Novaĵoj

Fine de septembro okazis solenaĵo inaŭguranta la funkciadon de la gaskondukilo Baltic Pipe, la komuna investaĵo de Pollando kaj Danio, en la loko Budno apud Goleniów. La Balta Tubo permesas al Pollando diversigi gasprovizojn, plifortigi la suverenecon de la lando kaj sendependiĝi disde la rusaj provizoj. Ĝi komencis novan epokon, la epokon de energisuvereneco, energilibereco kaj grandigita sekureco de la lando. La tuta projekto kostis ĉirkaŭ 1,6 miliardojn da eŭroj. La monon liveris investantoj Gaz-System kaj Danish Energinet. 250 miliardoj da eŭroj estis akiritaj dank’ al la unia subvencio. Gaso el la Norvega Kontinenta Breto ekfluis al Pollando la 1-an de oktobro.
La liverpovo de Baltic Pipe atingas 10 miliardojn da kubometroj da gaso. La longeco de la submara parto de la gasdukto egalas al proksimume 275 kilometroj. La sekcio en Danio konsistas el pli ol 200 kilometroj. Kiel deklaris la reprezentantoj de la pola registaro dank’ al la sekurigitaj provizoj de tergaso, inkluzive de tiuj el la gaskondukilo Baltic Pipe, ne estas minaco enkonduki limigojn en la konsumado de tergaso por iu ajn pola ricevanto.

El la elsendo 05.10.2022. Legas Milada – 01’48”

En ĉirkaŭ kvarcent polaj superaj lernejoj en oktobro la novan studojaron komencis preskaŭ unu miliono ducent mil studentoj. Laŭ informoj de la Centro alifaranta la donitaĵojn de la Pola Esplorinstituto en nia lando laboras preskaŭ cent mil akademiaj instruistoj, inter kiuj estas ĉirkaŭ 9700 profesoroj, pli ol 21 mil habilitiĝintaj doktoroj kaj 45,8 mil doktoroj. Temas pri donitaĵoj el decembro 2021.
Dum la lastaj kvin jaroj la nombro de studentoj malkreskis, tamen inter eksterlndaj studentoj oni notis 20-procentan kreskon. La malkreskon de studentoj notis publikaj kaj ekleziaj altlernejoj. En nepublikaj altlernejoj la nombro de studentoj kreskis ĝenerale je 27 procentoj.
Dum la studojaro 2021/2022 en Pollando lernis preskaŭ 86 mil eksterlandanoj. Unuavice el Ukrainio – 36 mil kaj el Belorusio – 11 mil. En 2021 al la grupo de 10 landoj, el kiuj venis plej multnombraj studentoj aldoniĝis Zimbabvo kaj Niĝerio. Eksterlandaj studentoj konsisitigas aktuale 7 procentojn de ĉiuj studentoj en Pollando. Tiu kreskotendenco konserviĝas ekde 2005. Aktuale la polajn altlernejojn enzorgigas la lavange kreskantajn kostojn de la funkciado ligitajn kun la energprezoj, servokostoj kaj malaltaj enspezoj de sciencaj laborantoj.

El la elsendo 05.10.2022. Legas Maciek – 0’40”

La Asocio de Poloj en Latvio solenas sian 100-jariĝon. Ĝi kreiĝis en 1922 en Dyneburg – Daugavpils. La asocio havis politikan karakteron kaj celis, ke almenaŭ unu reprezentanto de la pola nacio ektroviĝu en la latva parlamento, kio efektiviĝis. Poste pro diversaj politikaj motivoj la organizaĵo ĉesis ekzisti. Post la eniro de la sovetuniaj trupoj en Latvion neniu pola organiza aktivado eblis. Poloj estis subigitaj al reprezalioj, ili estis en etapoj ekzilitaj al Siberio, multaj ne revenis. En 1948 estis fermitaj ĉiuj polaj lernejoj. La pola instrusistemo en Latvio renaskiĝis nur 40 jarojn poste. Aktuale funkcias kvar polaj lerneoj en Rigo, Daugavpils, Rēzekne (Rzeżyca) kaj en Krāslava (Krasław). Kun ĉiu jaro kreskas la nombro de lernantoj, sume en la polaj lernejoj en Latvio lernas aktuale ĉirkaŭ 1500 infanoj.
Okaze de la 100-jariĝo de la organizaĵo en Daugavpils estis inaŭgurita porokaza ekspozicio „Rezisiti spite historion” kaj koncerto de polaj patriotaj kantoj laŭ ĵaza prilaboro. La ekspozicio estos prezentita en ĉiuj polaj lernejoj. Asocio de poloj en Latvio estas la plej malnova polkolonia organizaĵo en la regiono. Kvankam jam ekde 19-a jarcento en diversaj urboj aktivis polaj sociaj organizoj la Asocio estis la unua pola organizaĵo en Latvio.

