Novaĵoj

Laŭ la popolregistro okazigita en Litovio en 2021 la plej grandan nacian malplimulton daŭre formas poloj.Tamen laŭ la nacia vidpunkto la litova socio estas homogena. Litovoj konsistigas 84,6 procentojn de la tuta loĝantaro, poloj 6,5 procentojn, rusoj 5 procentojn, belorusoj 1 procenton. La pola malplimulto notis ioman malkreskon, en 2011 ĝi konsistigis 6,58 procentojn de la litova loĝantaro. Temis pri 200 317 personoj. 74,19 procentoj de la enketitoj en la pasintjara popolregistro deklaris sin kiel katolikoj, 3,75 kiel ortodoksuloj. Aliajn konfesiojn indikis 2,29 procentoj de litovaj loĝantoj. La enkondukaj donitaĵoj de la popolregistro 2021 elmontris, ke dum 10 jaroj la nombro de loĝantoj de Litovio malkreskis je pli ol 233 mil. Aktuale en Litovio loĝas 2,8 milionoj da personoj. Dum la lastaj 10 jaroj malkreskis la loĝantaro de grandaj urboj de Litovio. Escepta ĉi-rilate estas Vilno, kie la loĝantaro kreskis je 4 procentoj kaj nun loĝas en ĝi 556,1 mil personoj, t.e. ĉirkaŭ 20 procentoj de la litova loĝantaro.

El la elsendo 25.01.2022. Legas Milada – 1′ 59″

Pli ol 82 procentoj de laborantaj enspeze poloj deklaras pli aŭ malpli grandan kontenton pri sia laboro. Samtempe 47 procentoj konsideras siajn salajrojn kiel bonajn. La opinisonda CBOS esploris la laborpritakson de poloj laŭ 8 dimensioj. Plej alte estis taksita la graveco de la plenumata laboro. Deklaris tion 84 procentoj de la enketitoj. Aldone pli ol 77 procentoj taksis sian laboron kiel interesan, en kiu ili povas profundigi siajn kvalifikojn kaj lerni novajn konojn. Laŭ 63 procentoj de la enketitoj en sia laboro ili povas plene uzi siajn kompetentojn kaj 56 procentoj deklaris, ke la laboro konformas al ilia edukiteco. CBOS esploris ankaŭ kiel la profesia laboro speguliĝas en la eksterprofesia vivo de poloj. Evidentiĝis, ke pro sia profesia laboro plej ofte ili neglektas proprajn interesĝojn, distron, ripozon, propran sanon kaj societajn kontaktojn. Tamen en multe malpli signifa grado la negativaj laborsekvoj speguliĝas en ilia familia vivo. La plej grandan elcenton de personoj kontentaj pri sia laboro oni notis inter laborantoj de la estra kadro kaj specialistoj kun supera edukiteco, inluzive de merktistoj. Malplej kontentaj kaj plej malkontentaj troviĝas inter individuaj farmistoj. Ili samtempe kune kun memstaraj laborantoj ekster la agrikultura sektoro deklaras mankon de labormotiveco kaj ĝeneralan lacon.

El la elsendo 18.01.2022. Legas Milada – 2′ 13″

Internacia humaneca organizo Oxfam prilaboris laŭvican raporton, kiu aperis lastlunde antaŭ la Monda Ekonomia Forumo en Davos, kiu la duan fojon laŭvice okazos ekskluzive rete. Ĝi i.a. konfirmas, ka la pandemio grandigis malegalecojn kaj mizeron en la tuta mondo. En ĝia daŭro dek plej riĉaj homoj de nia planedo duobligis siajn riĉaĵojn. En la sama periodo 160 milionoj da personoj falis en mizeron. La suma valoro de 10 plej riĉaj homoj, i.a. Elon Musk, Jeff Bezos kaj Bill Gates dum du pandemiaj jaroj krekis pli ol duoble kaj egalas al 1,5 bilionoj da dolaroj. La menciitaj 160 milionoj da homoj disponas pri malpli ol 5,5 dolaroj tage. Laŭ kalkuloj de Oxfam ĉiun kvaran skundon mortas pro ekonomiaj malegalecoj en la mondo unu persono. Sume temas pri morto de 21 mil personoj ĉiutage. Oxfam alvokas al grandigo de pagendaj impostoj fare de mondriĉuloj elmontrante, ke iliajn enorme altajn profitojn eblus destini i.a. al vakcinoj por la plej malriĉaj ŝtatoj.

