Koralaj rifoj apartenas al la plej komplikaj ekosistemoj, ĝenerale konataj el malprofundaj kaj varmaj maroj. Ili estas konstruataj de koralaj kolonioj troviĝantaj en simbiozo kun unuĉelaj algoj. Tamen de dek kelkaj jaroj en la mondo daŭras esploroj pri rifoj de mezaj profundecoj, kiuj devenas el periodo inter la mezo de permio kaj fino de la frua kretaceo, kaj troviĝas en la profundo de 30 ĝis 150 metroj. La plej manovaj ĝis nun konataj ĉi-specaj rifoj devenis el triaso, do de antaŭ 240 milionoj da jaroj kaj troviĝis en Nevado en Usono. Pasintjare la esploristoj el la universitatoj el Varsovio, Katowice kaj Poznano identigis en la Sanktakruca Montaro (la suda Pollando) multe malpli novaj rifojn, kiuj datiĝas je meza devonio kaj devenas de antaŭ 390 milionoj da jaroj. Do estas je 150 milionoj da jaroj malpli novaj ol la nevadaj. Verdire ili estas konataj ekde la fino de la 19-a jarcento, sed oni longe opiniis, ke ili troviĝis en multe malpli granda profundeco. Nun polaj sciencistoj konfirmis, ke troviĝantaj tie plataj koralkolonioj estas karakterizaj por la medio de pli granda profundeco. Ili elmontris ankaŭ, ke la mezaj marprofundoj estis koloniigitaj tie de rifoj pli frue ol asertite. Riĉajn kompleksojn de plataj kaj foliformaj koralkoloniojoj sciencistoj identigis en la loko Skały apud Nowa Słupia kaj en la rokprenejo Laskowa apud Kotomłoty. Krom koralkolonioj la tieaj rifoj estis enloĝataj de sponguloj, senvertebruloj Brachiopoda kaj Crinoidea. Laŭ la esploristoj la rifo en Skały povis esti iom malpi profunda kaj ĝia akvodiafaneco ankaŭ povis esti malalta. Ne regis tie plena mallumo, sed lumo povis veni nur dekkelprocente. En tieaj akvoj povis jen kaj jen aperi trilobitoj, maraj artropodoj kun grandaj okuloj, kiujn iam oni ligis kun la adaptiĝo de la bestoj al la rabostila vivo. Nun ŝajnas, ke iliaj grandaj okuloj ligiĝis kun la adaptiĝo al la malmulta lumo. La rifo en Laskowa aspektis iom alie. Estis en ĝi pli da lumo kaj verŝajne ĝi estis pli profunda. Sur la tereno de la rokprenejo Laskowa sciencistoj jam estis trovantaj plenmarajn organismojn, kio atestas pri tio, ke temis pri tereno de malfermita maro, en kies akvoj povis vivi unuj el la plej malnovaj ŝarkoj. La koralaj rifoj estas kontruataj unuavice de koralkolonioj troviĝantaj en simbiozo kun la unuĉelaj algoj. Dank’ al algoj koralkolonioj multe pli rapide konstruas sian skeleton. La enkondukaj esploroj de francaj sciencistoj elmontris, ke koraloj sen algoj kreskas 2-3 milimetrojn dum la jaro, en la simbiozo kun algoj eĉ 20-40 milimetrojn. Tio decidas pri rapida kresko de la rifo. La apero de plataj koralkolonioj antaŭ 390 milionoj da jaroj pruvas, ke ilia simbiozo kun algoj estas tre malnova. La devoniaj koralkolonioj simile kiel la nuntempaj transkaptas sunradiojn kvazaŭ sunpaneloj, do ili devis estis plataj, por ke tio okazu efike. La Sanktakruca Montaro estas la unusola montoĉeno en Pollando troviĝanta en la centra parto de la lando, norde de Sudetoj kaj Karpatoj. Ĝia nomo deriviĝas de la relikvoj de la Sankta Kruco troviĝantaj sur Łysa Góra aŭ alinome Sankta Kruco. Temas pri la plej malnovaj montoj en Pollando de miliono da jaroj erodataj de ventoj, akvo kaj neĝo. Ili do ne imponas per sia alteco kaj la plej altaj pintoj apenaŭ superas 600 metrojn super la marnivelo. Kvankam meza turisto trovas ĉi tie multajn atrakciaĵojn sendube Sanktakruca Montaro estas vera paradizo por geologoj same profesiaj kiel amatoraj.
El la elsendo 13.10.2017. Legas Barbara – 5’13”