El la elsendo 05.10.2022. Legas Milada – 02’09”

Komence de septembro, la urbo Zielona Góra en la okcidenta Pollando gastigis la ĉiujaran Vinrikoltan Feston. En la nuna jaro komenciĝis la festado de la okcentjariĝo de la urbofondiĝo kaj la 700-a datreveno de ĝiaj urborajtoj. Dum la tuta semajno eblis viziti vinberejojn, gustumi drinkaĵojn, pri kiuj la urbo famas, spekti ekspoziciojn aŭ amuziĝi dum koncertoj sur tri scenejoj. Kadre de la Tagoj de Zielona Góra, krom partopreni en eventoj proponitaj kiel WinoBus kaj la Vinurbo, kie eblis gustumi la produktojn de 37 vitejoj, eblis ankaŭ viziti historiajn vinkelojn situantajn ĉirkaŭe de la urbocentro. Oni ankaŭ preparis serion da vitpromenaj itineroj, ĉe kiuj okazis vingostumado kaj renkontiĝoj kun sommelieroj kaj vinproduktantoj. Post la pandemio, revenis ĉi-jare la alia konstanta elemento de la Vinrikolta Festo – la vinrikolta parado tra la stratoj de la urbo.
La unuaj dokumentitaj informoj pri la vitejoj de Zielona Góra devenas el 1314. La fino de la 15-a jarcento estis precipe favora por la tiea vitkultivado. Fine de la 18-a jarcento, Zielona Góra fieris pri 48 vitkulturistaj majstroj, kies vitejoj kovris la areon de proksimume 700 hektaroj. Aktuale, la vinkultivadtradicioj estas daŭrigitaj de malgrandaj familiaj vitejoj ĉirkaŭe de Zielona Góra. Dank’ al ili kaj la riĉa tradicio la Zielona Góra estas difinata kiel Vina Kastelo.

El la elsendo 25.09.2022. Legas Milada – 02’52”

Fine de aŭgusto en la pola parlamento (Sejmo) estis prezentita la registara leĝpropono pri instituto populariganta la polan lingvon. Instituto pri Evoluigo de la Pola Lingvo de Sankta Maksimiliano Maria Kolbe servos por popularigi la polan lingvon inter la pola malplimulto en la mondo kaj laŭpremise similos al tiaj mondkonataj institucioj kiel Cervantes-instituto aŭ Goethe-instituto.
El unu miliono da polaj loĝantoj en la usona Ĉikago nur 7 procentoj parolas la polan lingvon. Ofte temas pri homoj devenantaj el la polaj-italaj, polaj-francaj, polaj-germanaj aŭ polaj-usonaj familioj. Ili ŝatus lerni la polan lingvon, sed ne ekzistis ĝis nun necesaj tiucele kaj tiuskale financrimedoj. Sekve, Kolbe-Instituto ŝanĝos la situacion de la pola lingvo kaj ĝian uzon inter la pola kolonio, pola komunumo eksterlande.
Laŭ la projekto, la instituto inkluzivos la subtenon de la kultivado de pola tradicio kaj de la valoro de la pola lingvo kiel la gepatra lingvo. Ĝi celos la promociadon de la pola kiel la gepatra lingvo inter la pola kolonio kaj poloj loĝantaj eksterlande. Ĝia tasko estos la firmigado de kunlaboro inter la pola malplimulto kaj poloj loĝantaj elsterlande kun rilataj subjektoj funkciantaj en Pollando, aparte pri edukado kaj instruado. Ĝi subtentos iniciatojn, eduk- kaj sciencajn projektojn por profundigi la konon de la pola lingvo, popularigadi la polan lingvon kiel la fremdan. La sidejo de Kolbe-instituto estos Varsovio.

El la elsendo 25.09.2022. Legas Maciek – 01’46”

La 17-an de septembro estis oficiale inaŭgurita la Naviga Kanalo tra la Vistula Terlango. Dank’ al ĝi estis starigita rekta akvovojo inter Baltiko kaj la Vistula Golfo kaj estonte kun la haveno en Elbląg. Ĝi ebligas eviti Rusion kaj estas malpli longa je preskaŭ 100 kilometroj. Ĝis nun la navigado de polaj unuoj devis esti aprobita de Rusio pro la neceso navigi tra Piława-markolo. La evento planita por la 17-a de septembro en la 83-a datreveno de la sovetunia invado kontraŭ Pollandon en 1939 simbole signis finon de la rusa influo je la mastrumado kaj evoluo en la regiono.
Krom la politika kaj ekonomia signifo la nova akvovojo favoros turismon, ĉar povos navigi tra ĝi ankaŭ velŝipoj.

