Post kelkaj tagoj pasos la laŭvica mortodatreveno de nia hodiaŭa heroo en la ciklo „Koninda polo”. Kazimierz Nowak, ĉar pri li temas, ne estas vaste konata. Dume temas pri la pola mondvojaĝanto, agnoskita kiel la pioniro de la pola raportaĵo. Li famiĝis pro sia soleca vojaĝo al Afriko en la jaroj 1931-1936, dum kiu li traveturis 40 mil kilometrojn – ĉefe bicikle – vizitinte 17 afrikajn landojn. La tuta ekspedicio, daŭris 1877 tagojn, do pli ol 5 jarojn. Lia vivhistorio komenciĝis en januaro 1897, kiam li naskiĝis en la loko Stryj apud Lvovo. Malmulton oni scias pri lia infanaĝo. La familio en 1911 translokiĝis al Lvovo kaj post la 1-a mondmilito li ekloĝis en Poznano. Pli frue kiel dekkelkjarulo li entreprenis sian unuan eksterlandan ekspedicion, kiam fascinite de la romano de Henryk Sienkiewicz „Quo Vadis” li solece vizitis Romon. Post la eksplodo de la 1-a mondmilito Kazimierz Nowak servis en la Polaj Legioj, sed poste estis rekrutigita al la aŭstrohungara armeo. La militfinon li festis en Italio. Tuj poste reveninte al la suverena jam Pollando li denove soldatservis, ĉi-foje en la polaj armeaj fortoj. Malmobilizita en 1921 Kazimierz Nowak ekloĝis en Poznano kaj laboris kiel librotenisto de la Poznana Asekura Banko. La sekvan jaron li geedziĝis kaj la familio baldaŭ grandiĝis. En la periodo de granda ekonomia krizo Nowak perdis la laboron. Unu el liaj familiaj vivtenrimedoj fariĝis raportoj kaj fotoj pri liaj perbiciklaj vojaĝoj tra la lando. En 1925 li entreprenis oli ambician vojaĝaventuron tra eŭropaj landoj – Hungario, Aŭstrio, Italio, Belgio, Nederlando, Rumanio, Greklando kaj Turkio. En 1927 li atingas Afrikon, Tripolion. Reveninte al Pollando li daŭre okupiĝis pri la raportado, daŭre revante kaj planante sian grandan ekspedicion al Afriko. Tiu ideo obsedis lin de la knabeca aĝo. La granda aventuro ekis komence de novembro 1931 kiam li denove veturis al Romo, ankoraŭ trajne, sed jam poste perbicikle al Napolo. La motivo ne estis sole la mondscivolemo, sed unuavice la deziro gajni per siaj vojaĝraportoj la vivrimedojn por la familio. De Napolo ĝis Tripoli li vojaĝis per pramo kaj de tie li direktiĝis al la sudo de la kontinento. Tiu vojaĝo al la sudo de Afriko ne estis rektavoja i.a. pro malf acilaĵoj prezentataj flanke de koloniaj aŭtoritatoj En la unua etapo Kazimierz atingis Maradah en Libio, li vojaĝis la Sueza Kanalo kaj el la egipta Aleksandrio daŭrigis la veturon laŭe de Nilo. La centran Afrikon li atingis en 1933 veturante ĉefe bicikle, sed ankaŭ trajne. En la daŭro de sia veturo lia vojo kondukis tra Belga Kongo kaj Rodezio ĝis la Nadla Kabo en Prteorio, kien li venis en 1934. Dum la tuta vojaĝo li zorge okupiĝis pri sia ĉefmisio – la pridokumentado kaj raportado, rakontado pri siaj aventuroj. La fontoj ne menciias kiom da lingvoj li konis, kiom alproprigis dumvoje, sed pri ilia signifo atestas liaj vortoj, ke „la mondvjaĝanto krom koni la geografion de koncerna lando devas koni, almenaŭ supraĵe la lingvon de la popolo. Tiu kono estas la ŝlosilo al la homaj koroj, protektana kontraŭ konfliktoj, kiuj por multaj vojaĝantoj finiĝis per la morto”. En la daŭro de sia ekspedicio Kazimierz Nowak faris milojn da fotoj de berberoj, felahoj, etnaj grupoj en la suda Sudano, pigmeoj, buroj en la Sudafrika Respubliko, haŭsoj kaj de multaj aliaj reprezentantoj de la afrikaj gentoj. En siaj artikoloj sendataj el la renkontataj laŭvoje komercstacioj li prisribadis la vivon de la loĝantoj, ĉasscenojn, variecon de la naturo kaj la belecon de la panoramoj. Malapreze li komentis la koloniigadon kaj ekspansiemon de blankuloj ĉiupreze ĉasantaj afrikajn naturriĉaĵojn. Ne al ĉiuj plaĉis liaj opinioj, ne facilis trovi sponsorojn. Tamen pri liaj biciklaj pneŭmatikoj zorgis la firmo Stomil, la firmao Goplana provizas lin per dolĉaĵoj. 