El la elsendo 18.01.2022. Legas Milada – 1′ 43″

Varsovio riĉiĝis je sporttema murpentraĵo, dediĉita al la 100-jariĝo de la Pola Leĝeratletiko, agnule de la strato Orzycka kaj Wilanów-aleo. Ĝia ideodoninto estis la dufoja pola ora olimpikĉampiono per kuglopuŝo, sporta aktivulo, Tomasz Majewski, proponinta tiel honori famajn polajn leĝeratletikistojn. La omaĝa al la pola leĝeratletiko murtapiŝo kun la surfaco de 460 kvadrataj metroj ne estas la unusola sporttema murpentraĵo en Varsovio. La aliaj omaĝas la memoron de la plej juna pola olimpika medalulino el Sindejo 2000 en la ĵeto per martelo, ne plu vivanta Kamila Skolimowska; unu el la plej bonaj polaj futbalistoj, ora kaj arĝenta olipmpika medalulo Kazimierz Deyna kaj la plej fama en la historio de la pola piedpilko, futbalista trejnisto Kazimierz Górski.

El la elsendo 11.01.2022. Legas Maciek – 1′ 03″

Jarkomence aperis la pritakso de la brita „Economist” pri tio, kiuj ŝtatoj plej bone sukcesis fronte al la pandemio el inter 23, kies donitaĵoj estis pritaksitaj. En la komenco de la listo troviĝas Danlando, Slovenio, Svedio, Norvegio kaj Ĉilio. Ĉe la 6-a loko troviĝas Pollando egalrange kun Irlando. La ĵurnalo prenis en konsideron kreskon de la Landa Produkto Brutte ekde la fino de 2019, enspezojn de la hejmaj mastrumejoj, la situacion de la borso kaj ŝtatan ŝuldon. Laŭ „Economist” rilate la Landan Produkton Brutte plej bonajn rezultojn atingis landoj, kies mastrumado ne estas grave bazita sur turismo. Se temas pri Pollando en la analizita periodo la kresko de la Landa Produkto Brutte egalis al 3,1 procentoj, la enspezoj je unu persono kreskis je 3,3 procentoj, la akcivaloro je 25,4 procentoj. La plej malbonajn rezultojn atingis Japanio, Britio kaj Hispanio. En ĉi lasta la malkresko de la Landa Prdukto Brurre egalis je 6,6 procentoj.

El la elsendo 11.01.2022. Legas Milada – 1′ 38″

Lastĵaŭde la Kristnaskon sojlis otodoksuloj kaj fideluloj de aliaj orientaj eklezioj i.a. grekokatolikoj kaj malnovritanoj konforme al la Julia Kalendaro. En Pollando pli ol 90 procentoj de ortodoksaj paroĥoj observas ĝin en sia religia vivo. La Kristanskon de la orientritaj kristanoj antaŭis 40-taga severa fastperiodo. En Bjalistoko, kiu estas la ĉefa urbo de la regiono, en kiu troviĝas plej grandaj ortodoksulaj grupoj estis organizitaj dum la antaŭkristnaska vespero festaj vespermanĝoj por solecaj fideluloj.