El la elsendo 25.09.2022. Legas Milada – 01’09”

Lastmerkrede la pola Sejmo per aklamo proklamis rezolucion omaĝe al la forpasinta reĝino de Britio, Elizabeta la 2-a. Kiel oni substrekis ŝi estas signifa figuro por la renaskiĝinta, demokrata Pollando. En 1991 la Reĝino estis distingita per la Granda Kruco de la Meritordeno de la Pola Respubliko kaj en 1996 per la plej altranga pola distingo Ordeno de la Blanka Aglo. Estis memorigite, ke la 26-an de marto 1996 en sia parolado en la parlamento ŝi atentigis pri la signifo de la riatoj inter Pollando kaj Britio. Reference al la plurjarcenta historio de la reciprokaj rilatoj de ambaŭ ŝtatoj kaj nacioj Elizabeta la 2-a omaĝis la heroecon de la polaj soldatoj dum la 2-a mondmilito. En la pola-brita historio gravuriĝis ŝiaj vortoj unusignife subtenentaj la tiaman strebadon de Pollando al NATO kaj la strukturo de la Eŭropa Unio. Ŝi diris „Pollando bezonas Eŭropon, sed ankaŭ Eŭropo bezonas Pollandon”.
La Sejmo de Pola Respubliko substrekante la meritojn kaj atingaĵojn de Elizabata la 2-a, la Reĝino de la Unuiĝinta Reĝolano de Britio kaj Norda Irlando deklaris omaĝon al la memoro de Ŝia Reĝina Moŝto. La sepultajn solenaĵojn en Londono partoprenos la prezidento de Pollando, Andrzej Duda kun la edzino.

El la elsendo 15.09.2022. Legas  Barbara – 01’54”

Pollando kunlaboros kun UNICEF koncerne garantion al la neplenkreskuloj de la libra aliro al justicorganoj. Ĉi-rilatan interkompreniĝon kun Infana Fonduso de la Unuiĝintaj Nacioj subskribis la pola justicministerio, Marcin Romanowski. La impulson al tiu paŝo donis milito en Ukrainio kaj amaskvanta nombro de enmigrantoj, kiu atingis Pollandon.
Kvankam Pollando de jarcentoj estas amika rifuĝejo por homoj de diversaj naciecoj kaj religioj ĝi mem en la pasinta jarcento fariĝis viktimo de du totalismoj.
Antaŭ pli ol 30 jaroj Pollando iniciatis la Konvencion de la Infanaj Rajtoj. Pollando daŭre entreprenas ĉi-rilatajn agadojn kaj planas envivigi pliajn reguliojn por protekti la plej junajn loĝantojn. I.a temas pri kontraŭperforta leĝo kaj projekto, kies celo estas justico pli amika al infanoj. De unu jaro funkcias kolektivo pretiganta la landan agadprogramon por kontraŭbatali la deliktojn kontraŭ la plej junaj personoj.

El la elsendo 15.09.2022. Legas Maciek – 01’08”

La 10-an de septembro pasis Tago por Antaŭmalhelpi Memmortigojn. En sia raporto Monda Sanorganizo sciigis, ke ĉiujare eĉ 800 mil personoj mortas pro memmortigo, tio signifas memmortigan morton, kiu okazas ĉiun 40-an sekundon. Tiuj donitaĵoj estas des pli hororigaj, ĉar memortigo estas unu el la ĉefaj mortokaŭzoj inter dekkelkjaruloj. Memmortigo estas la tria mortokaŭzo en la aĝgrupo inter la 15-a kaj 44-a vivojaroj. En la monda memortiga statistiko avanas Srilanko, Gujano, Mongolio, Kazaĥio kaj Eburbordo. La 8-an kaj 9-an lokojn okupas Litovio kaj Belorusio, la 10-an Pollando.
Ĉiujare en Pollando eĉ 14 personoj ĉiutage alprenas la decidon pri memmortigo inter kiuj estas unu neplenkreskulo. Laŭ la donitaĵoj de pola polico en 2020 eĉ 5265 personoj mortis pro la memmortigo, do pli ol en stratakcidentoj. Plej multajn mortokazojn pro la memdecido oni notas inter 30-, 40-, 50- kaj 60-jaruloj, do inter personoj profesie aktivaj. Laŭ la lastaj policdonitaĵoj dum la unuaj kvin monatoj de 2022 estis notitaj pli ol 6 mil memortigaj provoj, kio signifas 9-procentan kreskon kompare al la sama periodo de la pasinta jaro. Preskaŭ 15 procentoj de memortigaj provoj koncernis 13-18-jarulojn, kio signifas kreskon eĉ 80-procentan.
La 10-a de septembro kiel la Monda Tago por Antaŭmalhelpi Memmortigojn ekzistas ekde 2003. Ĝia celo estas grandigi la socian konscion pri ĉi tiu fenomeno.

