Sciencaj informoj

Ne la unuan fojon ni traktas la temon ligitan kun la efiko de mikro- kaj nanoplasto ne sole je la natura medio, sed ankaŭ je la homa sano. La plastoproduktado kaj ĝia ĉeesto en la medio ne limiĝas al la ekologia aspekto, sed kreas minacon por la homa sano, al la sano de la ostoj. La plej novaj esploroj elmontras, ke mikroplasto povas enpenetri medolon perturbante la metabolon de la osta histo, grandigante la riskon de osteoporozo kaj ostorompiĝoj.
Inter la lastaj ĉi-rilataj esploroj troviĝas laboroj de sciencistoj el Brazilo el la universitatoj en Campinas kaj San Paulo, el la Pikarda Universitato en Francio kaj Laval-universitato en Kanado. En februaro ili komencis trijaran projekton pri la influo de polistireno je osteoporozo. Post la analizo de 62 sciencaj artikoloj ili konstatis, ke mikroplasto negative influas ostojn, kaj la plej grava estas ĝia negativa influo je praĉeloj. La esploro estas realigita kun la subteno de FAPESP, Fondaĵo de Sciencaj Esploroj San Paulo. Plasto en la praĉeloj favoras kreiĝon de ĉeloj, kiuj karakteriziĝas per la kapablo malkomponi la ostan histon. La kompreno de la influo de plasto je osteoporozo estas des pli grava, ke la homa populacio maljuniĝas dum ĉiujare en la mondo oni produktas pli ol 400 milionojn da tunoj da plasto. En la formo de forfalaĵoj ili poluas plaĝojn kaj oceanojn, sed aldone plastaj mikroelementoj troviĝas en la spirata aero, traiĝas en tinkakvon kaj nutraĵojn. En la lastaj jaroj sciencistoj konfirmis la ĉeeston de mikroplasto en la homa sango, cerbo, placento, patrina lakto kaj ĝuste en osta histo.
Malgraŭ tio la mekanismo kiel la mikroplasto influas la mekanikon de ostoj daŭre estas objekto de esploroj. La ĝisnunaj rezultoj sugestas, ke ilia ĉeesto en sango povas perturbi homeostazon. Tial la sciencistoj el Brazilo komencas novan esplorprojekton, kiu ekzamenos ligon inter la influo de mikroplasto je malpliboniĝo de la ostostato. La planitaj esploroj ĉe bestoj povos elmontri la reziston de la femuraj ostoj de ronĝuloj sub la influo de mikroplasto.
Internacia Fondaĵo de Osteoporozo taksas, ke ĝis 2050 la kvanto de ostorompiĝoj pro osteoporozo kreskos je 32 procentoj. Tial en la kunteksto de la kontraŭbatalado de ĉi tiu malsano kaj aliaj ostomalsanoj ne sufiĉas rekomendoj ligitaj kun dieto aŭ suplementado per kalcio. Necesas konsideri la mediajn riskofaktorojn, tio estas plaston en la medio.