El la elsendo 07.01.2021. Legas Krystyna – 0′ 44″

En preskaŭ 670 lokoj en la tuta Pollando okazis lastĵaŭde la Epifaniaj Paradoj. En la publika spaco alivestitaj aktoroj kaj akompananta publiko rekreis la Evangelian rakonton pri la adorcela pilgrimado de la Tri Reĝoj el Oriento por saluti kaj pridonaci per oro, incenso kaj mirho la naskiĝintan Jesuon. Laŭ la difinita intinero la polaj partoprenantoj moviĝas kun Bet-Lehema Stelo dum la Tri Reĝoj pompe vestitaj kondukas ilin al la Kripeto. Dum la parado oni kantas kristnaskajn kantojn. Malgraŭ la pandemio ili okazis en 200 lokoj pli ol en 2021. La unua Epifania Parado en Varsovio estis organizita en 2009. Similaj paradoj okazis nunjare i.a. en Aŭstrio, Francio, Britio kaj eĉ en afrikaj landoj. Ekde 2011 la Epifanio estas en Pollando ŝtata festo simile kiel en ekzemple Italio, Hispanio, Greklando, Svedio, Finnlando, Ahstrio, Svislando.

El la elsendo 07.01.2021. Legas Milada – 1′ 29″

La plej proksiman ĵaŭdon i.a. poloj festos Epifanion, alivorte la Feston de la Tri Reĝoj. En Varsovio kaj en multaj lokoj ekster ĝi enradikiĝis la tradicio de Solenaj Paradoj en la uba, vilaĝa spaco, dum kiuj familioj kun la infanoj en festa etoso trairas urban itineron en la akompano de la Tri Reĝoj pompe vestitaj, iliaj bestoj kaj servantaro por adoromaĝi la Jesuon en la kripeta trogo. Ankaŭ nunjare en Varsovio oni planas la pardon, sed pro la pandemio en iom adaptita al la cikonstancoj formo. Nome ĉi-foje oni invitas familiojn kun la infanoj por Parada Promeno dum kiu – kun konservo de necesa distanco – la festa marŝantaro celos de la varsovia Reĝa Kastelo al Piłsudzki-planto, kie estos intalita la Kripeto de Jesuo. Kadre de la nunjara Parado, kies devizo estas „Gaja ĝi estas, la hodiaŭa tago” el la 18/19-jarcenta mazurkoritma kristnaska kanto, eblos partopreni la urbajn ludojn kaj sperti, kiel ĝojo helpas fronti la penon de lernado kaj laboro malgraŭ ĉiuj malfacilaĵoj kaj vivdefioj.

El la elsendo 04.01.2022. Legas Barbara – 1′ 30″

La brazila registaro de la prezidento Jair Bolsonaro anoncis pri retiro de dekreto pri sep permesoj por la eplorado de ortavoloj troviĝantaj sur la tereno enloĝata de la indiĝena loĝantaro de la protektaj Amazoniaj Arbaroj lime de Kolombio kaj Venezuelo. La decido estis alprenita post la elaŭskulto de la brazilaj ekolooj, kiuj decide kontraŭis la minekspluatadon de la enloĝataj terenoj de la amazoniaj pluvarbaroj. Tio rilatas al la ampleksa regiono San Gabriel da Cachoeira enloĝata de 23 triboj de la indiĝena amazonia loĝantaro. Sian negativan rilaton esprimis du kompetentaj ŝtataj sciencaj institutoj – Nacia Indiana Fonaĵo FUNAI kaj Instituto pri Konservo de Biodiverseco de Chico Mendes. Ĝi kongruis kun la starpunkto de la plej kompetenta ĉi-rilate Landa Min-agentejo.