El la elsendo 15.09.2022. Legas Milada – 02’13”

En la Pola Esplorinstituto kaj Muzeo en Budapeŝto ekde fino de junio funkcias la ekspozicio „Poloj – hungaroj. 1000 jaroj da historio”. Ĝi prezentas la plej gravajn veftojn el la historio de ambaŭ landoj, komencante de la komunaj sanktuloj kaj dinastiaj ligoj ĝis la nuntempo.
En ses ĉambroj estis kolektitaj dekoj da pentraĵoj kaj fotoj, filmkronikoj, kaj ankaŭ pluraj memoraĵoj kaj raportoj de rektaj atestantoj. La ekspozicio, preparita kunlabore kun la Pola Historia Muzeo, estis modernigita kaj kompletigita versio de la jam antaŭe funkcianta tie prezentaĵo. Aparte estis vastigita fragmento destinita al la heroo de ambaŭ nacioj, Józef Bem. Oni reliefigas krome la malmulte konatan epizodon, ligitan kun la komenco de la hungara presarto, kiu komenciĝis en Krakovo.
Serio de la dokumentaj filmoj, inkluzive de filmkronikoj rilatas al la Hungara Revolucio 1956. Akompanas ilin rememoroj de poloj, kiuj rapidis kun helpo al Budapeŝto. Dank’ al la Pola Instituto en Budapeŝto estas prezentita ankaŭ la historio de poloj en Hungario laŭ la ekzemplo de la pola komunumo en la vilaĝo Derenk. Derenk, situanta ĉe la limo kun Slovakio, iĝis pola setlejo en 1717. La posteuloj de la setliĝintoj loĝis tie ĝis 1943. Pro la planoj krei tie ĉasrezervejon poloj estis translokitaj, sed dank’ al sia pli ol 100-jara konstanta loĝado la lokaj poloj akiris en 1993 la statuson de nacia malplimulto.

El la elsendo 15.09.2022. Legas Maciek – 01’41”

Laŭ ekspertoj de la Mediprotekta Banko, la apogeon de inflacio en Pollando oni notos en septembro kaj ĝi egalos al ĉirkaŭ 16,5 procentoj. Laŭ la Ĉefa Statistika Oficejo fine de septembro la prezoj altiĝis komparante jaron post jaro je 16,1%. Temas pri la plej alta inflacio ekde marto 1997, kiam ĝi egalis 16,6%. En la daŭro de la jaro plej rapide kreskis la prezoj de energio, fueloj kaj manĝaĵoj. Povas esti, ke tiuj donitaĵoj devigos la Konsilion de Monpolitiko denove altigi la interezajn indicojn. Laŭ ekspertoj malpli ol 7-procenta inflacio estas atendata nur en decembro 2023.

El la elsendo 05.09.2022. Legas Maciek – 0′ 47″

Laŭ la decido de la Eŭropa Komisiono la internacia konsorcio EU GREEN, al kiu apartenas i.a. la Naturscienca Universitato en Vroclavo, ricevis la statuson de Eŭropa Universitato. EU GREEN estas la Eŭropa Reto de Universitatoj por Daŭripova Kresko, Inkluziva Edukado kaj Medio, en kiu krom la vroclava Naturscienca Universitato troviĝas Universidad de Extremadura el Hispanio kiel la konsorcia gvidanto troviĝas pliaj el Francio, Portugalio, Germanio, Italio, Svedio, Irlando kaj Rumanio. La reto de la Eŭropaj Universitatoj ebligas al studentoj diplomitiĝi kombinante studojn en pluraj uniaj landoj kaj tiel evoluigas inter ili internacian konkurencon. La unuaj konsorcioj (17) estis elektitaj en 2019. Jaron poste al la reto aliĝis 24 aliaj. En aŭgusto la Eŭropa Komisiono anoncis la rezultojn de la nunjara varbado. Al la reto de eŭropaj universitatoj aliĝis 13 polaj universitatoj. Inter ili la Naturscienca Vroclava Universitato el Vroclavo.

El la elsendo 05.09.2022. Legas Milada – 1′ 35″

La demografiaj problmeoj enzorgigas ne sole polajn aŭtoritatojn. Laŭ Steven Mosher, la prezidanto de la Populacia Esplorinstituto “la longdaŭra problemo de la homaro ne estas, ke estos tro da infanoj, sed tro malmultaj: tro malmultaj infanoj por plenigi lernejojn kaj universitatojn, tro malmultaj junuloj por nutri homojn, tro malmultaj paroj aĉetantaj domojn kaj duan aŭton.” Lian opinion citis Jack Bingham de Life Site News. Tiu scenaro povus signifi, ke estos tro malmultaj konsumantoj kaj produktantoj. Mosher antaŭvidas, ke la kolapso de eŭropaj merkatoj kaj “la ekonomia stagno de Japanio” vastiĝos tra la mondo, influante kaj Usonon kaj la ceteran mondon. Bingham, krom la opinio de Mosher, citas demografian analizon el la revuo The Lancet en 2020, kiu elmontras, ke la mondo spertos fortan malkreskon de la loĝantaro ene de kelkaj jardekoj. Dume la aŭtoroj de ĉi tiu analizo antaŭvidas, ke la homa populacio kreskos konstante ĝis 2064. Post kiam ĝi atingos ĉirkaŭ 9,73 miliardojn da homoj, ĝi komencos malkreski pro malalta fekundeco. Tio signifus, ke antaŭ ka jarcentfino la homaro malkreskos je pli ol miliardo da personoj.