El la elsendo 30.09.2025. Legas Barbara – 03′ 43″

Aromo estas unu el la plej fortaj stimuliloj influantaj la nervosistemon. La enspirataj aromelementoj rekte trafas la cerboparton, difinatan latine >bulbus olfactorius<. Ĝi estas ligita kun limba sistemo, respondeca pro emocioj kaj memoro. Tial iu difinita odoro povas fulmrapide elvoki rememorojn el la infanaĝo aŭ plibonigi la agordon post malfacila tago.
En la ĝisnunaj testoj estis difinite, ke iuj aromoj efikas trankvilige, ekzemple lavendo. La aliaj plibonigas la memorfunkciadon kaj kognajn funkciojn, kiel rosmareno, citrusoj. Pro tiuj pozitivaj rezultoj oni vastigas la testoamplekson por ekzemple difini, ĉu aromo longe aplikata povas pozitive influi la cerbofunkciadon.
Tiun demandon klopodis respondi du kolektivoj el la japanaj universitatoj en Kioto kaj Tsukuba. Ilian eksperimenton partoprenis dum unu monato 28 virinoj, kies vesto emanis la aromon de la rozoleo dum 22 uzis sole akvon. Sekve ĉiuj estis subigitaj al la magneta kap rezonanco MRI. La rezulto elmontris, ke ĉe personoj enspirantaj la rozaromon grandiĝis la volumeno de griza substanco. La plej signifaj ŝanĝoj okazis en la sfero PCC – malantaŭa cingulkortekso – ligita kun memoro kaj asociacioj.
Laŭ la aŭtoroj de la ekzameno en sia raporto en „Bulteno pri Cerbaj Esploroj temas pri la unua esploro, kiu tion konfirmis.
Sciencistoj ne scias ankoraŭ precize, kio rekte influis tiun kreskon. Plie, la ekspertoj opinias, ke la rozaromo tute ne devas estis rekonita de cerbo kiel agrabla. Tial la eksperimento estos vastigita je aliaj aromoj kaj aplikita al pli multnombra partoprenontaro.
Malgraŭ ĉio la akiritaj rezultoj estas promesoplenaj kaj povas esti esencaj en terapio de multaj malsanoj, inkluzive de demenco kaj Alzheimer-malsano, en kiu oni konstatas la malaperon de la sfero PCC.
Ĉiukaze la enspirado de aromoj povas esti facile aplikebla maniero, helpanta la psikan sanon kaj neŭroplastecon de la cerbo. Apud fizika aktivado, alproprigado de novaj kapabloj kaj sana dieto ĝi povas esti plia paŝo por ĝui bonan sanon ĝis malfrua grizaĝo.

El la elsendo 20.09.2025. Legas Barbara – 03′ 12″

Meze de aŭgusto en Mumbajo en la Hinda Unio okazis Internacia Olimpiko pri Astronomio kaj Astrofiziko, kiun partoprenis 300 el la plej bonaj junaj astronomoj kaj astrofizikistoj el 63 landoj. Pollandon reprezentis kvin junuloj Kinga Wysocka, Jasmina Nurković, Antoni Gazda, Dawid Chudzik kaj Artur Ziółkowski, laŭreatoj de la landa Astronomia Olimpiko organizata de la Silezia Planedario. Iliaj taskoj estis tre komplikaj postulante de ili ĉiuflankajn konojn. Dum kvin horoj necesis solvi problemojn ligitajn kun Hawking-radiado, evoluo de la steloj, kvazaroj, neŭtronaj steloj kaj misteroj de la hinda kalendaro.
Poloj revenis kun multaj medaloj. La oran akiris Dawid Chudzik el Varsovio, la arĝentajn Jasmina Nurković el Szczecin kaj Artur Ziółkowski el Bydgoszcz. La bronzan medalon ricevis Kinga Wysocka el Gdynia. Kiel la unusola, la 17-jaraĝa polino, aperis sur la prestiĝa listo de „Time”, kiel Knabino de la Jaro 2025.
Ŝi ĉi-jare brile sukcesis en internacia abiturienta ekzameno akirinte bonegajn poentojn 40/45. En aŭgusto Kinga Wysocka estis inaŭguronta studojn pri aerspaca inĝenierado en Embry-Riddle Aeronaŭtika Universitato en Daytona Beach, Florido, unu el la plej famaj altlernejoj pri kosma inĝenierado. Jam antaŭe ŝi estis en kontakto kun profesoroj, kun kiuj ŝi kunlaboros pri sciencaj projektoj. Kinga Wysocka planas sciencan karieron ligitan kun hibridaj raketoj kaj fueloj kun negranda mediinfluo.
Pollando apartenas al la grupo de landoj-establintoj de la Internacia Olimpiko de Astronomio kaj Astrofiziko. Ĝi estas unu el malmultaj landoj, kiuj jam du fojojn gastigis la Olimpikon en la jaroj 2011 kaj en 2023.

