La heroo de nia nunsemajna felietono estas mondfama biologo, kvar fojojn kandidatigita al Nobel-premio. Rudolf Stefan Jan Weigl – naskiĝinta en 1883 en la moravia Přerov mortinta en 1957 en Zakopane – estas la inventinto de la unua en la mondo efika vakcino kontraŭ tifo, la antaŭkuriero de la uzo de insektoj, ĉefe de la vesta pediko kiel laboratoriaj animaloj por la akirado de infektoagentoj. Rudolf Weigl devenis – laŭ diversaj fontoj – el aŭstra aŭ germana familio. Post la morto de la patro lia patrino edziniĝis al pola instruisto, Józef Trojan, sekve de kio Rudolf kaj liaj gefratoj kreskis kaj edukiĝis en la pola kultura tradicio. Rudolf Weigl la tutan vivon sentis sin polo kaj Pollandon traktis, kiel sian unusolan patrolandon. Plej emfaze li esprimis tion rifuzante dum la 2-a mondmilito la proponon de SS-generalo Katzmann subskribi Reichliston, per la vortoj ke “homo nur unu fojon elektas sian naciecon, kaj tion mi jam faris”. Onidire iam li kritikis eĉ Maria-n Skłodowska-Curie pro tio, ke siajn filinojn ŝi edukis kiel francinojn dum li identiĝinte kun Pollando, kiam ĝi ankoraŭ pro dispartigoj forestis sur la mapo de la mondo ĉiam reestos polo. Rudolf Weigl post la translokiĝo de la familio al Jasło kaj Stryj, kie lia vicpatro estis gimnazia profesoro kaj direktoro tie frekventis gimnazion. Studojn pri natursciencoj li faris en la Lvova Universitato, kie li doktoriĝis pri biologio (1907), sekve pri citologio. Ses jarojn poste post habilitiĝo pri zoologio, kompara anatomio kaj histologio kiel ordinara profesoro Rudolf Weigl transprenis la Subinstituton de Ĝenerala Biologio ĉe la Kuracista Fakultato, kie li laboris pri etiologio de tifo. Dum la 1-a mondmilito li estis rekrutigita kiel parazitologo kaj tiam li komencis esplorojn pri la turmentanta la mondon tifo kaj la transportantaj ĝin vestaj pedikoj. En la intermilita periodo li daŭrigis siajn esplorojn pri tifoetimologio kaj pri la kontraŭtifa vakcino. En sia EsplorInstituto pri Tifo kaj Virusoj post ĝisfundaj esploroj li akiris la unuan efikan vakcionon kontraŭ tifo kaj tie oni ankaŭ malgrandkvante okupiĝis pri ĝia produktado. Rudolf Weigl estis tre talenta kaj ideoriĉa eksperimentanto, tre detalema en tiu laboro. Ĉiu eksperimento estis subigata al kontrolesploroj dekojn da fojoj ripetataj. La mondan famon alportis al Weigl la kontraŭtifaj vakcinadoj en la belgaj katolikaj misioj en Ĉinio. En la raporto belga misiisto Rutten, la sanitara estro de la belgaj misioj en Ĉinio mencias i.a., ke se en la jaroj 1906-31 el inter 130 misiistoj mortis pro tifo 88, post la komenco de la vakcinado dum sep sekvaj jaroj estis notita neniu kazo de tifo inter monakoj aŭ ĉinaj loĝantoj. Weigl ricevis pro tio la plej altan papan distingon, ordenon de sankta Gregorio, belgajn distingojn, membrecon de sciencaj institucioj, li estis kandidatigita al Nobel-premio. En 1930-a li estis distingita per la Komandora Kruco de la Ordenon de la Renaskiĝo de Pollando. Al la lvova Instituto de profesoro Weigl pilgrimis sciencistoj el la tuta mondo por profondugi siajn bilogiajn konojn kaj lerni la tieajn esplormetodojn. La pola vakcino estis aplikata en epidemiocentroj en Eŭropo, Afriko kaj Azio. En 1939 profesoro Weigl forveturis al Etiopio, kie li