Pompaj aŭ malpli pompaj arkitekturaj konstruaĵoj, kiel palacoj, teatroj, operejoj, preĝejoj, monumentoj, statuoj, fontanoj ornamas kaj plibeligas la urban spacon, jen revokante raviĝon jen starante kvazaŭ nerimarkite preter ĉiutaga hasto de la urboloĝantoj. Ili de jarcentoj estas la tradiciaj artelementoj en la spaco de ĉiu granda urbo, certe ne nur granda. Nian scivolemon elvokas ankaŭ iliaj internoj, i.a. la malnovaj freskoj en preĝejoj aŭ alispecaj reprezentaj ejoj. Laŭ specialistoj en ĉi tiuj internaj murpentraĵoj oni serĉu la radikojn de la nuntempa stratarto, la murpentra arto, murala arto impete enpenetranta la urbospacon. La aliaj atentigas, ke kiel la lulilon de de la nuntempa murpentrado, necesas trakti Meksikon, kie la tradicio de la murpentraĵoj kiel formo de arta emfazo elanis lime de la 20-aj ja 30-aj jaroj de la pasinta jarcento fariĝinte la ikono de la nuntempa strataro apud grafitioj. De kelkdek jaroj en preskaŭ ĉiuj urboj de la mondo, inkluzive Pollandon, la plurformataj murpentraĵoj, buntaj, rigardlogaj bildkomunikiloj vivigas ne sole malnoviĝintajn dommurojn, forgesitajn startpasejojn, sed ankaŭ novkonstruatajn loĝkolonioj. Ili servas kiel ornamo de betonaj labirintoj, komentoj al la realo, imagpova sprono. La promena malkovrado de ili estas vera plezuro kaj bonega maniero por viziti la urbojn. Nur antaŭnelonge ni reornamis iun el la programinformoj per la subarka murpentraĵo honore al d-ro Zamenhof kaj Esperanto ĉe la dombloka ŝtuparpasejo proksime al la varsovia Zamenhof-strato. Bonege estas konata la bjalistoka murpentraĵo ligita kun d-ro Zamenhof kaj bjalistokaj esperantistoj, aperinta sur la kontruaĵo ĉe Zamenhof-strato sojle de la UK en 2009. Tio estas du murpentraĵoj popularigantaj enen Pollando la urba spaco la ideojn de la E-komunumo. Eble nia minifeletono inspiros esperantistojn en aliaj urboj klopodi pri la E-rilataj murpentraĵoj? Eble E-rilataj murpentraĵoj troviĝas jam en aliaj landoj? Jen la retorikaj demandoj. La murpentraĵoj ja senĉese kreiĝas kaj eĉ se foj-foje elvokas malsamajn emociojn ili enkondukas la elementon de enpensiĝo, miro aŭ plezuro, firmigas la ligosenton inter la loĝantoj kaj ilia urbo, inter urboj kaj urboviztitantoj. La kulturo de la murpentra ornamado de domoj renaskiĝis en la polaj urboj kun granda elano. Ĝi akiris en Pollando respekton kiel artverko kaj statuson de la grava estetika elemento de la urba spaco. Tio emfaziĝas per multnombraj prestiĝaj konkursoj kaj dungado de renomaj artistoj por la kreado de pliaj murpentraĵoj. En tiaj urboj, kiel Poznano, Lodzo, Katowice aŭ Gdansko, la urboaŭtoritatoj organizas multajn festivalojn kaj aliajn iniciatojn ligitajn kun la evoluigado kaj popularigado de la murpentra arto. Diverloke disfloras turismaj itineroj laŭe de muraloj, oni ofertas plurajn ekskursojn kaj alternativajn gvidlibrojn pri la artverkoj, troviĝantaj en ilia urba spaco. En Varsovio, en kiu troviĝas kelkdeko da intersaj murpentraĵoj multaj – eĉ 36 – kreiĝis kiel civitanaj ideoj, laŭ civitana iniciato. Komisias ilin kreon aldone kulturfakoj de unuopaj urbokvartaloj, loĝejkooperativoj, firmaoj. Tel estas en la tuta lando. En la lastaj tagoj Varsovio riĉiĝis per plia murpentraĵo omaĝanta la aŭtorinon de literaturaj kanzontekstoj, Agnieszka Osiecka. Eĉ se nekonata al plimulto de niaj aŭskultantoj ni tamen ne senkaŭze pri ŝi mencias povante proksimigi ŝian talenton per la iam furora kanzono kreiĝinta por ŝia poeziaĵo „Vivu la bal’”. En E-traduko kantas ĝin por ni Jadwiga Dzięgielewska:
Vivu la bal’
El la elsendo 15.10.2023. Legas Barbara – 07′ 45″