El la elsendo 10.09.2025. Legas Gabi – 02′ 33″

Sciencistoj el la Centro pri Medicino de Katastrofoj kaj Traŭmatologio el la Universitato en Linköping, Svedio prilaboris ĝelon kun vivantaj ĉeloj. Eblas ĝin injekti aŭ 3D-presi por krei haŭtenplantaĵon. Iliaj studoj ĉe musoj elmontras, ke ĉi tio povus fariĝi nova kuracmetodo kaze de pezaj vundoj, i.a. brulvundoj.
La haŭto en la sana organismo rolas kiel bariero protektanta la korpon disde la ekstera mondo. Lezo de ĝi sekve de ampleksaj brulvundoj elmetas la organismon je vivminaco. La aktuale farataj haŭtotransplantoj plej ofte koncernas eksteran, maldikan surfacon de la hauto, t.e. epidermon, kiun formas prinicpe unu ĉelospeco. Tio alkondukas al kreiĝo de seriozaj cikatraĵoj
Sub la epidermo troviĝas pli kompleksa strukturo – la dermo, enhavanta sangajn vaskulojn, nervojn, harfoliklojn kaj strukturojn dank’ al kiuj la haŭto estas elasta. Malofte eblas transplanti dermon, ĉar tiukaze necesus preni la samgrandan histon kiel la vundo mem.
La dermostrukturo estas tiom komplika, ke homo ne kapablas kreskigi ĝin en la laboratoriaj kondiĉoj, des pli ke ni eĉ ne konas plene ĝian konsisiton. La baza konstruelemento de la dermo estas fibroblastoj, konektiva histo, kiujn eblas facile preni el la organismo kaj obligi en laboratoriaj kondiĉoj. Svedaj esploristoj kultivis ĉi tiujn fibroblastojn sur mikroskopaj, poraj gelatenaj globetoj, similaj al la haŭta kolageno. Tamen aperis problemo, ĉar post ilia enverŝo en la vundon, evidentiĝis ke ili ne lokiĝas firme. Solvon oni trovis post ilia mikso kun hialurona acidbazita ĝelo kaj fine ligo pere de la tiel nomata “klaka” kemio.
La ĝelo karakteriziĝas per aparta propreco: ĝi fariĝas likva sub delikata premo, do ebals ĝin apliki per injektilo. Poste la ĝelo denove densiĝas. Eblas ĝin ankaŭ 3D-presi kun enestantaj en ĝi vivantaj ĉeloj.
En la eksperimento oni enplantis sub la haŭton de musoj etajn 3D-e produktitajn disketojn. Evidentiĝis, ke la ĉeloj transvivas kaj produktis substancojn necesajn por elformi dermon. Kreiĝas en ĝi krome sangovaskuloj, kio estas ŝlosila por la fina rezulto.
Laŭ Johan Junker, esploristo kaj docento pri plastika kirurgio, kiu gvidis la projekton, temas pri tre promesoplena materialo.

