Henryk Sienkiewicz (1846-1916) estas unu el la plej elstaraj kaj plej popularaj polaj verkistoj. Li devenis en la paŭperiĝinta nobela familio, kiu el Wola Okrzejska en 1861 transokiĝis al Varsovio. Henryk Sienkiewicz jam pli frue komencis tie la gimnazian lernadon. Post la abiturienta ekzameno li studis en la varsovia Ĉeflernejo juron kaj medicinon, sed ŝanĝinte la studprofilon li finis la filologian-historian fakultanton. Tie li faris ĝisfundajn studojn pri literaturo kaj la malnovpola lingvo. Sian laboron li komencis kiel ĵurnalisto en 1869, kiel felietonisto traktante la socian kaj kulturan temaron, analizante vivon de ĉiuj socitavoloj. En la jaroj 1872-1878 li estis raportisto, felietonisto kaj fine kunposedanto de la dusemajna periodaĵo „Niwa”. Tiuperiode Sienkiewicz akiris grandan popularecon publikigante kiel korespondisto de „Gazeta Polska” siajn „Leterojn el vojaĝo”. Li estis priskribanta en ili siajn impresojn kaj spertojn pri la estado en Usono. En brila formo, kun konsidero de detaloj kaj humorsento, li raportis pri la kutimoj de la tiama Usono, pri la vivo de la pola kolonio, pri la naturo, pri siaj konigaj kaj ĉasistaj ekspedicioj, teatraj prezentiĝoj de Helena Modrzejewska. La leteroj tradukitaj en 9 lingvojn estis kun rekono akceptitaj en Usono. En 1886 Sienkiewicz daŭrigis siajn vojaĝojn vizitinte Konstantinopolon, Atenon kaj Italion, Hispanion kaj eĉ Afrikon. La literaturan verkadon Sienkiewicz komencis per noveloj, da kiuj kreiĝis ĉirkaŭ kvardeko. La rakontomaniero, la lingva riĉo kaj brilaj stilfiguroj certigis al li firman lokon en la historio de la pola novelaro kaj dank’ al la tradukoj kontribuis al internacia famo. Unu el ili „La tatara jugo” povas esti traktata kiel enkonduko en lian historiteman verkadon. Ĝuste la plej grandan famon alportis al Heryk Sienkiewicz grandaj historiaj romanoj. Kiel neniu alia li kapablis ligi per elstara rakontoarto historiajn faktojn kun la literatura fikcio. Liaj plej famaj historiaj romanoj estas „Trilogio”, „Quo Vadis” kaj „Teŭtonaj Kavaliroj”. La fonon de „Trilogio”, verko triparta „Per fajro kaj glavo”, „Inundo” kaj „Sinjoro Wołodyjowski” konsistigas la eventoj el la pasintenco de Pollando, ligitaj kun la periodo de kontraŭkozakaj militoj, kontraŭbatalo de sveda invado kaj bataloj kontraŭ Turkion. Pollando prezentiĝas sur la paĝoj de „Trilogio” kiel ŝtato forta, kapabla supervenki ĉiajn malfacilaĵojn. Tio havis apartan signifon por la leganto en la epoko de dispartigoj de Pollando inter Rusio, Prusio kaj Aŭstrio revenigane al poloj la fierosenton pri si mem kaj Pollando. En „Trilogio „Sienkiewicz manifestis grandan epikan talenton, kiun rekonis ne nur polaj legantoj, sed ankaŭ eksterlandaj, ĉar ĝi estis tradukita en dudek kelkajn lingvojn. Sienkiewicz profunde studis la priskribitan historian epokon, kaj la genezon de la romano ĉerpis el la epokrilataj kronikoj kaj alispecaj dkumentoj. La animleva karaktero de la „Trilogio” por poloj en la epoko de la dispartigoj estas nekontestebla. Similan rolon ludis alia historia romano de Sienkiewicz „La Teŭronaj Kavaliroj” apogita sur la historia kroniko de Jan Długosz kaj aliaj historiaj dokumentoj. Kreiĝis bonege skizita bildo