El la elsendo 04.01.2022. Legas Maciek – 1′ 01″

La 1-an de januaro 2022 Pollando transprenis por unu jaro la prezidantecon en Organizaĵo pri Sekureco kaj Kunlaboro en Eŭropo. La pola ministro por la eksterlandaj aferoj, Zbigniew Rau estas ĝia prezidanto. Pollando prezidas en la Organizaĵo la 2-an fojon, la unuan fojon tio okazis en 1998. La oficiala inaŭguro de la pola prezdanteco okazos dum la kunsido de la Konstatnta Konsilio de la organizaĵo en Vieno, la 13-an de januaro. La prioritato de la pola prezidanteco estos aktiva antaŭmalhelpado kaj mildigado de konfliktoj kaj krizaj situacioj. Pollando kunlaboros kadre de la tn. Triopo de la Organizaĵo kun Svedio, kiu gvidis la laborojn de la Organizaĵo pri Sekureco kaj Kunlaboro en Eŭropo en 2021 kaj kun la Norda Makedonio, kiu prezidos ĝin en 2023. La Organizaĵo pri Sekureco kaj Kunlaboro en Eŭropo membrigas 57 ŝtatojn sur kies teritorio vivas pli ol unu miliardo da homoj. Krom la eŭropaj landoj apartenas al ĝi Usono, Kanado, Mongolio kaj situantaj en la Centra Azio ŝtatoj, kreiĝintaj post la malkomponiĝo de Sovetunio, t.e. Uzbekio, Kazaĥio, Taĝikio, Kirgizio kaj Turkmenio. La laboroj de la organizaĵo derviĝinta el la Fina Akto de Helsinkia Konferenco pri Sekureco kaj Kunlaboro en Eŭropo havas tri aspektojn: politikan-militistan, ekonomian-median kaj humanecan.

El la elsendo 04.01.2022. Legas Milada – 2′ 04″

La usona CNN pretigis la rangoliston de la plej belaj malpli konataj eŭropaj urboj, kiuj povas fieri pri sia arkitekturo aŭ specifa regiona kulturo. En la listo kiel la unusola urbo el Pollando ektroviĝis Tarnów. Oni reliefigis ĝian malnovurban parton kun renesancaj brikdomoj, malgrandurban etoson kaj similecon al la proksima Krakovo. En la rangolisto Tarnów estis listigita inter tiaj loĝlokoj kiel la nederlanda Giethoorn, kie eblas trafiki per boatoj, Mostar en Bosnio kaj Hercegovibo kun sia 16-jarcenta ponto. CNN menciis krome tiajn urbojn kiel Guimarães en Portugalio, Roscoff en Francio, Anghiari en Italio, Nafplio en Greklando, Mazara del Vallo, la itala Sicilio, Clovelly en Britio, Dinkelsbühl en Germanio, Korčula en Kroatio, Kenmare en Irlando, Piran en Słowenio, Reine en Norvegio kaj Regencos en Hispanio.

El la elsendo 04.01.2022. Legas Milada – 1′ 24″

Laŭ la hodiaŭa informo de la pola Limgardistaro ekde aŭgusto Pollando donis helpon al 23 mil belorusaj civitanoj kaj membroj de iliaj familioj. Temas pri opoziciaj aktivuloj aŭ personoj reprezaliitaj. 12 mil venis al Pollando baze de humaneca vizo, 3,4 mil personoj petis pri internacia protekto en Pollando, kaj 7,6 mil personoj venis baze de la programo „Pollando. Buisness Harbur”, kies celo estas ebligi al belorusaj mekatistoj instaliĝi en Pollando. Krome baze de la amendita leĝo pri eksterlandanoj ekde decembro 2020 ĉiuj personoj posedantaj ĉi tiujn vizojn povas en Pollando entrepreni laboron.

El la elsendo 28.12.2021. Legas Krystyna – 0′ 53″

Ĝis la 10-a de januaro 2022 en la poŝtofciejo Lodzo numero 4 funkcias ekspozicio dediĉita al la Festokazaj Poŝtkartoj. Ĝi enhavas 38 arkivaĵojn kaj 17 nuntempajn poŝtkartojn. Plej multaj devenas el la 50-aj, 60-aj kaj 70-aj jaroj de la 20-a jarcento. La plej malnova estas datumita je la 1909-a jaro. La ekspozicon akompanas historia informo pri la aŭtoro de la plej malnova poŝtkarto. Eblas ekscii, ke la unuaj en Pollando poŝtkartoj aperis fine de la 19-a jarcento. Senduba kuriozaĵo estas, ke la vorto „pocztówka” por malferma letero, t.e. „poŝtkarto” estis proponita de Henryk Sinkiewicz kaj gajnis en la konkurso anoncita de „Kurier Warszawski” en la 1900-a jaro.

