Nunjare pasos la 124-a naskiĝdatreveno de pola ĵurnalisto, silezia insurgento, aktivulo de la kontraŭkomunista alo de la Pola Socialista Partio, Henryk Sławik. Dum la dua mondmilito li estis unu el la organizintoj de helpo al ĉ. 30 mil polaj rifuĝintoj, inkluzive de ĉ. 5 mil polaj judoj, kiuj ektoviĝis en Hungario. La nombro de la savitaj de li judoj estas kelkoble pli granda ol tiu, kiu troviĝas en la fama Schindler-listo kaj sian aktivadon – sen havi diplomatian pasporton – li komencis kelkajn jarojn antaŭ ol al Budapeŝto venis Raul Wallenberg, sveda diplomato entrepreninta la mision savi judojn. Tiam Sławik jam estis malliberigito kondamnita je mortopuno atendante transporton al mortotendaro. Tamen eĉ al poloj li ne estas tre konata figuro. Ekde la naskiĝo Henryk Sławik estis ligita kun la Supra Silezio, li partoprenis ĉiujn tri sileziajn insurekciojn – sojle de la reakitanta post la 123-aj dispartigoj suverenecon Pollando. La celo estis forigi la germanan regadon en la regiono kaj ligo de tiuj terenoj kun la pola ŝtato. Post parta sukceso de tiuj klopodoj Henryk Sławik ekaktivis kiel ĵurnalisto, kun la tempofluo la ĉefredaktoro de „Laborista Gazeto” kaj la prezidanto de la Sindikato de Polaj Ĵurnalistoj de Silezio. La tutan tempon li aktivis ankaŭ politike i.a. kiel delegito ĉe Ligo de Nacioj. Post la invado de la 3-a Germana Regno kaj Sovetunio kontraŭ Pollandno en septembro 1939 Sławik kiel multaj aliaj poloj trovis rifuĝejon en Hungario, kiu tiam malgraŭ la politika kaj ekonomia kunlaboro kun la 3-a Regno, konservis neŭtralecon. Hungaroj ne sole ne permesis, ke ĝian teritorion tramarŝu Wehrmacht-trupoj por de la suda flanko ataki Pollandon, sed krome oferis helpon al la polaj rifuĝitnoj. En la komenco de la septembra militkampanjo sur la teritorio de Hungario ektroviĝis 75 mil poloj, inkluzive de 60 mil soldatoj, pri kiuj zorgon transprenis la hungara ministerio por la internaj aferoj. En la tendaro por riguĝintoj Henryk Sławik konatiĝis kun József Antall, la estro de la Sociala Fako en la hungara ministerio, poste prezidanto de la Civitana Komitato por Polaj Rifuĝintoj kaj fine amiko. Henryk Sławik transprenis la funkcion de la prezidanto de la Civitana Komitato en 1940 laŭ la decido de la pola registaro en elmigrejo. Polaj rifuĝintoj daŭre estis venantaj amase. Individue kaj grupe, civiluloj, soldatoj, infanoj kaj plenkreskuloj. Tiam en Hungario troviĝis jam preskaŭ 140 mil poloj kaj judoj. Se poloj estis sekuraj, mortminacitaj estis polaj judoj, ĉar en Hungario validis kontraŭjudaj leĝoj. Sławik okupiĝis pri amasa produktado de falsaj dokumentoj por judoj kiel poloj de la katolika konfesio. Baze de ili Hungara Centra Oficejo por Kontrolado de Eksterlandanoj [KEOKH], en kiu laboris Antall, ilia estado en Hungario estis legalizata. Plimulton de la rifuĝintoj konsistigis soldatoj. Tiujn, kiuj volis batali Sławik kaj kunlaborantaj kun li hungaroj kontrabandis trans Balkanion al la polaj armeaj fortoj en Okcidento (Francio, Proksima Oriento). Tiamaniere ĝis junio 1940 Hungarion forlasis ĉirkaŭ 80 mil personoj, la duono estis soldatoj kaj oficiroj. Tiuj kiuj restis trovis rifuĝejon en specialaj tendaroj aŭ ĉe hungaraj familioj. Aparte dramecaj estis sortoj de orfiĝintaj judaj infanoj, kiujn la gepatroj estis forĵetantaj el transportaj trajnoj direktiĝantaj al mortotendaroj. Tutaparte por ili Sławik kaj Antall en 1943 establis specialan orfodomon en la loko Vac, kiu ricevis la nomon de la Orfodomo por la infanoj de polaj oficiroj. Ĉiuj infanoj estis provizitaj per senriproĉaj dokumentoj kaj por disblovi aperintajn kun la tempofluo dubojn pri ĝiaj loĝantoj Sławik invitis tien la apostolan nuncion Angelo Rotta. La infanoj estadis tie ĝis majo 1944, poste pro la germana okupacio de Hungario, ili estis evakuitaj al budapeŝtaj infandomoj aŭ konfiditaj al privataj personoj. Savante judojn Henryk Sławik senĉese elmetadis sin je mortminaco kaj malgraŭ avertoj pri la danĝero ligita kun malkaŝo de la konspira legalizado de judoj en Hungario li ne ĉesis agadi. Tiumomente lia kunlaboranto estis Henryk Zimmerman studinta juron en la Jagelona Universitato, kiu dum la milito trafis al la krakova getto, poste al laborterdaro en Bieżanów. De tie dank’ al polaj kurieroj li trafis al Budapeŝto, kie dum la lasta kaj plej intensa fazo de la savado de polaj judoj ekde aŭtuno 1943 ĝis marto 1944 li estis dekstra mano de Sławik. Antaŭtage de la germana invado kontraŭ Hungarion, kio okazis la 15-an de marto 1944 li decidis fuĝi al Bukureŝto, cetere inklinigante al tio ankaŭ Sławik. La polo rifuzis. Tre baldaŭ Sławik estis arestita de gestapo kaj subigita al torturoj kaj senhoma traktado kun la celo, ke li denuncu siajn kunlaborantojn, aparte Antall-on. Ĉar malgraŭ tio Sławik silentis gestapo decidis konfronti ambaŭ malliberigitojn. Ĝuste Antall fariĝis la ĉefa atestanto de la heroa rezisto de Sławik malgraŭ ĉikanoj kaj torturoj kaj dum la komuna revenvojo al la prizono sukcesis danki al Sławik pro la savita vivo. Henryk Sławik ne savis la propran. Direktita al la koncentrejo en Mauthausen estis tie pendumita en aŭgusto 1944. La plej amara sendube estis tio, ke lia heroeco en la postmilita Pollando estis kondamnita je forgeso. Verdire jam en 1977 unu el la edukatoj en la orfodomo en Vrac, advokato Izak Brettler prezetis dokumentojn en Yad Vashem cele distingon de Sławik. Tio efektiviĝis en 1990 dank’ al la klopodoj de kunlaboranta kun li dum la milito Henryk Zimmerman, kiu poste – kiel Cvi Zimmerman fariĝis israela politikisto kaj diplomato. Yad Vashem rekonis en koncerna dokumento, ke Henryk Sławik helpis al dekoj da polaj rifuĝintoj savante vivon de ĉirkaŭ 5 mil polaj judoj. Laŭ la mortinta en 2006 Zimmerman da ili estis multe pli. Cetere danke al li komence de la dumilaj jaroj la memoro pri Henryk Sławik, kiel pola Wallenberg, aliris pli vastan publikon. En 2010 li ricevis postmorte la plej superan polan distingon Ordenon de la Blanka Aglo.
El la elsendo 30.03.2018. Legas Barbara – 08’56”