El la elsendo 05.09.2022. Legas Milada – 1′ 48″

Dum la konferenco EuroScience Open Forum 2022 en Leiden, Nederlando okazis en julio oficiala solenaĵo, dum kiu la pola urbo Katowice transprenis la titolon Eŭropa Urbo de la Scienco 2024.
La decido pri la atribuita titolo estis anoncita jam en decembro 2021, sed la oficiala aljuĝo de la titolo okazis nur nun dum la konferenco dediĉita al esplorado kaj novumado kun ŝlosila graveco por la estonteco de la mondo. La simbolan ŝlosilon al la Eŭropa Urbo de la Scienco transprenis la urbestro de Katowice emfazante, ke la titolo grandigos la engaĝiĝon de la loĝantoj kaj de la scienca komunumo favore al la solvado de lokaj problemoj kaj altigos la turisman atrakciecon de la urbo sur la internacia areno.
Katowice ricevis samtempe la rajton organizi la konferencon EuroScience Open Forum en 2024. ESOF Katowice 2024 estos unu el la plej prestiĝaj sciencaj kaj teknologiaj eventoj en la mondo, por kiu al la ĉefa urbo de Silezio venos la plej grandaj aŭtoritatuloj de la sciencista mondo. Katowice dum jaroj asociigata kun minejoj kaj ŝtalfabrikoj spertas transformiĝon, kaj scienco fariĝas kvazaŭ ĝia nova industria branĉo.
La titolo Eŭropa Urbo de la Scienco estas aljuĝita ekde 2004 ĉiun duan jaron de la Eŭropa Asocio Favre al Scienco kaj Teknologio. Antaŭe ricevis ĝin i.a. Barcelono, Dublino, Stokholmo kaj Leida. Katowice estas la unua urbo en Centra kaj Orienta Eŭropo kun ĉi tiu titolo.

El la elsendo 25.08.2022. Legas Maciek – 01’45”

La pola sejmo proklamis, ke unu el la patronoj de 2023 estos Paweł Edmund Strzelecki la Jaro, elstara esploristo, mondvojaĝanto, malkovrinto kaj filantropo, la unua polo, kiu individue ĉirkaŭveturis la terglobon por la sciencaj celoj. En 1853, Strzelecki fariĝis membro de La Reĝa Societo de Londono kaj la Reĝa Geografia Societo. Lia laboro estis honorita per multaj britaj distingoj, kaj la reĝino Wiktoria aljuĝis al li la titolon de Kavaliro-Komandanto de la Ordeno de Sankta Mikaelo kaj Sankta Georgo, kaj la Universitato de Oksfordo donis al li honordoktorecon. En Aŭstralio lian nomon portas montaro, du montopintoj, lago, rivero kaj urbo. Nia redakcia felietono dediĉita al Paweł Edmund Strzelecki aperis en la elsendo en la 18-a de novembro 2016 kaj estas legebla ankaŭ aparte en la rubriko Felietonoj.

El la elsendo 16.08.2022. Legas Gabi – 1′ 06″

La analizoj de la Pola Ekonomia Instituto elmontras, ke dungitoj, kiuj kapablas distanciĝi disde siaj devoj dum la feria forpermeso, manifestas simptomojn de alitigita nivelo de feliĉo, kiu stato konserviĝas longdaŭre. Je dudek procentoj malkreskas ĉe ili la mortorisko. Krome la feria ripozo altigas ilian produktivecon. La Pola Ekonomia Instituto memorigis ĉeokaze, ke en la jaroj 2012-2018 la procento de poloj laborantoj uzantaj la forpemeson ripozcele kostante kreskis de 46 ĝis 60 procentoj. La pandemio de 2020 haltigis tiun evoluon, kiam ripozon eksterhejman partoprenis sole 39 procentoj de la enketitoj kaj la daŭro de la ripoztagaj forpemesoj egalis nur al 12,4 tagoj, kio estis indico la plej malalta ekde 2003. En la 2021 la nombro de statistikaj forpermesaj libertagoj de polaj laborantoj krekis je unu procento. Samjare nur 27 procentoj de dungitoj uzis pli ol 7-tagan feriadon, kio estis rezulto malpli bona ol en la jaroj 2014-2019. Samtempe laŭ donitaĵoj cititaj de la esploristoj de la Pola Ekonomia Instituto evidentiĝas, ke ju pli bone oni ripozas des pli tio estas avantaĝa por la dunganto. Ekzemple laŭ Boston Consulting Group laborantoj uzantaj ferian forpermeson estas ne sole pli produktivaj, sed ilia laboro postulas malpli da streĉo ol antaŭ la feriado. Laŭ E&Y, ĉiuj dek pliaj ripozhoroj altigas la produktivecon de laborantoj je 8 procentoj.