El la elsendo 28.12.2021. Legas Milada – 1′ 12″

En la regiono de Łódź ĝis junio 2022 daŭras la testa projekto „La lodza regiono dulingva”. Partoprenas ĝin 25 antaŭlernejoj en la urboj Łódź, Piotrków Trybunalski, Skierniewice, Sieradz kaj Zgierz. La programo de la marŝala oficejo celas eduki la plej junajn loĝantojn de la vojevodo kiel dulingvulojn, eĉ pli – kaŭzi, ke la angla lingvo fariĝu por la infanoj, natura, dua lingvo de ili uzata. La testa programo konformas al la Strategio de la Lodza Vojevodio 2030. Ĝi premisas zorgon pri junaj civitanoj de la regiono en la kunteksto de ilia estonta kariero sur la labormerkato. La projekto „La lodza regiono dulingva” – kiun oni prezentis ankaŭ al la gepatroj – startis en oktobro kaj ekde tiam instruistinoj envivigas ĝiajn elementojn. La infanoj rigardas anglalingvajn fabelojn dum kiuj ili lernas anglajn vortoj kaj sekve memorfirmigas ilin dum ludoj.

El la elsendo 28.12.2021. Legas Milada – 1′ 23″

La proksimiĝanta Kristnasko estas tradicie momento kiam oni cerbumas pri la plej trafaj ideoj rilate al porinfanaj donacoj. La merkata oferto estas preskaŭ nelimigita kaj produktantoj rivalas unu kun la alia kreante laŭvicajn ludojn kaj ludakcesoraĵojn. Tamen evidentiĝas, ke tio ne malgrandigis interesiĝon de la konsumantoj pri pupoj. La 2020-a jaro evidentiĝis la plej bona por la pupoproduktado de 20 jaroj. Informoj pri rekordaj vendoj de pupoj venas same el la pola, kiel ankaŭ el la mondaj merkatoj. La plenkreskuloj aĉetantaj pupojn gvidas sin per praktikaj motivoj, ĉar pupo ligas elementojn de amuzo kaj ludo kun edukado kaj evoluo, aparte rilate la plej junajn infanojn, al kiuj ili helpas en emocia evoluo kaj ensociigo.

El la elsendo 21.12.2021. Legas Milada – 1′ 11″

La plej riĉaj landoj de la mondo daŭre avanas kiel la plej grandaj emisiantoj de diokarbonoksido, flankkreiĝanta dum la produktado de energio. Kiel informis la brita senprofita organizaĵo por la aferoj de klimato kaj energio Ember, kiu en siaj esploroj konsideris la nombron de la loĝantaro de la komparataj ŝtatoj, Aŭstralio avanas en la listo de la rilataj klimatpoluantoj. Ĝia jara emisiado de forcejaj gasoj je unu loĝanto estas kvinoble pli granda ol la monda mezumo. Ĝi estas je 40 procentoj pli alta ol de ajna alia produktanto de energio baze de la karbobruligado. 60 procentoj de la aŭstralia energio estas karbodevena. La esplorado koncernis la periodon ekde la pariza interkompreniĝo el 2015 ĝis nun kaj elmontris, ke Aŭstralio emisias jare 5,24 tunojn da diokarbonoksido je unu persono superante tiel la Sudan Koreion, la Sudafrikan Respublikon, Usonon kaj Ĉinion. La aŭstralia registaro de Scott Morison rifuzis la devontiĝon rezigni pri karbo dum la plej proksimaj ne plenaj naŭ jaroj.