1240 leteroj kaj poŝtkartoj al la edzino kaj infanoj emfazas lian sian sopiron al ili kaj la esperon, ke la enspezoj pro liaj raportoj plibonigos la financan situacion de la familio. Efektive la edzino fariĝis lia manaĝero, dank’ al Maria raportaĵoj kaj fotoj estis scivoleme atendataj kaj legataj en pola kaj eksterlanda gazetaro i.a. franca, itala kaj brita. La konstanta enspezo pro la raportoj ebligis al la familio reveni al Poznano, al pli bona loĝejo, faciligis kontakton kun eldonejoj kaj gazetaro. Atinginte en 1934 – kiel dirite – la Nadlan Kabon Nowak preskaŭ tuj entreprenis retrovojaĝon, sed laŭ alia vojo. Rifuzinte oferton de britaj aŭtoritatoj, kiuj sub la impreso de lia ekspedicio proponis al li la marvojan revenon al Eŭropo Nowak decidis denove uzi sian malnovan biciklon, kiu jam en la startomomento estis 7-jara. Rapide ĝi neripareble difektiĝis, tiu kara amiko pri kiu li skribis: „Mia nedisigebla amiko, kamarado kara, silenta kaj trankvila, ĉiumomente helpopreta staris ĉe alia flanko de la tendo. Mi samtempe havis la impreson, ke se la sorto ligas nin nedisigeble dum jaroj kun iu objekto ĝi ĉesas esti aĵo senanima, sed ŝajnas, ke ĝi vivas, penasas kaj vivas”. Neatendite en la situacio de biciklolraŝo la helpan manon al Kazimierz Nowak etendis polo loĝanta en Namibio donacante rajd- kaj transportan ĉevalojn. Kun Kazimierz traveturis la sepmilkilomentran distancon ĝis Angolo, kie dank’ al grafo Zamoyski li povis ŝanĝi la ĉevalojn je denove biciklo. Per ĝi li atingis la riveron Kasai. Tie en la trunkboato akirita de indigenoj, baptita per la nomo „Poznań 1”, Kazimierz Nowak entreprenis la flosadon rivermalsupren, sed pro kolizio kun katarkto li ĝin perdis Plia kelkcentkilometra soleca vojaĝo okazis perpiede, sed fine Kazimierz povis aĉeti novan boaton, kiun li nomis per la karesnomo de sia edzino Maryś. Ĝi akompanis lin dum vojaĝo laŭe de la riveroj Lulua, Kasai kaj Kongo. De tie denove per biciklo Kazimierz atingis Ĉadolagon. De tie atendis lin kvinmonata itinero tra Saharo, kiun li sekvis kun dromadero Ueli, aĉetita kun alia animalo por konvinki gardantajn francojn, ke ne temas pri soleca veturo, kiun ili ne volis permesi, sed pri karavano. La lastan unumilkolometran distancon Kazimierz Nowak traveturis bicikle atinginte en 1936 Alĝerion kaj tra Marsejlo kaj Parizo venis al Eŭropo. La lasta vojaĝetapo al Poznano okazis pertrajne, dank’ al prunto de la pola konsulo en Parizo. En Poznano atendis lin jam proksimuloj bonveniginte lin inter la 22-a kaj la 23-a de decembro 1936. La ekspedicio de Kazimierz Nowak estis tiam evento spektakleca. En la 30-aj jaroj de la 20-a jarcento li traveturis Afrikon du fojojn malsamtinere de la nordo al la sudo, de la sudo al la nordo. Malgraŭ mizero kaj spite mizeron. Post la reveno preskaŭ dum la tuta sekva jaro li prelegvojaĝis tra Pollando divdiante siajn konojn, rimarkojn pri Afriko prezentante siajn fotojn. Li planis ekspediciojn al Azio kaj Hinda Unio. Bedaŭrinde tre rapide ripetiĝis malsaniĝoj je malario, kaj fine pneŭmonito alkondukis al lia morto la 13-an de oktobro 1937.
El la elsendo 05.10.2023. Legas Barbara – 10′ 36″