El la elsendo 16.08.2022. Legas Milada – 2′ 24″

D-rinoj Anna Guzy kaj Magdalena Ochwat el la Interbranĉa Esplorcentro pri Humanisma Edukado ĉe la Silezia Universitato en Katowice prilaboris studaĵon titolitan „Lernantoj rilate al la klimatŝanĝoj”. Ĝi baziĝis sur enketo, kiun partoprenis entute 2181 lernantoj inter la 10-a kaj la 19-a vivojaroj en la silezia vojevodio (la suda Pollando). La enketado okazis inter novembro kaj decembro 2021. Plej multaj respondoj venis de la 15-18-jaraĝaj enketitoj. La esploro celis ekscii pri la sintenoj de lernantoj rilate al la klimata krizo kaj pri iliaj ĉi-koncernaj konoj. Ili povis ankaŭ esprimi sin pri la kvalito kaj neceso de klimata edukado en lernejoj, inkluzive de polalingvaj lecionoj. Laŭ analizoj farataj de pluraj jaroj rezultas, ke la media konscio de lernantoj kreskas, kvankam ĝi ankoraŭ ne estas profunde enradikiĝinta. Laŭ la menciita esploro evidentiĝis, ke lernantoj havas malpli profundan klimatan konscion ol plenkreskuloj kaj ol testitaj en 2021 instruistoj de la pola lingvo. Por preskaŭ 70% de studentoj, klimataj ŝanĝoj estas grava problemo, dum 10% opinias ĝin negrava, kaj 20% ne havas firman opinion. Laŭ la esploristoj, tio sekvas el manko de sistema klimatrilata edukado en lernejoj, nesufiĉa media reflektiĝo en la socipolitika vivo, kaj eĉ spitaj (malakordaj) mesaĝoj pri la temo aperantaj jen kaj jen en la polaj amaskomunikiloj kaj en sociaj portaloj. La ekzamenitaj studentoj ĉerpis siajn konojn pri la klimato el diversaj fontoj – la ĉirkaŭanta medio, sociaj amaskomunikiloj, la interreto. Ili menciis ankaŭ la plej proksiman familion, ekologiajn organizaĵojn, muzikbandojn kaj kantistojn. La plimulto de la enketitaj lernantoj (82%) ne aktivis aldone favore al la klimata eduko. Tion faris nur 17% de la respondintoj. Samtempe laŭ la lernantoj la kleriga edukado pri klimato devas esti praktika, inluzivanta konkretajn agadojn sub la gvido de profesiuloj kapablaj logi al porekologia aktiviĝo. La esploro estis realigita kiel parto de la viŝegrada projekto “V4 Humanisma Eduko por Klimato. Diagnozoj – bonaj praktikoj – rekomendoj”.

El la elsendo 05.08.2022. Legas Milada – 03′ 39″

Laŭ la donitaĵoj de Eurostat la loĝantoj de Nederlando, Svedio kaj Danio laboras plej longe dum sia vivo. En Nederlando, la indico pri la daŭro de la profesia laboro estas la plej alta en la Unio kaj egalas al 42,5 jaroj. Aliflanke, italoj, grekoj kaj rumanoj profesie estas malplej aktivaj. Ilia averaĝa dumviva labordaŭro egalas al nur 31,3 jaroj. Laŭ pritakso de RTL Nieuws, la fakto, ke la nederlandanoj laboras plej longe inter ĉiuj eŭropanoj, ŝuldiĝas al la fakto, ke en Nederlando estas forigita frua pensiiĝo kaj plilongigita la emeritiĝo-aĝo. Pro tio, la dungado de homoj pli ol 60-jaraĝaj grandiĝis. Laŭ la Eŭropa Statistika Oficejo la mezuma labordaŭro en la Unio egalas al 36 jaroj, en Pollando ĝi egalas al 34,6 jaroj. Eurostat kiel indicon de labordaŭro konsideris takson de la jaroj, dum kiu persono aktuale 15-jaraĝa devus funkcii sur la labormerato dum sia tuta vivo kiel homo dungita aŭ senlabora.

El la elsendo 25.07.2022. Legas Maciek – 1′ 14″

Aŭtune de la 2023-a jaro en la Katolika Universitato (KUL) de Johano Paŭlo la 2-a en Lublino (la orienta Pollando) startos kuracistaj studoj. Komence studos tie medicinon 60 personoj. La 6-an de majo KUL subskribis en Romo kunlaboran interkonsenton kun la Universitato “La Sapienza” kaj kun la Polikliniko Gemelli. KUL kaj “La Sapienza” deklaris interalie engaĝiĝon pri du projektoj. INOFLAM ĉirkaŭprenos laboratoriajn kaj klinikajn studojn pri tiaj degeneraj malsanoj, kiel fibrozo, kancero kaj kormalsanoj. ANDROMEDA koncentriĝos pri ekstrakto kaj identigo de naturaj antibiotikoj kaj kontraŭinflamaj medikamentoj, produktataj de unuĉelaj organismoj en la kondiĉoj de mikrogravito. Pli frue la Saninstituto ĉe KUL ligis proksiman kunlaboron kun la Medicina Kolegio de Viskonsino en Usono koncerne la studentan interŝanĝon kaj medicinajn esplorojn, ĉefe rilate onkologion. Krome, KUL kunlaboras kun la medicina fakultato de la hispana Universitato de Pamplona, ​​kiu estas unu el la plej bonaj privataj medicinistaj eŭropaj edukcentroj. Dank’ al kunlaboro kun la plej bonaj universitatoj de la mondo, medicinaj studentoj ĉe KUL povos akiri konojn baze de la plej novaj esploroj de la plej elstaraj specialistoj.