El la elsendo 30.08.2025. Legas Barbara – 03′ 28″

La plej malnovajn spurojn de la vertebrula moviĝado surtere malkovris polaj esploristoj en la Santakruca Montaro en la suda Pollando. La pli ol 400-milionjaraj fosilioj pruvas, ke la unuajn provojn moviĝi surtere post la forlaso de akvo entreprenis la pulmofiŝoj. Tio okazis 10 milionojn da jaroj antaŭ ol faris tion tetrapodoj, la plej malnovaj plensurteraj kvarpieduloj. La malkovron faris esploristoj el la ŝtata Geologia Instituto, kiun partoprenis profesoro Uchman el la krakova Jagelona Universitato. Publikaĵo pri ilia malkovro aperis en la revuo Scientific Reports.
La evoluhistorio de pulmofiŝoj havas proksimume 415 milionojn da jaroj kaj komenciĝis en la mara medio. Kun la tempofluo vertebruloj setliĝis en la ekstermaraj akvoj, kie ili pluvivas ĝis nun kiel grupo relikta. Ilia anatomio dum milionoj da jaroj ŝanĝiĝis en nesignifa grado, tial oni dinifas ilin kiel “vivantajn fosiliojn”.
Fosilioj de pulmofiŝoj el la frua Devonio estas tre maloftaj. La unuajn devoniajn fiŝfosiliojn en Pollando proksime al la kastelo Krzyżtopór [kĵiĵtopur] en Ujazd polaj sciencistoj malkovris kaj priskribis en 2016. Tio komencis plurjarajn esplorojn en la regiono. La spuroj de pulmofiŝoj en la Sanktakruca Montaro estis identigitaj kiel Reptanichnus acutori (rampanta pioniro). Ne temas sole pri iliaj naĝiloj, sed pri kompleksa registro de moviĝo dokumentanta la kuntiradon, trenadon de la korpo, ĝiajn spurojn kun vosto kaj eĉ muzelo, kiun la animalo uzis por „ankri sin” en la grudo por altiri la ceteran korpoparton.
Ĉi tiun spuron lasis fiŝo moviĝanta en tre malprofunda akvo aŭ eĉ tra sedimento, kun almenaŭ parto de sia korpo elsubakvigita.
Dank’ al la 3D-skanado, sciencistoj akiris pli kompletan bildon de la spuroj. Ilian interpreton helpis eksperimentoj kun la moderna pulmofiŝo „Protopterus annectens” el Afriko. Evidentiĝis, ke ĉi tiuj animaloj dum la rampado lasas kompleksajn spurojn – preskaŭ identajn kun tiuj sur devoniaj grejsaj surfacoj en Świętokrzyskie-montaro.
La malkovro de polaj sciencistoj elmontras, ke la evoluo kvazaŭ “testis” diversajn manierojn adaptiĝi al la vivo surtere.

El la elsendo 20.08.2025. Legas Barbara – 03′ 09″

Kiel mikroplaston oni difinas, tiujn plastoerojn, kies diametro ne superas 5 milimetrojn. Ili enhavas toksajn substancojn, kiuj facile traiĝas en la vivajn organismojn. Nun oni konstatas jam la ekziston de signife malpli grandaj plastoeroj kiuj facile estas trablovataj je grandaj distancoj. Ekzemple mikroplaston oni identigis eĉ ĉe Antarkto. Sciencistoj alarmas, ke kun la tempofluo kaj sub la influo de ultraviola radiado, UV-radiado plasto subiĝas al sengradiĝo kreante sekundaran mikroplaston kaj en la prokimiĝantaj jaroj la problemo severiĝos.
Mikroplasto kreiĝas dum la elfarado de multaj produktoj i.a. nutraĵpakumoj, elektroniko, aŭtomobiloj, ludiloj, kreditkartoj, vestaĵoj, dentopasto, cigaredoj kaj vizaĝ- kaj korpoŝmiraĵoj kun UV-filtro. Mikroplasto kreiĝas ankaŭ sekve de malrapida malkomponiĝado de boteloj el polietilena tereftalato, alivorte PET-boteloj.
Tamen sciencistoj el Missisipi-universitato estas konvinkitaj, ke la plej granda fonto de mikroplasto estas la forfrotiĝantaj pneŭmatikoj. Laŭ ilia artikolo por la reta The Conversation rezultas, ke la veturilaj pneŭmatikoj dum normala veturo laŭe de vojoj eligas en la atmosferon etajn erojn de mikroplasto. Sekve pluvo forfuigas ilin en vojfosaĵojn de kie ili trafas al rojoj, lagoj, riveroj kaj oceanoj. Iuj fiŝspecioj kiel ĉielarka aŭ roja trutoj kaj salmoj formortas ĝuste pro la toksaj kemiaĵoj enestantaj en la eroj de la forfrotiĝantaj pneŭmatikoj. Tiuj eroj el la forfrotiĝantaj pneŭmatikoj ne koncernas nur la akvovivajn organismojn. Laŭ sciencistoj ili konisitgas eĉ 45 procentojn de la tuta mikroplasto en la akvoj kaj sur la tero. Laŭ la plej novaj esploroj rezultas, ke mikroplasto negative influas multajn organojn kiel hepaton, pulmojn, renojn. Kvankam produktantoj de pneŭmatikoj ne scias per kio eblus anstatuigi ilin sciencistoj el Missisipi-universitato serĉas ekologiajn metodoj por transkapti forfrotiĝantajn erojn de pneumatikoj antaŭ ol ili traiĝos en rojojn, riverojn kaj oceanojn.
Laŭ ekspertoj la plej grava estas la kreskanta konscio pri la nociveco de mikroplasto kaj la fakto, ke ĉiam pli da sciencistoj cerbumas pri praktikaj manieroj fronti, alivorte solvi ĉi tiun problemon.