de la mezepoka Pollando, el la tempo de la kontraŭteŭtonaj militoj, kun priskribo de kavaliraj kutimoj kaj brila bildo de la venka batalo apud Grunwald en 1410. Internacian famon kaj Nobel-premion alportis al Sienkiewicz la publikigata en „Gazeta Polska” en la jaroj 1895-96 romano Quo Vadis. Li prezentis en ĝi Romon dum la regado de Nero kun ĝia tuta pompo, lukso kaj intelekta kulturo. Sienkiewicz bone konante Romon kaj ligitan kun ĝi literaturon same historian kiel al li nuntempan prezentis buntan kaj plastikan bildon de la cezara kortego, skizante samtempe brilajn figurojn de ĝiaj ĉefherooj. La romano estis tradukita en 40 lingvojn, inkluzive de Esperanto. Kreiĝis laŭ ĝi opero de Jean Nouges. Feliks Nowowiejski komponis baze de ĝi oratorion, Jan Styka pentris panoramon. „Quo Vadis” estis ankaŭ kelkfoje filmita. Cetere kiel filmoj aperis la pli frue menciitaj romanoj „Per fajro kaj glavo”, „Inundo” kaj „Sinjoro Wołodyjowski”, „Teŭtonaj kavaliroj”. Mencindaj estas la du filmaj versioj de alia romano de Sieniewicz „Tra dezerto kaj arbaro”. Temas pri aventurromano por junuloj, kiu bunte kaj intereskapte rakontas pri la aventuro de du infanoj polo, Staś Tarkowski kaj britino, Nell Rowlison en Afriko dum la ribelo de Mahdi en Sudano. Ankaŭ ĉi tiu romano estis tradukita en Esperanton. Omaĝe al la 25-jariĝo de la verkista laboro de Henryk Sienkiewicz kaj rekone por ĝi la pola socio oferis al li en 1900 bienon Oblęgorek apud Kielce, kie li ŝatis pasigi somerajn monatojn kaj kie nun troviĝas muzeo dediĉita al li kaj lia verkado. Krom sia diligena publica kaj verkista laboro Henryk Sienkiewicz engaĝiĝis al multaj sociaj kampanjoj, i.a. la elkonstruo de monumento de Adam Mickiewicz en Varsovio. Li estis prezidanto de la Kaso de Antaŭzorgo pri Lieraturistoj kaj Ĵurnalistoj, li kunestablis la ekzistantan ĝis hodiaŭ Kason de Mianowski por Personoj laborantaj sur la scienca kampo. En 1989 li fondis stpendion, kiu portis la nomon de lia edzino Maria por literturistoj troviĝantaj en malfacilaj ekonomiaj kondiĉoj. Sienkiewicz estis krome fondinto de preĝejo en Zakopane kaj kontraŭftiza sanatorio por infanoj. Plurfoje li estis elpaŝanta rilate al gravaj publikaj kaj politikaj demandoj. I.a. multfoje li kontraŭis la prusan germanigan politikon kaj postulis aŭtonomion por la Pola Reĝolando dependa de la rusa carismo. Lia lasta grava iniciato estis la Komitato por Helpo al la Militviktimoj en Pollando, kiu kreiĝis en Vavey en Svislando post la eksplodo de la 1-a monmilito. Unu el ĝiaj kunorganizintoj estis Ignacy Jan Paderewski. Tiu filantropia komitato kolektis el la tuta mondo nutraĵojn, medikamentojn, vestaĵojn kaj monrimedojn. En Vevey Henryk Sienkiewicz mortis la 15-an de novembro 1916 ne ĝisatendinte la renaskiĝon de Pollando. Tie en la akompano de amikoj, admirantoj de lia talento, diverslandaj delegacioj li estis entombigita. Tamen ne por eterne. Liaj korporestaĵoj estis en 1924 venigitaj al Varsovio. Tiu reveno de Henryk Sienkiewicz laŭ la itinero de lia ĉerko al Varsovio alprenis la karakteron de tutlanda manifestacio. Sian lastan lokon ĝi trovis en la kripto de la varsovia katedralo de sankta Johano.
El la elsendo 10.01.2016. Legas Barbara