El la elsendo 25.07.2022. Legas Milada – 2′ 02″

La feria periodo en Pollando estas piombrita de la galopanta inflacio, kiu en junio atingis la rekordon egalan al 15,6 procentoj, la plej altan indicon ekde 25 jaroj. Altiĝantaj prezoj en la lando estas ĉiam pli sentataj de ĉiuj konsumantoj, kaj laŭ oficialaj deklaroj de la polaj aŭtoritatoj la inflacia apogeo estas ankoraŭ antaŭ ni. Pli altaj vivtenkostoj kaj la timo pri pliaj prezokreskoj de elektro, gaso kaj fuelo signifas, ke multaj poloj ŝanĝas siajn somerajn ferioplanojn aŭ eĉ tute rezignas pri ili. Tio rezultas el la plej nova enketo de la esplorfirmao GfK farita kiel parto de la studo “Aktualaj Agordoj de la Konsumantoj”. GfK dungas pli ol 11.000 ekspertojn aktivantajn sur pli ol 100 merkatoj. En la lastaj du jaroj la turisman sektoron plagis la pademio, la milito en Ukrainio kaj nun furiozanta inflacio. Laŭ ekspertoj, ĉio ĉi tradukiĝas al decidoj redukti elspezojn, interalie, pasigante feriojn proksime de la hejmo aŭ entute ne forlasante ĝin. La konsumantojn enzorgigas ĉiutagaj vivtenkostoj, pli altaj devigaj pagoj por loĝejludado, energio, gaso kaj simile. Ili ankaŭ esprimias timojn pri la flugado pro la problemoj, kiujn spertas aviadtrafiko en Eŭropo.

El la elsendo 25.07.2022. Legas Maciek – 1′ 30″

Lastlunde en Pollando oni solenis la nacian omaĝtagon en la 79-a datreveno de la t.n. Wołyń-krimo efektivigita de Organizaĵo de Ukrainaj Naciistoj, la frakcio de Stepan Bandera, de la subalterna al ĝi Ukraina Ribela Armeo kaj ukraina loĝantaro. Laŭ pritaksoj en tiu eksterma plano, kiu konsisitis en la murdado kaj elpelado de poloj el iliaj domoj daŭranta ekde 1943 estis murditaj, plurfoje en ekstreme kruela maniero inter 100 kaj 150 mil personoj. La kuliminaj eventoj okazis la 11-an kaj la 12-an de julio, kiam la ukraina UPA en maniero kunordigita atakis polajn loĝantojn en ĉirkaŭ 150 loĝlokoj. Oni utiligis la fakton, ke 11-a de julio estis dimanĉo kaj multaj personoj direktiĝis al preĝejoj.
La omaĝeventoj okazis en la tuta lando. La varsoviajn solenaĵojn ĉe Wołyń-skvaro partoprenis prezidento Andrzej Duda kaj ĉefministro Mateusz Mazowiecki. Kiel diris la pola prezidento „La vero devas esti eldirita, tiu ĉi krimo estas fakto historia, nekontestebla. Tio estis homekstermado, kies celo estis etna elmurdo de poloj, purigo de la regiono de la pola malplimulto”. Reference al la omaĝtago viministro por la kulturo Jarosław Sellin akcentis, ke la reciproka dialogo devas baziĝi sur vero, kaj vero estas, ke okazis homekstermo sur la nacia fono. La 11-a de julio estis proklamita kiel la Nacia Memortago de la Viktimoj Wołyń-homekstermado fare de la pola parlamento en julio 2016.

El la elsendo 15.07.2022. Legas Barbara kaj Krystyna – 2′ 05″

Kiel konfirmis testoj la pola aviadilo Flaris Lar1 estas la plej rapida unumotora jeto en la mondo. Laŭ ĝiaj kreintoj temas pri la plej ekonomia kaj la plej malgranda dispozicia unumotora jeta pasaĝeraviadilo formanta novan klason High Speed Presonal Jet (HPJ). Ĝia tasko estas rapide alilokiĝi al ajna direkto. La pola jeto kapablas transporti kvar personojn je la distanco de 2500 kilometroj en malpli ol tri kaj duona horoj. Alia atuto de ĉiu tiu plej rapida jeto en la mondo estas malalta foruzo de fuelo egala al 120 litroj po unu horo dum la flugrapideco de 470 kilometroj je unu horo. Flaris Lar1 la unuan fojon staris en aprilo 2019.