El la elsendo 10.08.2025. Legas Barbara – 03′ 36″

La serĉado de akvo en la Kosmo de multaj jaroj okupas sciencistojn. Nome oni premisas, ke la vivo sur la Tero kreiĝis ĝuste en la akva medio, do ĉeesto de ĉi tiu viviga substanco povas esti spuro por serĉi la eksterteran vivon. Tute antaŭnelonge, ĉar en majo, NASA prezentis sian plej novan malkovron sciigante, ke la kosma teleskopo Webb malkovris kristalan glacion en la polva disko ĉirkaŭ la stelo HD 181327.
Ĉi tiu malkovro konfirmas la pli fruajn hipotezojn kaj sugestas, ke la akvoglacio troviĝas en la fruaj etapoj de la kreiĝado de la planedaj sistemoj. Astronomoj rimarkas similecon inter la disko ĉirkaŭ HD 181327 kaj Kuiper-zono, kio igas ĝin ideala loko por pliaj esploroj pri la formiĝado de planedoj.
Samtempe la plej freŝaj esplorrezultoj elmontras, ke glacio en kometoj kaj glacilunoj ne estas kaosa laŭ strukturo, kiel asertite, sed havas etan kristalan strukturon, kiu povas havi ŝlosilan rolon dum la formiĝado de planedoj kaj migrado de organikaj elementoj. Tiajn esplorojn faris sciencistoj el UCL en Londono kaj Kembriĝa Universitato. Dum jaroj nome sciencistoj opiniis, ke la plej ĝenerale aperanta glacio en la Universo estas senstruktura.
Esploristoj analizis la glacion kun malalta denseco, kiu aperas i.a. en kometoj kaj glacilunoj. El iliaj komputilaj simuladoj kaj analizoj de pli fruaj donitaĵoj sekvis, ke ĝi enhavas etajn kristalojn kun la diametro de kelkaj nanomilimetroj, alivorte estas pli grandaj ol DNA-elementoj, sed daŭre tre malgrandaj. Tiuj esplorrezultoj havas ankaŭ signifon por unu el la teorioj pri la kreiĝo de la vivo sur la Tero, laŭ kiu la vivo povis trafi nian planedon transportita per kometo. La glacio protektis la vivelementojn, kiel aminoacidojn, dum la transporto tra la Kosmo. La sciencistoj malkovris ankaŭ, ke la glacistrukturo dependas de tio, kiom rapide ĝi kreiĝas. Kiam diversaj glaciformoj estas varmigataj kreiĝis malsamaj kristalstrukturoj. Tio sugestas laŭvice, ke la komenca glacio ne estis tutece kaosa, ke enhavis specifan instrukcion de sia kreiĝo. Ĝis nun oni opiniis, ke glacio estas frostigita akvo en la likva stato. Komputilaj modeloj montris, ke plej bone kun la realo kongruas strukturoj, en kiuj ĝis 25 procentoj de volumeno konsistas el kristaloj. Tio ebligas pli bone kompreni akvon ne nur en la Kosmo, sed ankaŭ sur la Tero. Kvankam akvo estas fundamento de la vivo, daŭre ni ne scias pri ĝi ĉion.