El la elsendo 21.12.2021. Legas Milada – 1′ 40″

La projekto de Maŭzoleo de Martirologio de la Pola Kamparo en la vilaĝo Michniów, la suda Pollando estis premiita en la internacia arkitektura konkurso Yuanye Awards, kiun partoprenis 1300 projektoj el la tuta mondo. La premiojn jam la 12-an fojon atribuis ĉina arkitektura magazino GlobalDesign. Ĝian Grandan Premion, Grand Prize ricevis kvin projektoj en tri konkursaj kategorioj. La maŭzoleo estis distingita en la kategorio „objekto publika” . En la konkursfinalo troviĝis konstruaĵoj el Ĉinio, Hinda Unio, Norvegio, Unuiĝintaj Arabaj Landoj, Portugalio, Aŭstrio kaj Francio. La Maŭzoleo de la Martireologio de la Pola Kamparo rakontas kaj omaĝas la viktimojn de la germana dutaga ekstermado de la vilaĝo Michniów la 12-an de julio 1943 dum kiu estis murditaj almenaŭ 204 personoj – 102 viroj, 54 virinoj kaj 48 infanoj. La monoliteca konstruaĵo konsisitas el 11-segmentoj – kvin fermitaj kaj 6 apertaj, apartigitaj per fendoj, per kiuj la traiĝanta taglumo per sia emfazo ligas al la simbolo de brulanta garbejo. La Maŭzoleo kreiĝis en la laborejo de Nizio Design International, de Mirosław Nizio.

El la elsendo 14.12.2021. Legas Maciek – 1′ 25″

En la komenco de novembro klientoj de 12 polaj komercaj centroj estis enketitaj pri la planataj elspezoj lige kun la proksimiĝanta Kristnasko. Evidentiĝis, ke polinoj 32-procente revas pri onamaĵoj kaj poloj 46-procente pri elektronikaĵoj. Pli ol la duono de ĉiuj enkektitoj destinos por festokazaj donacoj plej multe 500 zlotojn, ĉiu tria planas elspezi plej multe unu mil zlotojn. Nur 7 procentoj deklaras la elspezon de inter mil kaj mil kvincent zlotoj kaj apenaŭ 4 procentoj elspezos pli ol 1500 zlotojn. Plimulto de poloj planas fari donacojn por maksimume 4 personoj, polinoj por ĝis 8 personoj. Ĉiu kvina enketito planas pridonaci pli ol 8 personojn. 49 procentoj de polinoj planis la donaccelan butikumadon ankoraŭ en novembro kaj la unua semajno de decembro. Nur 5 procentoj prokrastos la butikumadon ĝis la lastaj antaŭfestaj tagoj. Poloj planis festokazan butikumadon por la komenco de decembro kaj 11 procentoj decidis fari tion rekte antaŭ la Kristnasko. Kvankam poloj revas pri ornamaĵoj kaj elektronikaĵoj, 31 procentoj ŝatus ricevi donackarton, 25 procentojn ĝojigus kosmetikaĵoj. Kaj ĝuste por kosmetikaĵoj la enketitaj klientoj elspezos plej multe el la festa buĝeto. Pliajn lokojn okupas ludiloj, vestaĵoj kaj ŝuoj.

El la elsendo 14.12.2021. Legas Milada – 2′ 08″

Pladoj el la Fora Oriento konkeras Pollandon. Ankoraŭ antaŭ dek kelkaj jaroj manĝaĵojn de la azia kuirarto eblis gustumi ĉefe en iom krudaj ĉestrataj rapidmanĝejoj. Tamen la situacio ŝanĝiĝis konforme al la novaj ŝatoj de poloj, parte pro iliaj turismaj vizitoj en diversaj aziaj landoj. Sekve de tio kreiĝis kaj kreiĝas ĉiam pli multaj renomaj restoracioj, kiuj servas sur la plej alta nivelo pladojn de la taja, vjetnama aŭ japana kuirartoj. Laŭ merkatesploroj ĉiu tria polo elektas la aziajn pladojn kiel la plej ŝatatajn. Kvankam senĉese la pola kuirarto dominas, multas tamen tiuj, kiuj deziras gustumi ekzotikajn manĝaĵon. La orientstilajn restoraciojn malfermas en Pollando ĉiam pli da indiĝenaj loĝantoj el Azio. Tiel enfiltriĝas en Pollandon gustoj de iliaj hejmoj, kiuj variigas la kuirartan mapon de la restoracia merkato kaj samtempe proksimigas la manĝokulturon de la Fora Oriento.