El la elsendo 15.07.2022. Legas Maciek – 0′ 55″

Eŭropa Investa Banko kreis helporogramon por la membroŝtatoj frontantaj la migran krizon ligitan kun la milito en Ukrainio. Ĝia valoro egalas al 4 miliardoj. Per la „Solidareca Fasko” la Banko respondis al la bezonoj de Pollando kaj aliaj landoj, kiuj akceptas rifuĝintojn el Ukrainio. Ĝia Estraro de Direktoroj jam aprobis 2 miliardojn da eŭroj el ĉi tiu fasko por Pollando kiel lando gastiganta rifuĝintojn de Ukrainio. Tiel, Varsovio estos la unua unia membroŝtato, kiu ricevos ĉi tiun subvencion. La akiritaj rimedoj ebligos rapidan financadon de medicina, eduka kaj socia infrastrukturoj same kiel aliajn elspezojn ligitajn al la akcepto kaj integriĝo de rifuĝintoj. La rimedoj trafos al Pollando kaj al ĝia Helpofonduso establita en marto nunjare pere de la Banko de la Landa Mastrumado. La ĉefaj adresatoj de la Helpa Fonduso estos publikaj subjektoj, t.e. centraj kaj lokaj administraciaj unuoj, kiujn ŝarĝis kaj ŝarĝas la tasko akcepti kaj integri rifuĝintojn kaj establi por tio taŭgan infrastrukturon.

El la elsendo 15.07.2022. Legas Milada – 1′ 40″

La pola monbileto „Lech Kaczyński. Valoras esti polo” kun la valoro de 20 zlotoj, prezentanta la pereintan en aviadilkatastrofo polan prezidenton Lech Kaczyński, estis rekonita kiel la plej bona kolektista monbileto de 2021. La premion atribuis Reconnaissance International, la tutmonda institucio okupiĝanta pri valuta, optika kaj cifereca sekureco de dokumentoj. Malgraŭ forta rivalado, la pola monbileto emisiita de la Nacia Pola Banko de Pollando gajnis inter dek du aliaj proponoj. La ĵurio de la konkurso reliefigis ĝiajn distingajn valorojn. “Sur la aversa flanko troviĝas la portreto de la prezidento de la Pola Respubliko prof. Lech Kaczyński, la bildoj de la Ordeno de la Blanka Aglo kaj de la Prezidenta Palaco en Varsovio. La reverso prezentas la konstruaĵon de la ĉefurba Muzeo de la Varsovia Insurekcio 1944, strikantojn en la Gdanska Ŝipfarejo, la surskribon „Solidareco” kaj bildon de la Pola Militrombejo en Katyń”. La distingita monbileto estas protektita per la plej modernaj sekurecrimedoj i.a. dukolora sekurecfadeno en la blanka kaj ruĝa metalecaj koloroj, reliefa ora etfolio, reliefa fono, plurkolora angulefekto, mikrogravurado kaj speciala rastrumero. High Security Printing EMEA estas ĉiujara konferenco, ĉi-jare okazinta en Tallino. Ĝi estas dediĉita i.a. al la plej novaj teknologioj kaj teknikoj en la produktado kaj eldonado de monbiletoj, elektronikaj pasportoj, identigiloj aŭ vizoj.

El la elsendo 05.07.2022. Legas Milada – 2′ 23″

La pola kompanio Bioelektra Group aŭtoras la venkan teknologion de alifarado de rubo, kiu estis rekonita kiel la plej interesa porekologia solvo en nia lando. Post la ricevo de la premio en la unua konkursetapo de Energy Globe ĝi avancis al la tutmonda finalo. Energy Globe estis establita fine de la 90-aj jaroj fare de la aŭstra inĝeniero kaj ekologia aktivulo Wolfgang Neumann. Laŭreatoj estas elektataj duetape dum la landa kaj sekve monda rivalado. En la finalo de la konkurso, premioj estos aljuĝitaj en ses kategorioj: Akvo, Aero, Tero, Fajro, Juneco kaj Ekologiaj Plastoj. La pola kompanio reprezentos nian landon en la kategorio Tero. La pola projekto de alifarado de forfalaĵoj baziĝas sur la teknologio konsistanta en termika traktado de rubo, dum kiu oni aplikas vaporon sub alta aerpremo. Speciala procezo nomata RotoSTERIL ebligas transformi biodiserigeblajn rubojn en konstrumaterialojn. Simila teknologio de Bioelektra Group estas de jaroj uzata en la urba establo por alifarado de la komunumaj forfalaĵoj en la loko Różanki. La pola projekto krom protekti la medion estas ankaŭ eksterordinare ekonomia. Dank’ al la konkurso ĝi havas ŝancon aperi ankaŭ alikoke en la mondo.

El la elsendo 05.07.2022. Legas Milada – 02′ 08″