El la elsendo 20.07.2025. Legas Barbara – 03′ 30″

Plej ofte pri cikonioj en niaj elsendoj aŭskultantoj aŭdas fruprintempe, kiam ĉiu informo pri reflugantaj al Pollando birdoj estas bonvenigata, ĉar konfirmanta la finon de la vintra sezono. Sed cikonioj nestas ne sole en Pollando, kaj laŭ la plej lastaj donitaĵoj koncerne la nombradon de ĉi tiuj birdoj la monda cikonipopulacio kreskis. La nombrado okazas ĉiun dekan jaron kaj la lastajn donitaĵojn pri la Internacia Nombrado de la Blanka Cikonio 2024 prilaboris la germana NABU kunlabore kun BirdLife International. 41 landoj transdonis kompletajn rezultojn kaj 8 pliaj rezultojn enkondukajn.
Pollando de jardekoj estas opiniata bastiono de la blanka cikonio, sed nur nunjare ĝi aliĝis al la grupo de la landoj perantaj kompletajn donitaĵojn. En Pollando la nombro de cikonioj daŭre konserviĝas sur tre alta nivelo sen evidenta kresko aŭ drameca malkresko de la cikoniaj paroj. En la lando nestas inter 44 kaj 46 mil paroj. Nia devo estas ne nur protekti ilin sed ankaŭ kompreni la populacion aparte fronte al rapidaj mediaj ŝanĝoj. Detalaj donitaĵoj el Pollando simile kiel el aliaj landoj estos subigitaj al pliaj analizoj, kiuj rilatos i.a. al komparoj en unuopaj landregionoj, ŝanĝoj en la uzo de la grundoj kaj infrastrukturo, en la jarsezonoj.
330 mil cikoniaj paroj dokumentitaj en la internacia skalo signifas 21-procentan kreskon kompare al situacio de antaŭ 10 jaroj. Ekzemple en Alĝerio baze de novaj donitaĵoj el du departementoj oni taksas eĉ kvionoblan kreskon de la cikoniaj nestoparoj kompare al 2014 de 6600 ĝis ĉirkaŭ 33 mil. Libio, kiu la unuan fojon partoprenis la internacian nombradon tuj malkaŝis pli grandan cikonipopulacion ol asertite, kio signifas 758 parojn ĉefe en ĝiaj nordorientaj provincoj. Notinda estas situacio en Britio, en kiu oni nombris 30 cikoniparojn, kiuj devenis en la reenkonduka programo realigata en la suda Anglio, kie ankoraŭ antaŭ 10 jaroj nestis neniu cikoniparo. Donitaĵoj ne estas nur pozitivaj. Nome malkresko de la nestantaj cikoniparoj estis konstatita en baltaj landoj. En Estonio ilia populacio malkreskis je ĉirkaŭ 18 procentoj, en Latvio je 28 procentoj kompare al la 2014-a jaro.
La nombrado de cikonioj ebligas observi vastajn evoludirektojn. En la jardeko 2014-2024 baze de enkondukaj donitaĵoj el 40 landoj evidentiĝas, ke en 15 landoj estis notita kresko de cikoniaj paroj je pli ol 10 procentoj, en 18 landoj kresko varias inter 10 kaj 100 procentoj. En Hungario, Kroatio kaj Portugalio la cikonipopulacio estas relative stabilaj.
La okazanta ĉiun 10-an jaron internacia nombrado de cikonioj ebligas kolekti informojn por plani la protekton de la birdoj kaj de aliaj maloftaj kaj minacitaj birdospecioj kaj iliaj vivejoj. En Pollando la nombrado okazis en junio kaj julio 2024 kaj estis gvidita de ornitologoj el la Esplorgrupo pri la Blanka Cikonio al kiu helpis multnombraj volontuloj.