El la elsendo 07.12.2021. Legas Maciek – 1′ 09″

La Varsovia Naturscienca Universitato solenas nunjare sian 70-jariĝon. De multaj jaroj oni gvidas en ĝi i.a. esplorojn pri abeloj kaj iliaj produktoj. La tieaj sciencistoj kalkuliĝas al veraj ekspertoj pri la abelaj kutimoj kaj iliaj sanproblemoj en la skalo de la tuta lando. Okaze de la jubileo sur la muro de ĝia Didaktika-Scienca Centro aperis naturrilata murpentraĵo en ekologiaj verdaj kolornuancoj. Ĝi referencas al la harmonio inter homo kaj naturo kaj krome konsciigas kiom gravas por la homoj arboj, insektoj, vivo konforme al la naturo. La murpentraĵo rolas ne sole kiel eduka ilustraĵo. Ĉe la muro estis instalitaj 20 dometoj por la specio de polenigaj abelecaj insektoj >osmia rufa<.

El la elsendo 07.12.2021. Legas Milada 1′ 11″

Sur la fundo de Baltiko troviĝas multegaj objektoj el la periodo de la 2-a mondmilito. Temas pri vrakoj de ŝipoj kaj municio, ankaŭ pri provizoj de la germana kemia armilaro, kiujn oni decidis dronigi en la profundo de tri kilometroj. Pro ekonomiaj kialoj dronigo okazis en malpli granda profundo. Tamen sur la fundo de Baltiko ektroviĝis almenaŭ 40 mil tunoj da venenaj substancoj. Korodo estas neevitebla kaj tial kreskas timo pri ekologia katastrofo. Reage je tiu minaco kreiĝis la projekto „Baltiko por generacioj” kiel komuna iniciato de Grupo Enea kaj UN Global Compact Network Polska. Ĝia celo estas realigo de la rezolucio de la Eŭropa Parlamento el aprilo 2021, kreiĝinta laŭ iniciato de Pollando, kiel la unua dokumento koncernenta la bezonon purigi Baltikon. Ĝi akiris vastan subtenon de ĉiuj uniaj landoj super la politikaj dividoj, ĉar temas pri problemo ekologia, sanrilata kaj ekonomia. Nun kreiĝas peticio al Eŭropa Komisiono alvokanta al realigo de la rezolucio.

El la elsendo 07.12.2021. Legas Milada 1′ 34″

Monda Sanorganizo taksis lunde, ke la nova kronvirusa varianto „omikron” kreas tre altan globskalan minacon kun virtuale seriozaj konsenkvencoj. Laŭ la pritakso de Tedros Adhanom Ghebreyesus, la prezidanto de la organizo estas tamen nun pli da demandoj ol respondoj pri ĝia disvastiĝado. Tedros Adhanom Ghebreyesus kritikis la registarojn, kiuj haste limigis vojaĝojn el kelkiuj afrikaj landoj. Tio liaopinie ne estas bazita sur sciencaj motivoj nek estas efika. En Pollando lige kun la apero de la nova kovirvirusa varianto ekde hodiaŭ ĝis la 17-a de decembro validas 50-procenta limigo, se temas pri la samtempa kunestado de personoj en preĝejoj, gastronomiaj lokaloj, hoteloj, kinejoj kaj en sportaj objektoj. Personoj venantaj al Pollando el sfero ekstera de Schengen kaj el Turkio devas subiĝi al la 14-taga kvaranteno. Tio ne koncernas personojn vakcinitajn per preparaĵoj allasitaj en la Unio.

