enorma maniero gravuriĝis poste en la publika vivo. Jan Szczepanik ĝis la 1896 laboris kiel instruisto en la apudkarpatiaj vilaĝoj. Poste li translokiĝis al Krakovo, kie li dunĝiĝis en la „Magazino de fotoaparatoj” de Ludwig Kleinberg [klajnberg]. Tie li konatiĝis kun la konstruo de la tiamaj fotoaparatoj kaj fotoakcesoraĵoj. Lia labordonanto komencis baldaŭ financi la ideojn de sia dungito kaj en 1898 establis en Vieno societon, kies celo estis envivigi la inventaĵojn de Jan Szczepanik. Komence ĝi produktis trukartojn, t.e. datumportajn kartojn por la modernigitaj de Szczepanik ĵakardteksiloj. Jan Szczepanik havis siajn laborejojn en Vieno, Berlino kaj Dresdeno. En Vieno lian laborejon vizitis la imperiestro, pri la renkontiĝo klopodis la rusa caro. Tamen la tutan vivon Jan Szczepanik estis ligita kun Tarnów, kie li edziĝis al filino de distrikta kuracisto Wanda familie Dzikowska, kun kiu li havis ses geinfanojn. Tie, t.e. en Tarnów li estis ankaŭ sepultita en 1926. Kiel dirite la unuaj inventaĵoj de Jan Szczepanik ligiĝis kun kolora teksado, filma kaj fotografia teknikoj. Jam en la lastaj jaroj de sia instruista laboro en la loko Korczyn [korĉin] li vizitadis lokajn teksoestablojn konsiderante la manieron modernigi la produktadon de teksaĵoj. Aparte interesis lin la teknologio de kolora teksado. La tiama tekniko de trukartoj de Joseph Marie Jacquard postulis manan laboron. En 1896 Szczepanik proponis malpli kostan fotoelektran teksometodon aplikinite fotografion por pretigado de trukartoj, al aŭtomata kartotruado, al aŭtomata sistemo de ilia deĉifrado kaj de la uzo de elektro en la stirado de la aranĝaĵoj. Ĉiuj teksorilataj inventaĵoj de Szczepanik estis patentumitaj en Germanio, Aŭstrio, Britio kaj Usono. Jan Szczepanik ne estis simpla provinca instruisto. Li estis adoranto de la scienco. Sian neplenan edukitecon li kompletigis legante fakan literaturon kaj sciencteknikajn periodaĵojn, korespondante kun pluraj inventistoj kaj disponante pri kelkcentvoluma biblioteko. Antaŭ cent jaroj pri la inventaĵoj de Jan Szczepanik parolis la tuta Eŭropo. La mondan famon alportis al la polo la kugloimuna veŝto el silka teksaĵo kun delikataj ŝtalaj tegoloj. Per ĉi tiu materialo estis tegita la interno de la kaleŝo de la reĝo de Hispanio, Alfonso la 13-a, kio savis lian vivon dum atenco kontraŭ lin celita. Szczepanik kompense estis honorita per la plej alta ŝtata hispana distingo, la Ordeno de Izabela la Katolika. La distingoproponon per Ordeno de S-ta Anna Szczepanik ricevis ankaŭ de la rusa caro Nikolao la 2-a, kion la polo pro patriotaj konsideroj malakceptis (Rusio estis unu el la 18-jarcentoj ĉefdispartigintoj de Pollando). La caro do pridonacis lin per ora horloĝo kun briliantoj. La vivo de Szczepanik estis plena de senĉesa laboro. Li i.a. inventis aranĝaĵon por la distanca perado de kolora bildo kune kun la sono helpe de elektro, kio estis la protoplasto de la hodiaŭa televido. La rilatan „telektroskopon” Szczepanik patentumis en 1897 kaj la usona televidhistoriisto Albert Abramson en sia libro pri la historio de televido mencias lian nomon inter la avanaj inventintoj de televido de la 19-a jarcento. En Pollando cetere la lanĉo de televido okazis jam en la intermilita jardudeko, la unua emisio de la televida signalo okazis en 1931 en Katowice fare de Pola Radio. Kvin jarojn poste la televida emisiilo estas funkciigita ĉe la varsovia nubskrapulo Prudential. La unua programo esti emisiita en aŭgusto 1939 kun la patopreno de fama kanzonisto Mieczysław Fogg kaj filmprezento pri Barbara Radziwiłłówna, la amantino de la pola reĝo Sigismundo Aŭgusto. Lime de la jarcentoj du poloj sendepende invetis la metodon fari kolorajn fotojn. La metodo de Sczcepanik evidentiĝis pli bona eĉ koncerne metodojn antaŭe aplikatajn. Post lia morto en 1926 la firmao Kodak en 1928 aplikis lian teknologion por la produktado de propraj koloraj filmbendoj. Cetere similan sorton spertis multaj aliaj inventaĵoj de Jan Szczepanik. Produktantoj de kserokopiiloj, skaniloj, fotoĉeloj, faksiloj, videokameraooj alproprigis la inventaĵojn de Jan Szczepanik lin mem kondamnante je forgeso. En 1900 Szczepanik akiris britan patenton por sia unu jaron pli frue inventita sistemo de kolora filmo, kiun poste elpuŝis la usona Technikolor. Dank’ al tiu tekniko estis realigitaj kelkaj koloraj filmoj. Inter la unuaj estis filmo kolore dokumentanta raportaĵon pri kirurgia operacio en la hospitalo en Langbeck-Virchov. Ĝi farigis grandega sukceso. La naturaj koloroj bildoj, aspekto de la malfermita ventra kavo, verŝiĝanta sango kaŭzis profundajn travivaĵojn de la spektantoj. Tamen aliajn estetitajn sentojn elvokis kolora filmo kreaita laŭ Szczepanik-kamerao ĉe la svisa montopasejo Jungfrau. Ankaŭ tiu ĉi ĉirkaŭ 600-metra filmo elovkis tre pozitivajn recenzojn. Ne eblas en nia felietono mencii ĉiujn inventaĵojn kaj patentojn de Szczepanik, kiu laboris ankaŭ pri la subakva ŝipo, aviadilo kun la moviĝantaj flugiloj, helikoptero kun duobla rotoro kaj eĉ aerŝipo, la t.n. celepino. Ĝojigas tamen, ke ekde 15 jaroj en Tarnów funcias la Fondaĵo, portanta la nomon de Jan Szczepanik. Ĝia ĉefa celo estas revivigi kaj disvastigi la memoron pri la genia pola inventinto ligita kun ĉi tiu urbo.
El la elsendo 23.06.2018. Legas Barbara – 9’31”