El la elsendo 10.07.2025. Legas Barbara – 04′ 50″

La regiono Afar en la orienta Etiopio estas unu el malmultaj lokoj sur la Tero, en kiu eblas observi realtempe malkomponiĝon de la kontinentoj kaj kreiĝon de nova oceano.
Konforme al tio, kiel la tektonaj platoj distanciĝas unu disde la alia la terkrusto laŭvorte krevas. Akompanas tion en profundo pulsado de la termantelo komparebla kun la korpulado. Ĉio ĉi okazas en la konektoregiono de tri tektonaj platoj – araba, nubia kaj somalia. Tie ĉi sub la tiel nomata triobla Afar-nodo la Tero malfermiĝas deinterne. Laŭ prognozoj de sciencstoj kreiĝos ĉi tie tute nova oceanfundo kaj akvo el la Ruĝa Maro komencos enpenetri la kontinenton.
La esplorkolektivo gvidata de geologo Emma Watts el kimra Swansea-universitato analizis la kemian konsiston de 130 provaĵoj el vulkanaj rokoj de Afar-regiono kaj ĉefa etipia rifto. Baze de tio kreiĝis modelo ebliginta enirigardi la profundon de la planedo. Eĉ sciencistojn surprizis tio, kion ili konstatis. Evidentiĝis, ke la termantelo sub Afar ne estas kohera aŭ stabila. Ĝi pulsas, kaj tiujn pulsadojn karakterizas kemiaj proprecoj. La altiĝantaj ondoj de parte fandita termantelo traiĝas tra disfendiĝantaj super ili tektonaj platoj.
Laŭ geofizikisto Derek Keir el Southampton-universitato kaj Florenca Universitato estis trovitaj tiel pruvoj pri tio, ke la evoluo de profundaj ŝpurcoj el la termantelo estas strikte ligitaj kun la platoj super ili. Kaj tio havas esencan signifon por interpreto de vulkana aktiveco sur la Tero, sismaj procezoj kaj krevdisĝado de la kontinentoj.

El la elsendo 30.06.2025. Legas Barbara – 02′ 26″

En modernaj socioj obezeco estas traktata tre ofte kaj ĉefe kiel estetika problemo. Atestas pri tio miloj da mirakloefikaj dietreceptoj unuavice en periodaĵoj kaj portaloj dediĉitaj al virinoj. Sed inter obezuloj ne mankas viroj kaj vera plago estas obezaj infanoj. Apartan aĝgrupon minacitan de obezeco konsisitigas mezaĝuloj, kies dikiĝon kaŭzas malbonaj vivstilaj kutimoj kaj aparantaj tiuaĝe hormonaj ŝanĝoj en la homa organismo. Sed ĝuste tiam necesas aparte zorgi pri sia pezo, ĉar dikeco, obezeco kondukas al multaj malsanoj, seriozaj sanproblemoj kaj minaco de tro frua morto. Finnaj sciencistoj dum jaroj esploris, kiel pezoperdo en ĉi tiu vivperiodo alkondukas al pozitivaj ŝanĝoj.
En majo ili dividis la rezultojn de siaj esploroj – kiuj koncernis 23 mil diversaĝajn personojn – en la periodaĵo JAMA Network Open. La esploroj okazis en tri periodoj: 1985-88, 1964-1973 kaj 2000-2013 kaj pruvas, ke mezaĝuloj perdante pezon mezaĝe malpli ofte suferis en pli alta aĝo diversajn malsanojn, kiel korinfarktojn, embolojn, tumorojn, astmon, kronikan obstrukcan pneŭmonopation. Krome ilia mortoofteco – pro ajna kauzo – estis malpli ofta dum la sekvaj 35 jaroj kompare al tiuj obezaj mezaĝuloj, kiuj ne entreprenis provojn perdi la pezon.
Finnaj esploristoj certas, ke eĉ malgranda pezoperdo en la meza aĝo – nur 6,5-procenta povas influi la vivolongon kaj vivkvaliton, eviton de gravaj malsanoj. La plej grandajn sanavantaĝojn akiris tiuj personoj, kiuj sen medikamentoj kaj kirurgia interveno ŝanĝis mezaĝe sian vivstilon. Fundamentis ĝin saniga dieto, kaj konscia fizika aktiveco.
En la esploroj de finnaj sciencistoj pacientoj estis grupigitaj baze de korpomasa indico, BMI. Tio ne ĉiam spegulis ilian veran sanstaton, aparte ĉe personoj kun nekutimaj korpoproporcioj. Nome la ŝlosilan signifon havas la korpoloko en kiu kumuliĝas graso. La plej minaca estas ventra obezeco, kiu ligiĝas kun metabola risko.
La citita de PAP-agentejo profesoro Timo Strandberg el la Helsinki-universitato, la ĉefaŭtoro de la esploroj certigis, ke „maldikiĝado kun ŝanĝo de la vivstilo havas enorman profilaktan povon”.

El la elsendo 20.06.2025. Legas Barbara – 03′ 23″