helpis ekregi la tifoepidemion. Tamen pro militminaco li revenis al la lando sciante, ke kaze de milito sendune oni frontos epidemion de tifo. La problemo kontraŭbatali tifon havis signifon ankaŭ por ambaŭ okupaciintoj de la polaj teritorioj, Germanio kaj Sovetunio. Komence oni enteprenis klopodojn transformi lian esplorlaboratorion en produktan entreprenon. En la periodo de la unua okupacio de Lvovo fare de Sovetunio (ekde 17-a de septembro 1939) la produktado de la kontraŭtifa vakcino estis signife grandigita. Post la eniro de germanoj la 30-an de junio 1941 Weigl – post kelkaj hezitoj – akceptis la proponon resti la scienca estro de la Instituto eldeviginte tamen por si la rajton suverene decidi pri la elekto de la personalo. Tiel doniĝis la eblo helpi al senigitaj je laboro akademiaj profesoroj kaj asistantoj. La laboron en la Instituto kun legitimilo protektanta kontraŭ germanaj reprezalioj trovis i.a. profesoro Stefan Banach, Bronisław Knaster kaj Władysław Orlicz, ankaŭ judaj sciencistoj kiel Ludwik Fleck. Entute laŭ taksoj Rudolf Weigl savis ĉ. 5 mil reprezentantojn de la lvova scienca medio, gimnazia junularo, batalantojn de rezistomovado. Dum la milito ili laboris kiel nutrantoj de pedikoj. Ĉio ĉi ligiĝis kun komplika sistemo produkti kontraŭtifan vakcinon de Weigl kaj liaj asistantoj. Por ĝia amaskvanta produktado necesis bredi la vestajn pedikojn, en kio kiel iliaj nutrantoj rolis homoj (la nutrado okazis du fojojn dum ĉirkaŭ 10 tagoj). La fina produkto estis la kontraŭftiza vakcino. Dank’ al la ebleco aŭskulti la radion profesoro Weigl sciis, kio okazas sur la fronto kaj sur la okupaciataj teritorioj kaj konsciis pri la tifodisvastiĝa minaco. Vico da transportoj kun lia vakciono sekrete trafis al la gettoj en Varsovio, Krakovo aŭ Lodzo, al la germanaj koncentrejoj en Auschwitz, Birkenaŭ, Majdanek. En 1942 li estis kandidatigita al Nobel-premio, sed germanoj rifuzis la subtenon pro lia malakcepto subskribi Reichliston kaj transpreni katedron en Berlino. Weigl transvivis la militon. Komence li translokiĝis al Krościenko apud Dunajec-rivero. Tie li establis laboratorion kaj daŭrigis siajn laborojn. Post la milito li laboris en la Jagelona Universitato en Krakovo kaj poste – ĝis emeritiĝo – en la Universitato de Poznano, kie li daŭrigis siajn esplorojn kaj produktadon de vakcino. Tamen eĉ ĝis la morto en 1957 la komunista Pollando apenaŭ toleris la mondfaman profesoron. Ne estis por li loko en la Pola Sciencakademio kaj la laŭvica ŝanco pri Nobel-premio en 1948 estis vanigita, ĉi-foje de poloj. Nun lian nomon portas la Instituto pri Imunologia kaj Eksperimenta Terapio de la Pola Sciencakademio en Vroclavo kaj hospitalo en Blachownia apud Częstochowa. En 2003 Rudolf Weigl estis distingita de la Instituto Yad Vashem per la medalo Justulo inter la Nacioj de la Mondo. Nur en 2014 sur la muro de la malnova univeristato en Lvovo aperis omaĝtabulo informanta pri la atingaĵoj de pola sciencisto, kies malkovroj evidentiĝis mejloŝtonaj en la kontraŭbatalado de tifo. Memoraĵoj ligitaj kun profesoro Weigl – sciencaj disertaĵoj, artikoloj, fotoj kaj elementoj el lia laboratorio estis transdonitaj al la Nacia Muzeo en Przemyśl.
El la elsendo 11.03.2016. Legas Barbara – 9’28”