El la elsendo 01.12.2021. Legas Krystyna – 1′ 14″

La pola Sejmo proklamis plian patronon de la 2022-a jaro. Temas pri Ignacy Łukasiewicz troviĝanta en la grupo de tiuj poloj, kies agado lasis grandan kaj pozitivan influon je evoluo de la patrolando kaj la tuta mondo. En marto 2022 pasos lia 200- naskiĝdatreveno kaj en januaro la 140-a datreveno de lia morto. Kiel kreinto de la patrola industrio Łukasieicz antaŭis usonanojn kaj rumanojn. Li estis krome la inventinto de kerosena, aŭ alivorte naftolampo. En 1853 en ĝia lumo estis efektivigita la unua en la mondo nokta operacio en hospitalo en Lvovo. Kiel kreinto kaj organizinto de petrolindustrio Ignacy Łukasiewicz kontribuis al disvolviĝo de – unue la Apudkarpatia Regiono kaj sekve – signifa parto de la polaj teritorioj aneksitaj de Rusio, Prusio kaj Aŭstrio. Dank’ al liaj malkovroj kreiĝis tre multaj laborlokoj kaj kreskis la vivnivelo de homoj. Sur la inaŭgurita de Łukasiewcz destilado de nafto baziĝas nun multaj branĉoj de la kemia kaj beliga industrioj kaj multaj modernaj teknologioj. Ignacy Łukasiewicz estas patrono de la petrola-gasa kaj petrolrafinada industrio en Pollando.

El la elsendo 01.12.2021. Legas Maciek – 1′ 25″

Post 23 jaroj la pola lingvo en lernejoj kun la pola instrulingvo en Litovio revenos kiel deviga lernoobjekto dum abiturienta ekzameno. Tio sekvas el interkompreniĝo de la pola registaro kun la litova klerigministerio. En 1998 la deviga abiturienta ekzameno de la pola lingvo estis sengradigita ĝis la nedeviga lerneja ekzameno, kio negative influis la instrunivelon de la gepatra lingvo en la polaj lernejoj en ĉi tiu lando. Poloj jam de pli ol 20 jaroj klopodis pri la revenigo de ĝia statuso kiel deviga ekzamenobjekto. Ĝis nun la litovaj aŭtoritatoj nur estis promesantaj konsideri ĉi tiun postulon. La nun subskribita interkonsento malfermas vojon al realigo de tiu ĉi postulo. En Litovio funkcias 70 lernejoj kun la pola instrulingvo, kiujn frekventas ĉirkaŭ 12 mil infanoj. Eĉ 36 el 360 gimnazioj en Litovio, t.e. 10 procentoj estas gimnazioj kun la pola instrulingvo. Ili reprezentas altan instrunivelon, pri kies kvalito atestas alta elcento de junuloj, kiuj sukcesas pri studentigaj ekzamentoj. Ĝi egalas al ĉirkaŭ 70 procentoj.

El la elsendo 01.12.2021. Legas Milada – 1′ 41″

Laŭ esplorrezultoj publikigitaj en la periodaĵo PNAS de la Usona Scienca Akademio al oceanoj trafis 25 mil tunoj da plastaj forfalaĵoj ligitaj kun la kovimvirusa pandemio. Tio kreas minacon por la maraj ekosistemoj. En 2020 temis pri pli ol unu kaj duona milionoj da maskoj. Plimulto de la forfalaĵoj devenas el hospitaloj stokiĝante ĉe plaĝoj kaj laŭbordaj regionoj. Laŭ sciencistaj simuladoj ĝis la fino de la nuna jarcento preskaŭ 28,8 procentoj de la postpandemiaj forfalaĵoj ektroviĝos sur la fundoj de oceanoj kaj 70,5 procentoj amasiĝos sur plaĝoj. Dum la pandemio kreskis bezonateco je plastaj elfaraĵoj de unufoja uzo, kio intensigis la probemon, kiu sen tio eskapas la kontrolon. Plastaj produktoj ligitaj kun la oceania alflu-reflu-ciklo, t.e. tajdoj povas esti transportataj je longaj distancoj kaj krei lezojn aŭ morton de multaj maraj organismoj. Kiel ekzemplo estis menciitaj fiŝoj kaptitaj en kaŭĉukajn medicinistajn gantojn aŭ morta pingveno kun masko en la stomako. La esplorstoj atentigis ankaŭ pri minaco ligita kun invado de specioj kaj transportado kun foflalaĵoj de diversaj poluaĵoj, inkluzive de kovimviruso.

El la elsendo 24.11.2021. Legas Maciek – 1′ 27″