Oni diras, ke ĉiu lingvo estas kiel la tuta mondo. Bedaŭrinde, la pasintan jaron malaperis almenaŭ unu plia mondo – la beringa aleŭta lingvo. Tio ne estas aparta kazo. La sciencistoj opinias, ke ĝis la fino de la 21-a jarcento malaperos unu kvinono el la nun ekzistantaj pli ol 7 mil lingvoj.
La aleŭta lingvo estas la sola el la du lingvobranĉoj de la inuitaj lingvoj de aleŭtoparolantoj. Kvankaŭ scientistoj konsideras, ke ekzistas nur unu aleŭta lingvo la vero estas, ke parolantoj de diversaj (entute tri) dialektoj ne komprenas unu la alian. Tio estas vere malĝojiga situacio, ĉar hodiaŭ vivas ne pli ol 200 denaskaj parolantoj de la aleŭta lingvo, en plimulto maljunuloj. Plie, ili havas malmultajn kontaktojn unu kun la alia, ĉar ili loĝas sur ses apartaj insuloj de la Arkta Oceano.
Laŭ moderna lingvistika teorio, la tuta inuita-aleŭta lingvaro estas izolita, kio signifas, ke ĝi ne havas iun ajn rilaton kun aliaj lingvoj aŭ lingvaroj de la mondo. Ĝi havas multajn faringalojn kaj nur tri vokalojn: a, u kaj i, kiuj povas esti longaj aŭ mallongaj. La lingvo estas polisemantika – multaj radikoj kaj sufiksoj (aŭ pli precize – interfiksoj) kuniĝas kaj formas unu vortofrazon; en ĉiu tia vortofrazo povas troviĝi pli ol dudek radikoj. Ĝia gramatiko estas tre malfacila – ĝi havas ne nur akuzativon, pri kio multaj esperantistoj tiom plendas, sed ankaŭ ergativon, por montri la subjektecon en transitivaj frazoj. Ĝis marto 2021 funkciis tri ĉefaj dialektoj – la orienta sur la usonaj insuloj Analaŝka kaj Umnak kaj sur Alasko; la okcidenta sur la alia usona insulo Atka kaj la beringa sur la apartenanta al Rusio Bering-insulo. En la dudeka jarcento malaperis la dialekto de la usona insulo Attu.
En Rusio nur 45 homoj parolis aleŭtan lingvon, bedaŭrinde ne plu en ĝia pura formo, sed kiel kreola aleŭta-rusa lingvaĵo, nomata mednova-aleŭta. La sola parolanto de la beringa dialekto estis Vera Terentjevna Timoŝenko, kiu bedaŭrinde mortis pro kovim-19 en marto 2021. Kun ŝi malaperis la laŭvica „lingva mondo”. Kvankam kelkaj entuziasmuloj en Nikolskoye, kie loĝis kaj mortis Vera Timoŝenko, organizas lekcionojn de la aleŭta lingvo en la loka lernejo, sed neniu esperas pri tio, ke la lingvo reviviĝos.
El la elsendo 21.01.2022. Legas Maciek kaj Barbara- 3′ 09″
